An córas le cáin a mheas

Tá beagnach gach ioncam faoi dhliteanas cánach. Déanann d’fhostóir cáin ar ioncam a thuilleann tú ón bhfostaíocht a asbhaint ó do phá thar ceann na gCoimisinéirí Ioncaim. Tugtar Íoc Mar A Thuillir (ÍMAT) air seo.

Braitheann méid na cánach ioncaim ar d’ioncam agus ar do chúinsí pearsanta. Tá faoisimh ó cháin ioncaim ar fáil a fhéadfaidh an méid cánach a chaithfidh tú a íoc a laghdú.

Cáin eile ar d’ioncam is ea an Muirear Sóisialta Uilíoch (MSU). Gearrtar é ar d’ioncam comhlán, is é sin, méid d’ioncam sula mbaintear amach asbhaintí mar ranníocaíochtaí pinsin nó ÁSPC. Ní laghdaíonn creidmheasanna cánach nó faoiseamh cánach (seachas liúntais chaipitiúla áirithe) an méid MSU a chaithfidh tú a íoc. Faigh tuilleadh eolais faoin Muirear Sóisialta Uilíoch.

Ioncam a mheasúnaítear le haghaidh cánach

Faoin gcóras ÍMAT, gearrtar cáin ioncaim ar gach pá, táille, sochar, brabús nó pinsean agus formhór na gcineálacha úis. Tá cáin iníoctha ar thuillimh de gach cineál a eascraíonn as d’fhostaíocht (lena n-áirítear, mar shampla, bónais, ragobair, pá neamhairgid nó sochar comhchineáil).

D’fhéadfadh airgead a fhaigheann tú nach bhfuil faoi dhliteanas cáin ioncaim a bheith faoi dhliteanas cánacha eile. Má fhaigheann tú bronntanais nó oidhreachtaí, b’fhéidir go mbeidh ort Cáin Fáltas Caipitiúil a íoc. Má dhíolann tú sócmhainní ar nós réadmhaoine nó scaireanna b’fhéidir go mbeidh ort Cáin Gnóthachan Caipitiúil a íoc.

Taispeánann do dheimhniú creidmheasa cánach an ráta cánach a bhaineann le d’ioncam agus na creidmheasanna cánach atá tú i dteideal a fháil. Féadfaidh tú do dheimhniú creidmheasa cánach a fheiceáil, a phriontáil nó a íoslódáil trí sheirbhís myAccount Ioncaim ar líne.

Ag tús na bliana cánach, eiseoidh na Coimisinéirí Ioncaim deimhniú creidmheasa cánach nua duit go huathoibríoch. Tugtar Fógra Párolla Ioncaim (RPN) d’fhostóirí, ionas gur féidir leo an méid ceart cánach a asbhaint. Má athraíonn do chúinsí i rith na bliana, nuashonróidh na Coimisinéirí Ioncaim do theastas creidmheasa cánach agus RPN.

Tugann do theastas creidmheasa cánach agus FPCI treoir do d’fhostóir cibé acu an cháin atá dlite duit a ríomh:

• Ar bhonn carnach
• Ar bhonn Sheachtain 1
• Ar bhonn Sealadach nó már cháin éigeandála

Bonn carnach

I gcás mhórchuid na ndaoine, ba cheart gurb é an bunús carnach cánach an gnáthstaid agus cinntíonn sé seo go mbaintear do dhliteanas cánach agus MSU ar bhonn cothrom i rith na bliana. Faoin mbonn carnach, ríomhtar do dhliteanas cánach bunaithe ar d’ioncam iomlán ó thús na bliana cánach. Is í an cháin a chaithfear a asbhaint gach tréimhse pá an cháin charnach atá dlite ón 1 Eanáir go dtí an dáta sin, agus é laghdaithe ag an méid cánach a asbhaineadh cheana féin i dtréimhsí pá eile. Mura n-úsáidtear creidmheas cánach nó scoithphointe ráta chaighdeánaigh (nó an dá rud) ina iomláine i dtréimhse pá, is féidir an méid neamhúsáidte a thabhairt ar aghaidh agus a úsáid sa chéad tréimhse pá eile laistigh den bhliain chánach sin.

