Forlíonadh Cíosa a Ríomh

Sula dtosaíonn tú le d’Fhorlíonadh Cíosa a ríomh, ba cheart duit a sheiceáil an gcáilíonn tú dó.

Is féidir:

• Léigh ár n gcáipéis ar Fhorlíonadh Cíosa.
• Úsáid an bhileog oibre leis an leathanach seo chun Forlíonadh Cíosa a ríomh.

Tá sé an-chasta Forlíonadh Cíosa a ríomh. Déanfaidh ionadaí (ar ar tugadh an tOifigeach Leasa Pobail roimhe sin) na Roinne Gnóthaí Fostaíochta agus Coimirce Sóisialaí (an RCS) do theidlíocht d’Fhorlíonadh Cíosa a ríomh.

Má tá aon cheist agat faoi do theidlíocht ar Fhorlíonadh Cíosa, ba cheart duit teagmháil a dhéanamh leis an Oifigeach Leasa Pobail (OLP) i d'Ionad Intreo áitiúil nó d'Oifig Chraoibhe áitiúil.

Taispeánann an leathanach seo duit na 6 chéim chun Forlíonadh Cíosa a ríomh.

Ba chóir duit gach ioncam atá agat féin agus ag do chéile, do pháirtnéir nó do chomhchónaitheoir a chur san áireamh, amhail:

• Íocaíochtaí leasa shóisialaigh, lena n-áirítear an Íocaíocht do Theaghlach i bhFostaíocht
• Scéimeanna fostaíochta nó oiliúna
• Ollioncam ó fhostaíocht nó ó fhéinfhostaíocht
• Ioncam ó  íocaíochtaí cothabhála (seachas  íocaíochtaí  cothabhála leanaí, toisc nach bhfuil na íocaíochtaí  seo san áireamh sa mheasúnú)
• Aon acmhainn atá agat ó 'chaipiteal' (féach thíos).

Ó Eanáir 2012 ar aghaidh, cuirtear ioncam ó oibriú mar chúntóir baile le FSS san áireamh.

An chaoi a ndéantar measúnú ar chaipiteal

Déantar measúnú ar luach caipitiúil maoine (seachas do theach féin), ar infheistíochtaí agus coigilteas ar bhonn seachtainiúil, mar seo a leanas:

• Ní chuirtear an chéad €5,000 san áireamh
• Measúnaítear an chéad €10,000 eile ar €1 in aghaidh gach €1,000 eile
• Measúnaítear an chéad €25,000 eile ar €2 in aghaidh gach €1,000 eile
• Measúnaítear an chéad €40,000 eile ar €4 in aghaidh gach €1,000 eile

Ioncam nach gcuirtear san áireamh

Ní áirítear ioncam áirithe le haghaidh scéimeanna Liúntais Leasa Fhorlíontaigh (LLF) (áirítear Forlíonadh Cíosa leis seo) agus, dá bhrí sin, ní gá duit é a chur san áireamh nuair a bhíonn d’ollioncam á dheimhniú agat.

Ní chuirtear na rudaí seo a leanas san áireamh mar ioncam:

Ioncam a bhaineann le teaghlaigh

• Sochar Linbh nó íocaíocht chomhfhreagrach ó bhallstát an AE
• Íocaíochtaí cúraim altrama ó Tusla
• Íocaíochtaí chun freastal ar leanaí faoin Acht um Chúram Leanaí
• Íocaíocht Chaomhnóra (Ranníocach) agus Íocaíocht Chaomhnóra (Neamhranníocach)
• Díbhinn Teaghlaigh um Fhilleadh ar Obair
• Íocaíochtaí cothabhála do leanbh. Ba cheart íocaíochtaí a dhéanann an tuismitheoir eile i leith morgáiste nó cíosa a mheas chun leasa linbh nó leanaí agus níor cheart measúnú a dhéanamh orthu.

