Díotha cónaithe do chabhair shóisialta in Éirinn

Tá an córas leasa shóisialaigh in Éirinn roinnte i dtrí phríomhchinéal íocaíochtaí. Is iad seo:

• Íocaíochtaí árachais shóisialaigh (mar shampla, Sochar Cuardaitheora Poist)
• Íocaíochtaí faoi thástáil mhaoine nó íocaíochtaí cúnamh shóisialta: (mar shampla, Liúntas Cuardaitheora Poist)
• Íocaíochtaí uilíocha: (mar shampla, Sochar Linbh)

Le gach íocaíocht leasa shóisialaigh in Éirinn, ní mó duit na rialacha maidir le gach scéim a chomhlíonadh chun a bheith cáilithe. Caithfidh tú gnáthchónaí in Éirinn a bheith agat chun cáiliú do na híocaíochtaí seo a leanas:

• Pinsean na nDall
• Díbhinn Teaghlaigh um Fhilleadh ar Obair
• Liúntas Cúramóra
• Sochar Linbh
• Liúntas Míchumais
• Liúntas Cúraim Bhaile
• Íocaíocht Caomhnóra (Neamh-ranníocach)
• Liúntas Cuardaitheora Poist agus Íocaíocht Idirthréimhseach liúntas Cuardaitheora Poist
• Íocaíocht Teaghlaigh Aon Tuismitheora
• Pinsean Stáit (Neamh-Ranníocach)
• Liúntas Leasa Forlíontach
• Pinsean Baintrí, Baintrí Fir nó Páirtí Shibhialta Mharthana (Neamh-Ranníocach)

Saoránaigh na Ríochta Aontaithe

Caitear le cónaí sa Comhlimistéar Taistil ar an mbealach céanna le cónaí in Éirinn chun críocha an choinníll ghnáthchónaithe (HRC). Mar sin féin, d'fhéadfadh sé go mbeadh sé níos deacra ag saoránaigh na Ríochta Aontaithe a bhog go hÉirinn le déanaí a dheimhniú gur in Éirinn atá a bpríomhionad spéise.

Daoine ón Úcráin

Daoine a tháinig ón Úcráin agus atá clúdaithe ag an Comhlíonfaidh an Treoir um Chosaint Shealadach an Coinníoll Gnáthchónaithe.

Ní cheanglaítear ar do chéile, do pháirtí sibhialta ná ar do chomhchónaitheoir ná ar aon leanaí cleithiúnacha atá agat an coinníoll gnáthchónaithe a shásamh ina gceart féin. Mar sin má dhéanann tú iarratas ar íocaíocht leasa shóisialaigh ní gá d'aon duine seachas tusa an t-iarratasóir, an coinníoll gnáthchónaithe a chomhlíonadh.

Do céile, páirtnéir sibhialta nó comhchónaitheoir agus aon leanaí cleithiúnacha nach bhfuil ort an coinníoll gnáthchónaithe a shásamh ina gceart féin. Mar sin, má dhéanann tú iarratas ar íocaíocht leasa shóisialaigh, ní gá ach duitse, an t-iarratasóir, an coinníoll gnáthchónaithe a chomhlíonadh.

Tá Treoirlínte Oibriúcháin cuimsitheacha ar an gcoinníoll gnáthchónaithe foilsithe ag an Roinn Sóisialaí. Uaireanta tugtar an HRC air.

Ní mór gnáthchónaí a bheith ort sa Stát ar an dáta a dhéanann tú an t-iarratas agus ní mór duit fanacht i do ghnáthchónaí sa Stát tar éis duit iarratas a dhéanamh. Cuireadh an fhoráil seo leis an Acht Leasa Shóisialaigh agus Pinsean 2014, a tháinig i bhfeidhm an 17 Iúil 2014. Roimhe seo, ní fhéadfaí an coinníoll gnáthchónaithe a scrúdú ach amháin ar dháta an iarratais.

Ón 17 Iúil 2014, féadfar athbhreithniú a dhéanamh ar chinneadh an HRC ar do chás má thagann athrú ar aon chúinsí ábhartha (mar shampla, má chailleann tú an ceart chun cónaí) nó má bhí tú as láthair ón Stát ar feadh tréimhse shuntasach ama.

Cé a chinneann go bhfuil gnáthchónaí ar iarratasóir?

Cinneann Oifigigh Chinnidh atá ceaptha go reachtúil an gcomhlíonann tú an ceanglas go bhfuil gnáthchónaí ort sa Stát.