Bonn Sheachtain 1

I gcásanna áirithe féadfaidh na Coimisinéirí Ioncaim a rá leis an bhfostóir cáin a asbhaint ar bhonn sheachtain 1 (daoine a íoctar go seachtainiúil) nó ar bhonn mhí 1 (daoine a íoctar go míosúil) - ar a dtugtar uaireanta an ‘bonn neamhcharnach’. Ciallaíonn sé go ndéileáiltear leis an bpá do gach tréimhse as féin, seachasó seachtainí nó míonna roimhe sin. Bainfidh d’fhostóir cáin ioncaim ó do phá ó sheachtain go seachtain. Ní dhéantar do chreidmheasanna cánach bliantúla agus do phointí scoite a shiardhátú go 1 Eanáir agus ní charnaítear iad do gach tréimhse pá. Ciallaíonn sé seo go bhféadfá ró-íocaíocht cánach a íoc.

Bonn sealadach

Féadfar cáin a ghearradh ort ar bhonn sealadach ar a dtugtar cáin éigeandála má tá tú ag athrú poist nó ag tosú ar obair den chéad uair. Féadfaidh tú rátaí cánach éigeandála agus rátaí MSU reatha na gCoimisinéirí Ioncaim (pdf) a sheiceáil. Chun nach n-íocfaidh tú cáin éigeandála ba chóir duit sonraí an phoist nua a chlárú le seirbhís ar líne Poist agus Pinsean Ioncaim i mo Chuntas.

Gearrtar cáin mar chéatadán de d’ioncam. Braitheann an céatadán a íocann tú ar mhéid d’ioncam. Gearrtar cáin 20% ar an gcéad chuid de d’ioncam, suas go dtí méid áirithe. Tugtar an ráta caighdeánach cánach air seo agus tugtar banda cánach an ráta chaighdeánaigh ar an méid a mbaineann sé leis.

Gearrtar cáin ar an gcuid eile de d’ioncam ag an ráta cánach is airde, 40%.

Tugtar scoithphointe do ráta caighdeánach ar an méid is féidir leat a thuilleamh sula dtosaíonn tú ag íoc an ráta níos airde cánach. Is féidir leat samplaí a fheiceáil de conas cáin ioncaim a ríomh ag baint úsáide as na rátaí cánach seo agus scoithphointe an ráta chaighdeánaigh.

Má tá tú pósta nó i bpáirtnéireacht shibhialta, d’fhéadfadh tionchar a bheith aige seo ar do bhandaí cánach agus d’fhaoisimh chánach. Léigh tuilleadh faoi chánachas ar dhaoine pósta agus ar pháirtnéirí sibhialta.

In 2024, is é scoithphointe an ráta chaighdeánaigh do lánúin phósta nó do pháirtnéirí sibhialta ná €51,000. Má tá an dá cheann ag obair, méadaítear an méid seo faoin gceann is ísle de:

• Ioncam an saothraí níos ísle
• €33,000

Ciallaíonn sé seo gur féidir le duine amháin scoithphointe suas le €51,000 a bheith aige agus scoithphointe suas le €33,000 a bheith ag an duine eile.

Má tá duine amháin ag tuilleamh €55,000 agus a gcéile ag tuilleamh €35,000:

Is é scoithphointe an ráta chaighdeánaigh don lánúin ná €51,000 móide €33,000.