Ioncam a bhaineann le seanaois, breoiteacht nó míchumas

• Liúntas Cúraim Baile
• Liúntas Cúramóra ar Leathráta
• Deontas Tacaíochta do Chúramóirí
• Tacaíocht Baile Dírithe ar Thomhaltóirí (CDHS)
• Liúntas Soghluaisteachta
• Deontais nó liúntais ó scéimeanna a chuireann leas na ndall chun cinn, lena n-áirítear Liúntas Leasa na nDall
• Liúntas Oiliúna Athshlánúcháin

Ioncam a bhaineann le hoideachas agus oiliúint

• Deontas cothabhála faoin Scéim Deontais do Mhic Léinn
• Liúntais faoin Scéim um Theagasc Baile ón Roinn Oideachais
• Íocaíochtaí faoi scéim iompair scoile na Roinne Oideachais do leanaí a bhfuil riachtanais speisialta oideachais acu
• Deontais do thuismitheoirí páistí atá ag freastal ar bhunscoil i gceantair Ghaeltachta, agus ioncam ó chóiríocht a chur ar fáil do mhic léinn atá ag staidéar na Gaeilge i gceantair Ghaeltachta
• Íocaíochtaí faoi Chiste Sparánachta 1916 ón Roinn Oideachais
• Íocaíochtaí faoin Scéim Sparánachta Tusla do Leanaí i gCúram agus Iarchúram
• Íocaíochtaí ollscoile suas le €7,000 in aghaidh na bliana a dhéantar faoi na Scoláireachtaí Ardoideachais d'Fhoghlaimeoirí Fásta
• Íocaíochtaí scoláireachta faoi Chlár Scoláireachta Cothrom na Féine UCD suas le €7,000 in aghaidh na bliana
• Íocaíochtaí scoláireachta íoctha ag Ciste Cúnaimh Cóiríochta do Mhic Léinn, nó Clár Scoláireachta Chomharchumann Tithíochta Éireann de suas le €7,000 in aghaidh na bliana
• Cúrsaí Breisoideachais agus Oiliúna agus Bónas Oiliúna SDOG;
• Íocaíochtaí faoi scéim Scoláireachta KickStart na Seirbhíse Promhaidh
• Aon liúntas oiliúna a fhaigheann eagraíocht atá faofa ag an Aire Sláinte le linn di a bheith faoi oiliúint athshlánúcháin
• Íocaíochtaí arna ndéanamh ag Spórt Éireann faoin Scéim Cardála Idirnáisiúnta

Íocaíochtaí cúitimh

• Cúiteamh a  dámhadh ag an mBinse Cúitimh i leith Heipitíteas C arna tholgadh ó tháirgí fola áirithe, dóibh siúd atá faoi mhíchumas mar gheall ar Thailidimíd agus dóibh siúd a fhaigheann cúiteamh faoin mBord Sásaimh d’Institiúidí Cónaithe
• Íocaíochtaí arna mbronnadh faoin  Scéim Íocaíochtaí Ex-gratia i leith Simfiseatóime, faoi Scéim Cúitimh Ospidéal Lourdes 2007 agus faoi Scéim Íocaíochta Ospidéal Lourdes
• Íocaíochtaí arna mbronnadh faoin mBinse Cúitimh d'Íospartaigh Stardust
• Íocaíochtaí arna mbronnadh mar atá leagtha amach ag an bhFiosrúchán Scóipe ar an gClár Scagthástála CervicalCheck
• Aon íocaíochtaí arna ndéanamh ag an Aire Sláinte nó thar a cheann go díreach nó go hindíreach faoin bpacáiste beart tacaíochta a bunaíodh in 2018 do mhná ar diagnóisíodh go raibh ailse cheirbheacs orthu ó 2008 i leith
• Íocaíochtaí arna ndéanamh faoi Scéim Íocaíochta na bhForas Máithreacha agus Naíonán
• Íocaíochtaí a rinneadh le daoine a d'fhulaing mí-úsáid ghnéasach mar dhalta i scoil lae aitheanta, roimh na Treoirlínte maidir le Nósanna Imeachta chun déileáil le Líomhaintí nó Amhras faoi Mhí-Úsáid Leanaí, agus a rinne caingean dlí in aghaidh an Stáit mar thoradh air sin
• Íocaíocht a rinne Seirbhís Íospartaigh agus Marthanóra Thuaisceart Éireann (MTÉ) de réir an Ordaithe Íospartaighagus Marthanóirí (Tuaisceart Éireann) 2006

Íocaíochtaí eile nach bhfuil san áireamh

• Airgead a fuarthas ó eagraíochtaí carthanachta, mar shampla, Cumann Naomh Uinseann de Pól
• Pá stailce
• Ioncam áirithe ó sheomra a ligean ar cíos i do theach suas le huasmhéid €269.23 in aghaidh na seachtaine nó €14,000 in aghaidh na bliana. Ní féidir leis an duine atá ar cíos uait a bheith mar d'fhostaí nó mar neasteaghlach agat agus an seomra nó na seomraí a úsáid ar feadh tréimhse nach lú ná 28 lá as a chéile.

