Tástáil mhaoine

Chun cáiliú d’íocaíocht chúnaimh shóisialta, caithfidh tú tástáil mhaoine agus tástáil ghnáthchónaithe a shásamh.

Is bealach atá i gceist le tástáil mhaoine lena sheiceáil an bhfuil dóthain acmhainní airgeadais agat chun tacú leat féin agus lena dheimhniú cén íocaíocht chúnaimh shóisialta, más ann d’aon cheann, a d’fhéadfá cáiliú lena fáil. Is éard a dhéanann an Roinn Gnóthaí Fostaíochta agus Coimirce Sóisialaí, i dtástáil mhaoine, d’fhoinsí go léir ioncaim a scrúdú.

Is éagsúil don bhealach a ríomhtar do mhaoin agus méid na maoine a bhfuil tú i dteideal a fháil ó íocaíocht go híocaíocht. Tugtar sa cháipéis seo léargas ginearálta ar an tástáil mhaoine.

Uaireanta, ní chuirtear suim áirithe ioncaim nó ioncam ó fhoinsí ar leith san áireamh agus tugtar “neamhaird ioncaim” orthu seo go minic. Féadfaidh neamhaird bheith éagsúil ó íocaíocht go híocaíocht – luafaimid na cinn is tábhachtaí san fhaisnéis ar gach íocaíocht agus is ann do liosta iomlán inár ndoiciméad Ioncam airgid nach n-áirítear sa tástáil mhaoine.

Nuair a chuireann tú isteach ar íocaíocht leasa shóisialaigh a ndéantar tástáil mhaoine ina leith, ní mór duit foirm iarratais a chomhlánú. Fiafraítear díot san fhoirm seo faisnéis faoi fhoinsí ioncaim. Ní mór duit sonraí a thabhairt faoi do mhaoin go léir nuair a bhíonn an fhoirm iarratais seo á comhlánú le haghaidh íocaíocht leasa shóisialaigh. Féadfaidh an Roinn Coimirce Sóisialaí (RCS) iarraidh ort sonraí faoi na cuntais bhainc atá á gcoimeád agat a thabhairt, lena n-áirítear na huimhreacha cuntais. Ní dhéanann an RCS do chuntas bainc a rochtain mura dtugann tú cead dóibh amhlaidh a dhéanamh.

Féadfaidh Cigire Leasa Shóisialaigh thú a chur faoi agallamh faoi d’ioncam agus féadfaidh sé/sí iarraidh ort doiciméid chruthúnais a chur ar fáil, ar nós ráitis bhainc nó cuntas. D’fhéadfadh cuairt a thabhairt ar do theach bheith i gceist leis seo.

Suimítear d’fhoinsí uile ioncaim agus cuirtear san áireamh iad nuair a bhíonn an cinneadh á dhéanamh faoi cibé acu an gcáilíonn nó nach gcáilíonn tú d’íocaíocht ar a ndéantar tástáil mhaoine. Déanann Oifigeach Breithiúnachta ar leith an cinneadh faoi do mhaoin. Inseofar duit conas go díreach a rinneadh do mhaoin a mheasúnú. Mura bhfuil tú sásta, féadfaidh tú achomharc a dhéanamh leis an Oifig Achomhairc Leasa Shóisialaigh.

A luaithe a dhéantar do mhaoin a mheasúnú mar shuim ar leith agus a bronnadh ort íocaíocht leasa shóisialaigh, tá an fhreagracht ort insint don RCS faoi aon athruithe ar do chuid cúinsí. Mura ndéanann tú seo, d’fhéadfá bheith faoi dhliteanas íoc as fíneálacha nó d’fhéadfaí iarraidh ort aon ró-íocaíocht a d’fhéadfadh bheith déanta a aisíoc.

Is féidir leis an tástáil mhaoine le haghaidh íocaíocht chúnaimh shóisialta bheith ina ríomh casta agus féadfaidh sé bheith éagsúil ó íocaíocht go híocaíocht. Caithimid súil, anseo, ar an mbealach a dhéantar ioncam ó fhoinsí ar leith a mheasúnú sa tástáil mhaoine.