Níl an méadú ar bhanda an ráta chaighdeánaigh inaistrithe idir céilí, mar sin is iad na bandaí cánach:

• €51,000 @ 20% (= €10,200) agus €4,000 @ 40% (= €1,600) don chéad chéile
• €33,000 @ 20% (= €6,600) agus €2,000 @ 40% (= €800) don dara céile

Laghdaíonn creidmheasanna cánach an méid cánach a bhíonn ort a íoc. Tar éis do cháin a bheith ríofa, asbhaintear méid an chreidmheasa cánach ón gcáin atá dlite duit. Ciallaíonn sé seo go bhfuil an luach céanna ag creidmheas cánach cibé an íocann tú an ráta caighdeánach cánach nó an ráta níos airde.

D’fhéadfá a bheith i dteideal creidmheasanna cánach éagsúla ag brath ar do chúinsí pearsanta. Féadfaidh tú tuilleadh faisnéise a fháil faoi na cineálacha éagsúla creidmheasanna agus faoisimh chánach agus na faoisimh chánach atá ar fáil do dhaoine faoi mhíchumas.

Laghdaíonn liúntais chánach an méid cánach a chaithfidh tú a íoc. Braitheann an méid a laghdóidh liúntas cánach do cháin ar an ráta cánach is airde atá agat.

Tá sé seo amhlaidh toisc go ndéantar an liúntas a dhealú ó d’ioncam sula ngearrtar cáin air. Go bunúsach, ‘baintear den bharr’ de d’ioncam é agus gearrtar cáin ansin ar an gcuid eile de d’ioncam ag an ráta caighdeánach agus, d’aon mhéid os cionn scoite an ráta chaighdeánaigh, ar an ráta cánach níos airde.

Má tá liúntas cánach de €200 agat, mar shampla, agus má tá an ráta is airde cánach ioncaim a íocann tú 20% é, laghdaítear €200 ar an méid d'ioncam ngearrtar cáin air ag 20% agus mar sin laghdaítear €40 ar do cháin (€200 x 20%).

Má tá an liúntas cánach céanna de €200 agat ach gurb é 40% an ráta cánach is airde a íocann tú, laghdaítear an méid de d’ioncam a ngearrtar cáin air ag 40% faoi €200 agus mar sin is é do laghdú cánach ná €80 (€ 200 x 40%).

Tugtar liúntas cánach ar an ráta imeallach air seo.

Nuair a bhíonn liúntais ar ráta imeallach á gcur san áireamh ag d’fhostóir agus do cháin ioncaim á ríomh, déantar é seo trí scoithphointe an ráta chaighdeánaigh a ardú chun an méid ioncaim a ngearrtar cáin air ag an ráta níos airde a laghdú.

Áirítear le liúntais ag an ráta imeallach:

• Faoiseamh cánach ar ranníocaíochtaí pinsin
• Faoiseamh cánach ar chostais tithe banaltrais
• Faoiseamh cánach ar chúramóir do dhuine éagumasaithe a fhostú
• Liúntas Maraí
  

Sula ríomhtar do cháin ioncaim, bain an méid seo a leanas ó d’ioncam chun do phá inchánach a fháil:

• Ranníocaíochtaí pinsin
• Íocaíochtaí chuig Scéim Buan Sochair Sláinte (go huasmhéid 10% den ioncam). Is polasaí é seo a chinnteoidh ioncam leanúnach i gcás timpiste, gortaithe nó breoiteachta.
• Tuarastal a úsáidtear le haghaidh Scéim Pas Taistil nó Scéim Rothar chun Oibre

Gearrtar cáin ansin ar do phá inchánach ag:

• 20% de d’ioncam faoi bhun scoithphointe an ráta chaighdeánaigh
• 40% de d’ioncam thar scoithphointe an ráta chaighdeánaigh

Tugann sé seo do Cháin Chomhlán. Baintear luach do chreidmheasanna cánach as seo ansin chun an méid cánach a chaithfidh tú a íoc a thabhairt.

Má tá aon liúntais chánach agat ag an ráta imeallach, is féidir leat a n-éifeacht a ríomh ach iad a asbhaint ó do phá inchánach roimh na céatadáin a ríomh.