Tá liosta iomlán d'ioncam nach gcuirtear san áireamh ag an RCS.

Lena dheimhniú cé mhéid de d’ioncam atá de bhreis ar an ráta LLF, asbhain an méid seo a leanas ó d’ollioncam seachtainiúil inmheasúnaithe:

Chun a fháil amach cé mhéad de d'ioncam atá ‘de bhreis ar an ráta LLF’, déanann tú an méid seo a leanas a asbhaint ó d'ollioncam seachtainiúil inmheasúnaithe:

• Ar an gcéad dul síos, asbhaineann tú aon ÁSPC a íocann tú agus aon chostais taistil réasúnta a bhaineann leis an obair. Beidh do chostais taistil éagsúil ag brath ar an áit ina gcónaíonn tú agus ina n-oibríonn tú (iarr ar d'Ionad Intreo áitiúil chun tuilleadh eolais a fháil).
• Ansin, bain an Bunráta Liúntais Leasa Fhorlíontaigh (LLF), a oireann do chúinsí do theaghlaigh. Más cúramóir thú nó má tá tú 65 bliana d’aois nó níos sine, tá neamhairdeanna breise ann – féach thíos.

Neamhaird do dhaoine os cionn 65 bliain d’aois

Má tá 65 bliain d’aois nó os a chionn (nó nuair atá duine amháin den lánúin 65 bliain d’aois nó os a chionn) agus má tá comhioncam teaghlaigh agaibh atá níos mó ná an ráta LLF atá cuí i dtaobh chúinsí do theaghlaigh, ceadaítear neamhaird duit.

Is ionann an neamhaird seo agus an difríocht idir an ráta uasta den Phinsean Stáit (Ranníocach) atá cuí i dtaobh do chúinsí agus an ráta den LLF atá cuí i dtaobh chúinsí do theaghlaigh (fiú mura bhfuil pinsean á fháil agat).

Ciallaíonn sé seo nach n-íocfaidh duine arb é an t-aon ioncam atá aige/aici pinsean Stáit níos mó ná an ranníocaíocht íosta teaghlaigh i leith a c(h)íosa.

Sampla den neamhaird os cionn 65

Mar shampla, b’ionann a bheadh an neamhaird do dhuine 65 bliain d’aois agus níos sine agus ráta an Phinsin Stáit (Ranníocach) uasta (€277.30) lúide an ráta den LLF do dhuine singil (€230), arb ionann sin agus €47.30.

Dheimhneofaí an neamhaird do dhaoine os cionn 65 bliain d’aois i gcás lánúine a bhfuil an bheirt díobh 66 bliain d’aois agus a bhfuil íocaíochtaí ar leith á bhfáil acu nó a bhfuil an bheirt díobh ag oibriú, trí úsáid a bhaint as ráta an Phinsin Stáit (Ranníocach) uasta do bheirt daoine lúide ráta an LLF bhunúsaigh do lánúin (€554.60 - €384 = €170.60). B’ionann a bheadh a neamhaird do dhaoine os cionn 65 bliain d’aois agus €170.60.

Neamhaird do chúramóirí

Má tá íocaíocht cúramóra a fáil agat, ní chuirtear an méid den Liúntas ná den Sochar Cúramóra atá á íoc san áireamh atá os cionn an ráta chuí LLF i do chás féin (an ráta pearsanta do dhuine fásta cleithiúnach nó an ráta pearsanta do dhuine singil).

Chun do neamhaird do chúramóir a ríomh, dealaíonn tú an ráta ábhartha LLF (€154 nó €230) ón ráta féin Liúntas nó Sochar Cúramóra atá á fháil agat (gan aon Mhéaduithe do Leanaí Cáilithe a chur san áireamh).

Is é d’ioncam de bhreis ar an ráta LLF do ranníocaíocht do chíos ó do mhaoin (anuas ar ranníocaíocht íosta do theaghlaigh). Mura bhfuil aon ioncam agat os cionn an ráta LLF, ní bhaineann Céim 3 leat.

Méid áirithe de d’ioncam teaghlaigh é an neamhaird ioncaim bhreise nach gcuirtear san áireamh.

Ní chuirtear an chéad €75 d’aon ioncam teaghlaigh breise os cionn an ráta LLF do do chúinsí san áireamh.