Braithfidh an tOifigeach ar an bhfianaise a chuireann tú ar fáil agus beidh sé faoi threoir ag dlí agus ag treoirlínte náisiúnta agus AE agus a c(h)inneadh á dhéanamh aige/aici. Nuair a dhéanann an tOifigeach cinneadh maidir le cibé an bhfuil gnáthchónaí ar dhuine, ní mór dóibh sraith céimeanna a leanúint:

1. Seiceáil an duine tú a mheastar nach bhfuil gnáthchónaí air sa Stát

Mar shampla, ní mheastar go bhfuil gnáthchónaí ar iarrthóirí ar tearmann.. Is féidir leat tuilleadh eolais a fháil ar cé nach meastar go bhfuil gnáthchónaí air in Aguisín 3 de na Treoirlínte Oibriúcháin.

2. Seiceáil an bhfuil díolúine agat ón gcoinníoll gnáthchónaí

Tá daoine áirithe, go háirithe náisiúnaigh an LEE a mheastar a bheith ina n-oibrithe imirceacha, díolmhaithe ón gcoinníoll gnáthchónaithe (féach freisin Díolúine ón gcoinníoll gnáthchónaithe thuas). Is féidir leat tuilleadh eolais a fháil amach faoi cé atá díolmhaithe ón gcoinníoll gnáthchónaithe i gCuid 3 de na Treoirlínte Oibriúcháin.

3. Seiceáil an bhfuil cinneadh maidir le gnáthchónaí tugtha roimhe seo nó an bhfuil an cás faoi achomharc

Ba chóir go ndéanfadh cinneadh roimhe seo maidir le gnáthchónaí tugtha ar aghaidh go héilimh ina dhiaidh sin mura bhfuil athrú suntasach ar na himthosca ó rinneadh iarratas nua.

4. Measúnú a dhéanamh ar an bhfuil sé de cheart ag an duine bheith ina c(h)ónaí sa Stát

Mura bhfuil ceart cónaithe agat sa Stát seo, ní mheasfar go bhfuil gnáthchónaí ort. Tá sé de cheart ag na grúpaí daoine seo a leanas cónaí in Éirinn:

• Náisiúnaigh Éireannacha
• Náisiúnaigh na Ríochta Aontaithe ón gComhlimistéar Taistil (CTA)
• Náisiúnaigh LEE atá fostaithe nó féinfhostaithe in Éirinn
• Náisiúnaigh LEE a bhí fostaithe anseo ar feadh níos mó ná bliain agus atá dífhostaithe anois, ar choinníoll go bhfuil siad cláraithe mar chuardaitheoirí poist leis an Roinn Sóisialaí
• Féadfaidh náisiúnaigh LEE, atá fostaithe anseo ar feadh níos lú ná bliain agus atá dífhostaithe anois, fanacht ar feadh 6 mhí eile ar choinníoll go bhfuil siad cláraithe mar chuardaitheoirí poist leis an Roinn Gnóthaí Fostaíochta agus Coimirce Sóisialaí
• Náisiúnaigh LEE ar féidir leo iad féin, a gcéile / bpáirtí sibhialta agus aon chleithiúnaithe atá leo a chothú agus a bhfuil árachas breoiteachta cuimsitheach acu
• Is féidir le náisiúnaigh LEE atá ina gcuairteoirí nó ina gcuardaitheoirí poist fanacht ar feadh suas le 3 mhí ar choinníoll nach mbeidh siad ina n-ualach ar chóras leasa shóisialaigh an Stáit le linn na tréimhse sin (arna chinneadh ag an Roinn Dlí agus Cirt - IR 656 de 2006 (pdf))
• Náisiúnaigh neamh-LEE a bhfuil cead fostaíochta acu a ligeann dóibh cónaí agus oibriú go dleathach sa Stát. Beidh an stampa inimirce cuí ar a phas ag duine a bhfuil cead cónaithe aige/aici agus beidh Deimhniú Clárúcháin eisithe ag Biúró Náisiúnta an Gharda Síochána um Inimirce (GNIB) (cárta GNIB) nó Cead Cónaithe na hÉireann (IRP).
• Iarrthóirí tearmainn ar tugadh cead dóibh fanacht

Is iondúil go mbíonn an stádas gnáthchónaithe céanna ag céile cónaitheach nó ag páirtí sibhialta agus/nó ag cleithiúnaithe nó ag duine a bhfuil stádas dídeanaí aige nó ag náisiúnach neamh-LEE a bhfuil cead fostaíochta aige/aici is atá ag an urraitheoir. Ba cheart caitheamh leis na baill teaghlaigh seo mar dhaoine a bhfuil gnáthchónaí orthu chomh fada agus a choinníonn siad féin agus an t-urraitheoir cead a bheith sa Stát.