Déanann an tástáil mhaoine measúnú ar gach ioncam airgid a bhfuil coinne agat a thuillfidh tú sa bhliain amach romhat. I gcleachtas, is gnách go ndéantar measúnú air seo tríd an ioncam a fuair tú sa bhliain a chuaigh thart a ríomh. Áirítear le hioncam airgid ar a ndéantar measúnú aon ioncam ó fhostaíocht nó ó fhéinfhostaíocht, lena n-áirítear ioncam feirme, ioncam ó phinsean slándála sóisialaí ó thír eile agus íocaíochtaí cothabhála.

Ní chuirtear aon íocaíocht íoctha ag an Roinn Gnóthaí Fostaíochta agus Coimirce Sóisialaí san áireamh. Féadfaidh tú tuilleadh a léamh faoi cén ioncam airgid nach n-áirítear sa tástáil mhaoine inár ndoiciméad, Ioncam airgid nach n-áirítear sa tástáil mhaoine.

Ioncam ó fhostaíocht

Braitheann conas a dhéantar d’ioncam ó fhostaíocht nó ó fhéinfhostaíocht a mheasúnú ar an íocaíocht a bhfuil tú ag cur isteach uirthi. Nuair a bhíonn measúnú á dhéanamh ar d’ioncam ó fhostaíocht, asbhaintear an méid a leanas i gcónaí ó d’olltuillimh:

• ÁSPC
• Dleachtanna ceardchumainn
• Aoisliúntas nó ranníocaíocht i dtreo ciste pinsin

I gcás féinfhostaíochta:

• ÁSPC (Aicme S)
• Gach costais a bhaineann go díreach le d’fhéinfhostaíocht. Déantar measúnú, áfach, ar tharraingtí, is é sin, airgead a ghlactar ón ngnólacht lena n-úsáid ar bhonn pearsanta mar mhaoin.

Ní gnách go n-asbhaintear cáin ioncaim nó an Muirear Sóisialta Uilíoch ó d’ioncam ó fhostaíocht, seachas sa mheasúnú ar Íocaíocht do Theaghlaigh i bhFostaíocht agus sa mheasúnú ar shochar agus ar phribhléid le haghaidh Liúntas Cuardaitheora Poist agus sochar agus pribhléid le haghaidh Liúntas Leasa Forlíontach.

Tá neamhaird bhreise ioncaim i gceist le haghaidh íocaíochtaí aonair. Mar shampla: Ní chuirtear méid áirithe ded' thuillimh san áireamh le haghaidh Liúntas Míchumais agus Phinsean na nDall. Ina theannta sin, is ann do neamhaird bhreise ioncaim le haghaidh Liúntas Cúramóra, Forlíonadh Cíosa, Pinsean Stáit (Neamh-ranníocach) agus Íocaíocht Teaghlach Aontuismitheora.

Tá an measúnú ar ioncam ó fhostaíocht le haghaidh Liúntas Cuardaitheora ábhairín níos casta. Tá fáil ar bhreis faisnéise inár gcáipéis Obair agus Liúntas Cuardaitheora.

Cuirtear ioncam ó oibriú mar chúntóir baile san áireamh sa tástáil mhaoine le haghaidh íocaíochtaí leasa shóisialaigh ó 2012 i leith.

Ioncam ó chothabháil

I gcás an chuid is mó d’íocaíochtaí leasa shóisialaigh, déantar aon ioncam ó chothabháil a mheasúnú mar mhaoin. Áirítear leis seo cothabháil duit agus cothabháil a thugtar duit d’aon chinn de do leanaí. Ina theannta sin, íoctar cothabháil le do chéile, páirtnéir sibhialta nó do chomháitritheoir san áireamh freisin mar mhaoin. Ach is féidir íocaíochtaí cíosa nó morgáiste a mhéid agus €95.23 sa tseachtain a seach-chur i leith íocaíochtaí cothabhála. Is féidir leat tuilleadh a léamh faoi Chothabháil agus íocaíochtaí leasa shóisialaigh.