Chomh maith leis sin, ní chuirtear 25% de d’ioncam teaghlaigh breise os cionn €75 san áireamh. Níl aon uasteorainn ar an 25% ar féidir neamhaird a thabhairt air.

Áirítear le hioncam breise ioncam ón méid seo a leanas:

• Fostaíocht pháirtaimseartha nó féinfhostaíocht pháirtaimseartha (faoi 30 uair an chloig sa tseachtain)
• Fostaíocht lánaimseartha nó féinfhostaíocht lánaimseartha (30 uair an chloig nó os a chionn sa tseachtain) nuair a ghlactar leis go dteastaíonn cóiríocht uait faoin Scéim Cóiríochta Cíosa
• Scéimeanna oiliúna a chuirtear ar fáil thar ceann na Roinne Oideachais agus Scileanna (Ógtheagmháil, mar shampla) agus oiliúint na mBord Oideachais agus Oiliúna (BOO)
• Liúntas Fiontraíochta um Fhilleadh ar Obair
• Scéim Shóisialta Tuaithe
• TÚS
• Scéim Dreasachta Poist Pháirtaimseartha
• Fostaíocht Pobail
• Skillnets
• Clár Socrúcháin Taithí Oibre
• Íocaíocht do Theaghlaigh i bhFostaíocht
• Íocaíochtaí cothabhála le céile/páirtnéir os cionn €95.23 (féach thíos)

An chaoi a ndéantar measúnú ar chothabháil

Cothabháil leanaí

Ní dhéantar measúnú ar íocaíochtaí cothabhála do leanbh. Ba cheart íocaíochtaí a dhéanann an tuismitheoir eile i leith morgáiste nó cíosa a mheas chun leasa linbh nó leanaí agus níor cheart measúnú a dhéanamh orthu.

Cothabháil chéile

Déantar cothabháil chéile a mheasúnú, lena n-áirítear íocaíochtaí cíosa nó morgáiste chun tairbhe an chéile amháin.

Déantar cothabháil le céile a mheasúnú mar ioncam breise agus déantar íocaíochtaí cothabhála a mhéid le €95.23 sa tseachtain a mheasúnú ina n-iomláine.

Meastar gurb ionann an chéad €95.23 in aghaidh na seachtaine de chothabháil chéile agus ranníocaíocht i leith costais tithíochta. Baineann an neamhaird ioncaim bhreise le híocaíochtaí cothabhála os cionn an mhéid seo.

• Má tá cothabháil á fáil agat faoi bhun €95.23, ná cuir san áireamh sa chéim seo í.
• Má tá do chothabháil os cionn €95.23, ba chóir duit €95.23 a dhealú agus an chothabháil bhreise a chur san áireamh agus do neamhaird ioncaim bhreise á hoibriú amach agat.

D'ioncam breise a ríomh

Oibríonn tú amach d'ioncam breise ag baint úsáide as an bhfoirmle: (A + B) - C, nó luach A, cibé acu is lú.

• A = ioncam ó fhostaíocht, ó fhostaíocht fhorordaithe nó ó scéimeanna oiliúna, ón Íocaíocht Teaghlaigh Oibre agus ó íocaíochtaí cothabhála atá níos mó ná €95.23 sa tseachtain
• B = ioncam seachtainiúil inmheasúnaithe ó gach foinse eile
• C = ráta SWA d’imthosca teaghlaigh

Dealaigh ÁSPC, ranníocaíochtaí pinsin agus íocaíochtaí leanúnachas ioncaim atá faofa ag na Coimisinéirí Ioncaim ó fhigiúr d’ioncaim bhreise.

Dealaigh €75 ansin agus faigh 25% den fhigiúr atá fágtha.

Cuir €75 agus 25% den fho-iomlán le chéile - is é seo do neamhaird Ioncaim Bhreise.

Neamhaird ar thuilleamh ó Liúntas Míchumais nó Pinsean na nDall

Má tá Liúntas Míchumais nó Pinsean na nDall á fháil agat agus má oibríonn tú, ní chuirtear a mhéid le €165 sa tseachtain de do thuilleamh ón obair san áireamh.

Má tá tú ag oibriú agus má tá Liúntas Míchumais nó Pinsean na nDall á fháil agat, féadfaidh tú an neamhaird tuillimh seo nó an neamhaird ioncaim bhreise a úsáid (ach ní féidir an dá rud a úsáid). Úsáid pé ceann a chruthaíonn an tairbhe is mó duit.