Is féidir le d’fhostóir liúntais ar ráta imeallach a chur i bhfeidhm trí scoithphointe an ráta chaighdeánaigh a choigeartú.

Tosca a dhéanann difear do phointe scoite an ráta chaighdeánaigh

Taispeántar scoithphointe do ráta caighdeánach i do Dheimhniú Creidmheasa Cánach, ar féidir leat a fheiceáil i myAccount. Féadfaidh scoithphointe an ráta chaighdeánaigh athrú de réir do chúinsí pearsanta.

Scoithphointe méadaithe

D’fhéadfaí scoithphointe do ráta caighdeánach a ardú chun an méid cánach a íocann tú ag an ráta níos airde a laghdú, mar shampla, má tá liúntais chánach ar ráta imeallach agat.

Laghdaíonn liúntais cánach ar ráta imeallach an méid cánach a íocann tú:

• Ag an ráta caighdeánach, trí do chreidmheasanna cánach a mhéadú faoi mhéid an fhaoisimh ag 20% (an ráta caighdeánach)
• Ag an ráta níos airde, trí scoithphointe an ráta chaighdeánaigh a mhéadú chun an méid ioncaim a ngearrtar cáin air ag an ráta 40% níos airde a laghdú

Sampla

Laghdódh liúntas cánach ar ráta imeallach de €1,000 do cháin mar a leanas:

• €200 má íocann tú cáin ioncaim ag an ráta caighdeánach 20%
• €400 má íocann tú cáin ioncaim ag an ráta níos airde 40% freisin

Méadaítear do chreidmheasanna cánach ar ráta caighdeánach faoi €200 (€1,000 x 20% den ráta caighdeánach). Seo méid an tsochair má íocann tú cáin ag an ráta caighdeánach.

Má íocann tú cáin ag an ráta níos airde freisin, cuirtear an ráta faoisimh níos airde i bhfeidhm trí scoithphointe an ráta chaighdeánaigh a mhéadú faoi €1,000. Ciallaíonn sé seo go ngearrtar cáin ar 20% ina ionad sin ar €1,000 a ngearrfaí cáin air murach sin ar ráta 40%, coigilteas de €200 (€400 – 200). Tá sé seo sa bhreis ar an €200 arna shábháil ag an méadú ar chreidmheasanna cánach, rud a thugann iomlán de €400.

Níl aon éifeacht ag an méadú seo ar scoithphointe an ráta chaighdeánaigh mura n-íocann tú cáin ach ag an ráta caighdeánach, mar sin ní bhainfeadh tú leas ach as na creidmheasanna cánach méadaithe de €200.

Scoithphointe laghdaithe

D’fhéadfaí scoithphointe do ráta caighdeánach a ísliú chun an méid ioncaim a ngearrtar cáin air ag an ráta níos airde a mhéadú. D’fhéadfadh sé seo tarlú, mar shampla, má thagann an chuid is mó de d’ioncam ó d’fhostóir ach go bhfuil foinsí eile ioncaim agat freisin nár asbhaineadh cáin uathu. Tríd an scoithphointe a ísliú, cuirtear an t-ioncam eile san áireamh i d’asbhaintí fostaíochta.

Méadaíonn sochair chomhchineáil agus ioncam neamh-ÍMAT an méid cánach a íocann tú mar seo a leanas:

• Creidmheasanna cánach a laghdú 20% de mhéid an ioncaim (an ráta caighdeánach) agus
• Scoithphointe an ráta chaighdeánaigh a laghdú faoi mhéid an ioncaim

Tá a mhalairt éifeacht aige seo leis an sampla thuas. Mar shampla, ar €1,000 bheadh sé seo:

• Na creidmheasanna cánach a laghdú faoi €200 (€1,000 x 20%), a dhéanann difear do cháiníocóirí ar ráta caighdeánach agus ar ráta níos airde agus
• Scoithphointe an ráta chaighdeánaigh a laghdú faoi €1,000, rud a mhéadaíonn an dliteanas cánach do cháiníocóirí ar ráta níos airde amháin. Is é an éifeacht atá leis seo ná go ngearrfaí cáin ar €1,000 ag 40% in ionad 20%, méadú de €200.