Ioncam ó fheirmeoireacht

Má tá feirm thalún faoi d’úinéireacht nó á ligean agat, déanfar luach bliantúil aon bhuntáiste atá agat nó ag do chéile, páirtnéir sibhialta nó do chomháitritheoir ón bhfeirm a bheith faoi úinéireacht nó á ligean a mheasúnú mar ioncam. Ríomhtar an luach bliantúil trí na costais a tabhaíodh a asbhaint ón ollioncam.

Ní chuirtear an teach ina gcónaíonn tú san áireamh sa mheasúnú ar do mhaoin murach go bhfuil ioncam á fháil agat uaidh. Má lig tú seomra sa teach ar cíos, déantar measúnú ar aon ioncam cíosa níos mó ná €14,000 sa bhliain.

Is féidir leat 5% a asbhaint den ollchíos a fhaigheann tú do chaitheamh agus cuimilt agus is féidir 15% a cheadú do thithe folmha (tréimhsí folmha idir ligean). Má úsáideann tú seomra i d’áit chónaithe nó má scaoileann tú é ar cíos ar chuspóirí gnó, is féidir leat méid comhréireach den bhunchíos agus ús morgáiste a asbhaint ó na brabúis a fhaigheann tú.

Ioncam ó chíos

Má tá íocaíocht chúnaimh sóisialta sheachtainiúil, Liúntas Leasa Forlíontach nó Íocaíocht Teaghlaigh Oibre á fáil agat, is féidir leat a mhéid le €14,000 sa bhliain a thuilleamh as seomra i d’áit chónaithe féin a ligean ar cíos sa bhliain agus ní dhéanfaidh sé difear do d’íocaíocht. Ba cheart duit a sheiceáil má dhéanfaidh seomra a ligean ar cíos i d'áit chónaithe difear d’aon íocaíochtaí eile atá á bhfáil agat, cosúil le Liúntas Breosla.

Is é an neamhaird ioncaim uasta €269.23 sa tseachtain (€14,000 sa bhliain). Caithfidh an duine a fhaigheann seomra ar cíos i do theach an seomra a úsáid ar feadh 28 lá i ndiaidh a chéile, ar a laghad. Ní thabharfar an neamhaird ioncaim duit má tá seomra á ligean ar cíos agat d’fhostaí nó do neasghaolta leat.

Is éard is daoine muinteartha den neasteaghlach:

• Do chéile, do pháirtnéir sibhialta nó do pháirtnéir
• Do leanbh, nó céile do linbh
• Do thuismitheoir, do leastuismitheoir nó do thuismitheoir céile
• Do shiblín, leas-siblíní nó siblíní céile san áireamh
• Do sheantuismitheoir nó do gharleanbh
• D’aintín nó d’uncail
• Do nia nó do neacht

Má tá Pinsean Stáit (Neamh-Ranníocach) nó Pinsean Baintrí, Baintreach Fir nó Páirtnéara Shibhialta Mharthanaigh (Neamh-Ranníocach) á fháil agat faoi láthair agus dá mbeifeá i do chónaí leat féin murach sin, ní dhéantar measúnú ar aon ioncam ó chíos (níos mó ná €14,000 sa bhliain).

Ní dhéantar measúnú ar an Íocaíocht Aitheantais Cóiríochta a íoctar as cóiríocht a sholáthar do dhídeanaithe ón Úcráin sa tástáil mhaoine d’íocaíocht chúnaimh shóisialta sheachtainiúil, Liúntas Leasa Forlíontach nó Íocaíocht Teaghlaigh Oibre.

D’áit chónaithe a dhíol

Má dhíolann tú do theach, chuirfí fáltais an díola san áireamh de ghnáth. Má tá íocaíochtaí áirithe á bhfáil agat, áfach, agus má dhíolann tú do theach d’fhonn cóiríocht eile níos oiriúnaí a cheannach nó a ligean ar cíos nó má ghabhann tú isteach i dteach altranais nó má bhogann tú isteach le duine ag a bhfuil Liúntas Cúramóra á fháil duit, ní chuirtear an chéad €190,500 d’fháltais an díola san áireamh.