Scrúdaigh na 5 thoisc chun gnáthchónaí a chinneadh

Nuair a bheidh do cheart cónaithe cruthaithe, scrúdaítear na 5 thoisc seo a leanas (atá leagtha síos i ndlí na hÉireann agus na hEorpa) chun a fháil amach an bhfuil gnáthchónaí ort in Éirinn:

• Fad agus leanúnachas an cónaithe in Éirinn
• Fad agus cuspóir aon asláithreachta ó Éirinn
• Cineál agus patrún na fostaíochta
• Do phríomhionad leasa
• Dintinní sa todhchaí maidir le cónaí in Éirinn mar atá le feiceáil ón bhfianaise

Is féidir leat tuilleadh eolais a fháil faoi na 5 thoisc sna Treoirlínte Oibríocha ar láithreán gréasáin na Roinne Gnóthaí Fostaíochta agus Coimirce Sóisialaí. D'fhorbair an Roinn forlíonadh leis na Treoirlínte ina bhfuil cásanna a léiríonn conas a chuirtear an coinníoll gnáthchónaithe i bhfeidhm go praiticiúil.

Faoi dhlí an AE, i gcúinsí áirithe, ní gá an coinníoll gnáthcnónaithe a chomhlíonadh. Baineann na cúinsí seo le:

1. 1. Sochair Theaghlaigh agus
2. 2. Liúntas Leasa Bhreise

Tá na híocaíochtaí leasa shóisialaigh seo a leanas rangaithe mar Shochair Theaghlaigh faoi Rialacháin an AE (pdf):

• Sochar Linbh
• Díbhinn Teaghlaigh um Fhilleadh or Obair
• Liúntas Cúraim Bhaile
• Íocaíocht Caomhnóra (Neamh-ranníocach)
• Íocaíocht Teaghlaigh Oibre ( ní bhaineann HRC le WFP - ar a stugtaI( Forlíonadh Ioncaim Teaghlaigh nó FIT roimhe seo)
• Íocaíocht Teaghlaigh Aontuismitheora

Ciallaíonn sé seo go bhfuil siad iníoctha le duine a cháilíonn do stádas oibrí imirceach an AE do chleithiúnaithe atá ina gcónaí in Éirinn nó i stát eile den LEE. I measc na ndaoine nach gcaithfidh an coinníoll gnáthchónaithe a shásamh le haghaidh Sochar Teaghlaigh tá:

• Saoránaigh LEE/AE atá fostaithe faoi láthair nó atá féinfhostaithe anseo (nó atá ag fáil Sochar Cuardaitheora Poist nó aon sochar eile a eascraíonn óna bhfostaíocht mar Shochar Máithreachais, Sochar Breoiteachta nó Sochar Díobhálacha Ceirde)
• Náisiúnaigh neamh-LEE, a d'oibrigh roimhe seo i Stát LEE eile, agus atá fostaithe faoi láthair nó atá féinfhostaithe anseo faoi láthair

Is féidir leat tuilleadh a léamh faoi Dhíolúine ón HRC le haghaidh Sochar Teaghlaigh ar welfare.ie. Bíonn daoine a bhogann go hÉirinn chun fostaíocht a lorg faoi réir an choinníll ghnáthchónaithe sa ghnáthshlí agus iad ag lorg oibre.

Más náisiúnach de chuid an LEE thú agus más féidir a mheas gur oibrí imirceach AE thú, d'fhéadfá a bheith i dteideal Liúntas Leasa Forlíontaigh (SWA). Chun a bheith measta mar oibrí imirceach de chuid an AE ní mór duit a bheith i bhfíorfhostaíocht (ní ag obair go hócáideach) ó tháinig tú go hÉirinn. Ciallaíonn sé seo go mb'fhéidir go mbeadh daoine a bhí fostaithe ó tháinig siad go hÉirinn i dteideal SWA má chaill siad cuid dá gcuid oibre go neamhdheonach nó a bpost iomlán fiú mura gcomhlíonann siad an coinníoll gnáthchónaithe do Liúntas Cuardaitheora Poist.