Dealaíonn tú an neamhaird a ríomh tú i gCéim 3 ón bhfigiúr a ríomh tú i gCéim 2 chun do ranníocaíocht ó mhaoin a dheimhniú.

Deimhnigh an méid iomlán nach mór duit a íoc i dtreo do chíosa. Chun seo a dhéanamh, suimigh do ranníocaíocht ó mhaoin (seo an figiúr iomlán tar éis Chéim 4) le do ranníocaíocht íosta teaghlaigh.

Ranníocaíocht íosta teaghlaigh

Ní mór don teaghlach (is é seo an t-éilitheoir ach is féidir duine fásta cáilithe agus leanaí cáilithe a chur san áireamh freisin) ranníocaíocht €30 ar a laghad a íoc i dtreo cíosa. Ranníocann lánúin ar a laghad €40.

Caithfidh duine muinteartha neamhchleithiúnach a bhraitheann go hiomlán ar íocaíocht leasa shóisialaigh sheachtainiúil ar a laghad €30 a ranníoc, chomh maith. Mar sin féin, ní bheidh ort ranníocaíocht €30 a íoc más rud é gur measúnaíodh sochar agus pribhléid in aghaidh d’íocaíochta leasa shóisialaigh.

Is féidir leis an OLP an méid Forlíonta Cíosa atá iníoctha a laghdú de mhéid atá, dar leo, iníoctha ag gach ball teaghlaigh neamhchleithiúnach atá fostaithe. De réir an ghnáis agus an chleachtais, roinntear ioncam inmheasúnaithe an bhaill teaghlaigh neamhchleithiúnaigh (is é sin, ollioncam lúide ÁSPC agus costais taistil chuig an obair) ar an ráta cuí LLF dá staid agus ansin déantar é a iolrú faoi €30 chun a dhliteanas chun ranníocaíocht a dhéanamh a bhunú.

Íocfaidh lánúin atá os cionn 65 bliain d’aois ag a bhfuil ioncam acu atá cothrom leis an bPinsean Stáit (Ranníocach) nó atá níos lú ná an Pinsean Stáit (Ranníocach) dá gcás ranníocaíocht €40 i dtreo a gcíosa. Ranníocfaidh lánúin a bhfuil Pinsin Stáit (Ranníocach) á bhfáil ag an mbeirt acu ach nach bhfuil aon ioncam eile acu, €40 i dtreo a gcíosa.

D’fhonn d’Fhorlíonadh Cíosa a ríomh, dealaigh do ranníocaíocht iomlán i leith cíosa as do chíos seachtainiúil.

I gcéim 5, d’aimsigh tú do ranníocaíocht iomlán i leith do chíosa. Anois, ní mór duit a fháil amach cá mhéad atá ar do chíos seachtainiúil. Is féidir gurb eol duit cheana cá mhéad atá ar do chíos seachtainiúil. Má íocann tú do chíos sa mhí, ní mór duit figiúr do chíosa mhíosúil a iolrú faoi 12 agus é a roinnt ar 52 chun figiúr do chíosa sheachtainiúil a fháil. Is gá nach mó do chíos ná an uasteorainn a shocraítear le haghaidh do cheantair.

Leagtar leibhéal uasta cíosa amach do gach contae. Leagann an Roinn Gnóthaí Fostaíochta agus Coimirce Sóisialaí an leibhéal uasta cíosa do do chontae. Is féidir leis an Roinn rátaí níos ísle a shocrú laistigh de na teorainneacha seo. Más airde do chíos iarbhír ná an cíos uasta áitiúil, b’fhéidir go ndéanfar Forlíonadh Cíosa a dhiúltú duit.

Is féidir leis an RCS íocaíochtaí breise Forlíonta Cíosa a dhéanamh os cionn teorainneacha cíosa nuair is gá. Déantar seo ar bhonn cás ar chás, do dhaoine a bhfuil Forlíonadh Cíosa á fháil acu cheana féin agus i gcás iarratasóirí nua.

Is féidir leat an fhoirm iarratais ar Fhorlíonadh Cíosa (pdf) a íoslódáil agus a líonadh agus í a sheoladh chuig do Sheirbhís Leasa Pobail áitiúil.

Déan teagmháil le d'Ionad Intreo áitiúil nó d'oifig brainse leasa shóisialaigh áitiúil, nó d'Ionad Faisnéise do Shaoránaigh áitiúil chun cabhair a fháil agus an fhoirm seo á comhlánú agat.