Ní bhíonn an díolúine seo i gceist ach amháin má tá ceann amháin de na híocaíochtaí a leanas á bhfáil agat:

• Pinsean Stáit (Neamh-ranníocach)
• Pinsean Baintrí, Baintreach Fir nó Páirtnéara Shibhialta Mharthanaigh (Neamh-ranníocach) (má tá tú 66 bliain d’aois nó níos sine)
• Íocaíocht Teaghlach Aontuismitheora (má tá tú 66 bliain d’aois nó níos sine)
• Liúntas Míchumais
• Pinsean na nDall

Is féidir leat tuilleadh a léamh faoi conas a láimhseáiltear fáltais ó dhíol do thí inár ndoiciméad Íocaíochtaí caipitiúla agus leasa shóisialaigh.

Áirítear le caipiteal réadmhaoin (seachas do theach féin), coigilteas agus infheistíochtaí.

Más leat (nó le do chéile, páirtnéir sibhialta nó do chomháitritheoir) réadmhaoin nach bhfuil leas pearsanta á bhaint aisti nó má tá infheistíochtaí agat nó aon fhoirm de chaipiteal, déantar measúnú ar an luach, trí leas a bhaint as foirmle chaighdeánach. D’fhéadfadh go mbeadh nó nach mbeadh ioncam á fháil agat ón réadmhaoin nó ón infheistíocht. (Is é an t-aon eisceacht ina leith seo sa chás go bhfuil measúnú á dhéanamh ar Mhéadú i leith Duine Fásta Cáilithe le haghaidh íocaíocht árachais shóisialta. Sa chás seo, má ligtear réadmhaoin ar cíos, déantar measúnú ar an ioncam cíosa seachas ar an luach caipitiúil.

Áirítear leis an réadmhaoin agus leis na hinfheistíochtaí ar a bhféadfaí measúnú a dhéanamh faoin teideal seo coigilteas i gcuntas bainc (nó aon áit eile), teach a lig tú ar cíos agus stoic agus scaireanna. Má chuireann tú féin nó do chéile, páirtnéir sibhialta nó do chomháitritheoir comhréir de bhur n-íocaíocht leasa shóisialaigh i dtaisce gach seachtain, cuirfear an coigilteas seo, mar aon le coigilteas ó thromlach na bhfoinsí eile san áireamh mar chuid de do mhaoin.

Is í an fhoirmle chaighdeánach chun measúnú a dhéanamh ar luach caipitil le haghaidh gach íocaíochta leasa shóisialaigh (seachas Liúntas Míchumais agus Liúntas Leasa Forlíontach):

Maidir le Liúntas Míchumais, ní chuirtear an chéad €50,000 de chaipiteal san áireamh. Maidir le Liúntas Leasa Forlíontach, ní chuirtear an chéad €5,000 de chaipiteal san áireamh. Ní dhéantar measúnú ar chaipiteal sa tástáil mhaoine le haghaidh Íocaíocht do Theaghlaigh i bhFostaíocht.

Tá fáil ar bhreis faisnéise inár gcáipéis Íocaíochtaí caipitiúla agus leasa shóisialaigh.

Suimítear do mhaoin faoi na teidil éagsúla (mar shampla, ioncam airgid, fostaíocht agus caipiteal) le chéile le do mhaoin iomlán a ríomh. I gcás an chuid is mó d’íocaíochtaí ar a ndéantar tástáil mhaoine, laghdaítear an ráta den íocaíocht leasa shóisialaigh is féidir leat a fháil, ar scála aistritheach de réir do chuid maoine.

Má tá tú faoi 25 agus má chuireann tú isteach ar Liúntas Cuardaitheora Poist nó ar Liúntas Leasa Forlíontach, féadfaidh d’aois an íocaíocht uasta a dheimhniú do do chás.