Cuireann rialacha an AE cosc ar idirdhealú ar fhorais náisiúntachta maidir le slándáil shóisialta, mar sin ní féidir catagóir áirithe de shaoránaigh Éireannacha (amhail imircigh Éireannacha atá ag filleadh) a dhíolmhú ón gcoinníoll gnáthchónaithe (go ginearálta nó le haghaidh Liúntas Cúramóra) gan caitheamh mar an gcéanna le gach náisiúnach AE. Mar sin féin, breathnaíonn na treoirlínte go sonrach maidir le gnáthchónaí a chinneadh i gcás áirithe na n-imirceach atá ag filleadh. Tá luaite sna treoirlínte: “Féadfar a mheas go bhfuil gnáthchónaí ar dhuine a raibh gnáthchónaí air sa Stát agus a bhog chun cónaí agus chun a bheith ag obair i dtír eile agus ansin a fhilleann ar a (h)áit chónaithe fhadtéarmach sa Stát ar fhilleadh do/di ar an Stát. ”

Agus an príomhionad leasa d'eisimircigh atá ag filleadh á chinneadh, cuireann na hOifigigh Chinnidh na nithe seo a leanas san áireamh:

• An fáth go bhfuil tú ag filleadh, mar shampla, toisc go bhfuil do chead cónaithe imithe in éag
• D'intinní ráite
• Socruithe fíoraithe a rinne tú maidir le filleadh ar bhonn fadtéarmach, mar shampla, aistriú cuntas airgeadais agus aon sócmhainní eile, foirceannadh teidlíochtaí cónaithe sa tír eile, nó cúnamh ó Safe-Home nó clár comhchosúil chun cur ar chumas eisimircigh Éireannacha filleadh go buan
• Fad agus leanúnachas do chónaithe roimhe seo sa Stát
• Do thaifead fostaíochta nó féinfhostaíochta i stát eile agus
• Cibé an bhfuil naisc agat leis an áit chónaithe a bhí agat roimhe seo agus an féidir a mheas go bhfuil tú ag filleadh ar do chónaí roimhe seo seachas tréimhse chónaithe nua a thosú.

Is féidir leat tuilleadh a léamh faoin gcoinníoll habitual residence chun eisimircigh Éireannacha a thabhairt ar ais.

Má theastaíonn tuilleadh eolais ón Roinn Coimirce Sóisialaí chun cinneadh a dhéanamh an bhfuil gnáthchónaí ort i bPoblacht na hÉireann, d'fhéadfaí go n-iarrfar ort an fhoirm HRC1 (pdf) a chomhlánú.

Beag beann ar an tír as a bhfuil tú ag teacht is féidir go n-iarrfar ort fianaise dhoiciméadach a chur ar fáil a léiríonn go bhfuil do 'príomhionad leasa' in Éirinn anois. Ba chóir go léireodh an fhianaise seo go bhfuil tú tar éis bogadh go hÉirinn, go bhfuil sé ar intinn agat socrú in Éirinn go buan agus nach bhfuil sé i gceist agat filleadh chun cónaí ar an tír as ar tháinig tú.

Nuair is féidir, ba chóir duit an fhianaise dhoiciméadach seo a leanas a chur ar fáil:

• Cruthúnas a léiríonn go bhfuil do chóiríocht tugtha suas agat thar lear
• Cruthúnas go bhfuil aon sochair neamh-inaistrithe curtha ar ceal agat nó go bhfuil iarratas déanta agat chun iad a chur ar ceal
• Cruthúnas go bhfuil aon ioncam inaistrithe aistrithe agat nó go bhfuil iarratas déanta agat chun é a aistriú
• Cruthúnas ar na bearta atá déanta agat chun cuntas bainc a oscailt anseo
• Cruthúnas a léiríonn go bhfuil tionóntacht agat i d'ainm féin (in Éirinn)
• Cruthúnas ar dhoiciméid taistil lena n-áirítear, nuair is ábhartha, táillí ró-ualaigh bagáiste agus admhálacha aistrithe/seolta

Déanfaidh an tOifigeach ábhartha an fhianaise go léir a chuirtear ar fháil a fhordheimhniú, a mhéid agus is féidir. I gcásanna áirithe, d’fhéadfaí go n-iarrar ort fianaise dhoiciméadach sa bhreis a thabhairt. I gcásanna áirithe, féadfaidh Cigire Leasa Shóisialaigh d’iarratas a imscrúdú.

Mura bhfuil tú sásta leis an gcinneadh a rinneadh i do chás tá sé de cheart agat athbhreithniú a dhéanamh agus/nó achomharc a lorg. Más mian leat go ndéanfaí athbhreithniú ar do chás is féidir leat fianaise bhreise a chur isteach agus a iarratas a dhéanamh go ndéanfar athbhreithniú ar an gcinneadh. Is féidir leat achomharc in aghaidh an chinnidh a lorg leis an Oifig Achomharc Leasa Shóisialaigh atá neamhspleách. Más fearr leat, is féidir leat achomharc a dhéanamh go díreach leis an Oifig Achomharc Leasa Shóisialaigh gan athbhreithniú a lorg ar dtús.