Pósadh nó páirtnéireacht shibhialta

Má tá tú pósta nó i bpáirtnéireacht shibhialta, d’fhéadfadh tionchar a bheith aige seo ar do bhandaí cánach agus d’fhaoisimh chánach. Is féidir tuilleadh faisnéise a fháil ar ár ndoiciméad Cánachas ar dhaoine pósta agus ar pháirtnéirí sibhialta.

Tabhair cuairt ar aimsitheoir leathanaigh gréasáin na gCoimisinéirí Ioncaim chun uimhir Íosghlao do réigiúin a aimsiú. Is féidir leat sonraí teagmhála níos mionsonraithe faoi do réigiún a fháil anseo.

Is féidir leat freisin sonraí cánach a fheiceáil agus a nuashonrú ar líne.

Is féidir leat sonraí teagmhála na gCoimisinéirí Ioncaim do do cheantar a aimsiú anseo.

Is féidir leat do chuid sonraí cánach a fheiceáil agus a nuashonrú ar líne trí sheirbhís moChúrsaí na gCoimisinéirí Ioncaim a úsáid. Is féidir leat rochtain a fháil ar moChúrsaí ar líne nó ar ghléasanna soghluaiste agus ar tháibléid trí RevApp na gCoimisinéirí Ioncaim a úsáid.

Áirítear iad seo a leanas a d’fhéadfaí a bheith díolúinithe ó cháin:

• Íocaíochtaí chuig scéimeanna pinsin ceadaithe
• íocaíochtaí iomarcaíochta reachtúla
• Roinnt íocaíochtaí leasa shóisialaigh
• Ioncaim ó scoláireacht
• Ús ó theastais shábhála agus Bannaí Coigiltis agus Scéim Náisiúnta Shábháil Ghála laistigh de theorainneacha
• Tuilleamh ar leith d’ealaíóntóirí
• Íocaíochtaí ar leith i ndáil le míchumais gaolmhar le Tailídimíd
• Íocaíochtaí ó chrannchuir cheadúnaithe
• Pinsin agus liúntais arm ar leith
• Íocaíochtaí ó Fheidhmeannas na Seirbíse Sláinte chuig tuismitheoirí altrama do chúram pháistí altrama.
• Roinnt íocaíochtaí cúitimh faoi dhlí fostaíochta
• Cúiteamh do dhíobháil phearsanta a chuireann cosc ar dhuine aonair é féin a chothabháil. Tá ioncam a eascraíonn óna léitheid d’íocaíocht díolmhaithe chomh maith más é an phríomhfhoinse ioncaim atá ann. Ní áirítear pinsean easláine a fuarthas mar thoradh ar an díobháil chéanna i measúnú an phríomhioncaim.

Má tá tú ar phá íseal b’fhéidir nach mbeidh tú faoi dhliteanas aon cháin a íoc toisc go bhfuil do chreidmheasanna cánach agus faoisimh níos mó ná nó cothrom leis an méid cánach atá le híoc agat. (Níl aon díolúine ó cháin ioncaim do shaothraithe ioncaim íseal faoi 65.)

Tá tú díolmhaithe go hiomlán ó cháin ioncaim má tá tú os cionn 65 agus má tá d’ioncam faoi theorainneacha áirithe. Soláthraíonn na Coimisinéirí Ioncaim faisnéis faoi Dhíolúine Cánach agus Faoiseamh Imeallach a shonraíonn na teorainneacha díolúine atá ar fáil agus faoiseamh cánach. Má tá d’ioncam os cionn na teorann, ansin d’fhéadfá tairbhe a bhaint as faoiseamh imeallach.