Cúiteamh agus íospartaigh

D’fhéadfadh go mbeifeá, mar íospartach na coireachta, i dteideal cúitimh faoin Scheme Cúitimh i leith Díobhálacha Pearsanta a Rinneadh go Coiriúil (tugtar “an Scéim Cúitimh i leith Díobhálacha Coiriúla” uirthi freisin).

Déantar soláthar sa Scéim chomh maith do chleithiúnaithe íospartaigh díobhála marfaí coiriúla chun cúiteamh a fháil. Tá an Scéim á cistiú ag an Roinn Dlí agus Cirt agus á riaradh ag an mBinse Cúitimh i leith Díobhálacha Coiriúla.

Tugtar cuntas ar an leathanach seo ar an bpróiseas trína n-éilítear cúiteamh faoin Scéim Cúitimh i leith Díobhálacha Coiriúla. Is féidir leat cúiteamh a éileamh freisin trí na cúirteanna. Féach ‘Cúiteamh de réir ordú cúirte’ thíos.

Cad a chumhdaíonn an Scéim?

Íocann an Scéim cúiteamh as costais agus caillteanais a mbítear thíos leo sa dá chúinse seo a leanas:

1. Mar thoradh díreach ar choireacht fhoréigneach, nó
2. Fad a bhítear ag cabhrú le (nó fad a bhíonn iarracht á déanamh cabhrú le) cosc a chur ar choireacht nó le saol duine a thabhairt slán

Cé ar féidir leis cúiteamh a éileamh?

Déanfaidh an Binse breithniú ar éilimh ar chúiteamh faoin Scéim ó:

• An duine a gortaíodh (an t-íospartach)
• Daoine a éilíonn thar ceann an íospartaigh faoi chúinsí ina mbíonn siad freagrach as cothabháil an íospartaigh agus ina raibh siad thíos le caillteanais ábhartha mar thoradh ar ghortuithe an íospartaigh
• Cleithiúnaithe an íospartaigh i gcásanna marfacha ina bhfuair an t-íospartach bás

Conas a oibríonn córas na scéime?

Ba cheart iarratais ar chúiteamh a dhéanamh a luaithe agus is féidir agus caithfear iad a dhéanamh i scríbhinn laistigh de 3 mhí ó dháta an teagmhais is cúis leis an ngortú. Ach is féidir leis an mBinse glacadh le hiarratais dhéanacha a fhaide le 2 bhliain i ndiaidh an teagmhais faoi chúinsí eisceachtúla.

Tá ort an choir a thabhairt le fios gan mhoill don Gharda Síochána (fórsa póilíneachta na hÉireann). In aon chás ina líomhnaítear go ndearna comhalta den Gharda Síochána an choir, tá ort sonraí faoin teagmhas a thabhairt le fios do Choimisiún Ombudsman an Gharda Síochána (an GSOC). Caithfidh tú comhoibriú go hiomlán freisin leis an imscrúdú isteach ar an teagmhas coiriúil a dhéanann na húdaráis ábhartha.

Breithniú ar d’éileamh

Déanann an Binse cinneadh, faoin Scéim, ar d’éileamh, ar an gcéad dul síos, bunaithe ar na cáipéisí a seoladh ar aghaidh agus ní gá duit freastal ar éisteacht. Is éagsúil a bhíonn an nós imeachta chun breithniú a dhéanamh ar d’éileamh, ag brath ar an méid airgid a bhíonn i gceist.

I gcásanna:

• Ar fiú níos lú ná €3,000 iad, is féidir le hoifigeach an Bhinse a ceapadh go cuí cinneadh a dhéanamh. Is féidir leis an mBinse duine dá gcomhaltaí foirne a cheapadh mar oifigeach atá údaraithe go cuí.
• Ar fiú níos mó ná €3,000 iad, caithfear an t-iarratas a sheoladh ar aghaidh le haghaidh cinnidh chuig Comhalta den Bhinse. Abhcóide cáilithe nó aturnae a cheap an tAire Dlí agus Cirt chun tabhairt faoi dhualgais a bhaineann leis an mBinse ar bhonn páirtaimseartha atá i gComhalta den Bhinse.
• Ar fiú níos lú ná €75,000 iad, déanfaidh Comhalta aonair an Bhinse cinneadh faoin iarratas.
• Ar fiú níos mó ná €75,000 iad, déanfaidh triúr Comhaltaí an Bhinse cinneadh faoin iarratas i dteannta a chéile.

Tugann an rúnaíocht an cinneadh le fios duit nuair a bhíonn sé curtha ar fáil. Is féidir leat glacadh leis an gcinneadh nó é a achomharc.

Is féidir cinntí an Bhinse, a cuireadh ar ceal le sonraí pearsanta a bhaint, a chur ar fáil go poiblí.

Cinneadh an Bhinse a achomharc

Sa chás go ndéanann tú bunchinneadh an Bhinse a achomharc, tabharfar cuireadh duit freastal ar éisteacht achomhairc ag a mbeidh painéal triúr comhaltaí den Bhinse. Ní féidir le comhalta Binse a bheith sa phainéal a rinne an bunchinneadh.

Meastar gurb iarratas as an nua é agus ní dhéanfar tagairt don bhunchinneadh. Éisteann an painéal leis an gcás ó bhéal agus déanann siad cinneadh deiridh ar an éileamh.

Cuirfear éisteacht an achomhairc ar siúl go príobháideach agus ar bhealach neamhfhoirmiúil chun nach mbeidh ionadaíocht dhlíthiúil ag teastáil. Ní dhéantar aon soláthar sa Scéim do chostais dlí a bhronnadh; ní féidir leis an mBinse, ar an ábhar sin, aon dámhachtain a dhéanamh maidir le costais a thabhaíonn tú agus ionadaíocht dhlíthiúil á fáil agat.

Is féidir tabhairt faoin éisteacht go cianda trí theileachomhdháil nó trí fhíschomhdháil ghréasánbhunaithe. Is féidir é a chur ar bun, faoi chúinsí áirithe, áfach, ar an láthair.

Meastar gur cinneadh deiridh é cinneadh an Bhinse Éisteachta Achomhairc agus ní féidir é a achomharc.

Eisceachtaí ar an Scéim

Ní íocfar aon chúiteamh:

• Más lú an caillteanas a mbíonn tú thíos leis ná €500
• Má bhíonn do ghortú mar thoradh ar chion tráchta, murach go gcinneann an Binse go ndearnadh iarracht d’aon turas caitheamh anuas ort
• Mura dtugann tú cúnamh réasúnta don Bhinse agus na Gardaí (nó GSOC, sa chás gurb iomchuí)

Tá eisceachtaí éagsúla eile ann sa Scéim (ailt 9-15) inar féidir dámhachtain a laghdú nó inar féidir dámhachtain ar bith a dhéanamh.

Cé mhéid cúitimh a gheobhaidh mé?

Ní chumhdaíonn an Scéim ach caillteanais airgeadais, amhail tuilleamh a cailleadh, costais as póca agus billí deimhnithe (a ngabhann cruthúnas bunadmhálacha leo). Ní thugann sí cúiteamh duit as damáistí ginearálta, cosúil le pian agus fulaingt.

Cumhdaíonn an Scéim díobháil phearsanta amháin agus ní dhéantar aon soláthar inti do chúiteamh maidir le réadmhaoin a goideadh nó a ndearnadh díobháil di, fiú má goideadh nó má rinneadh díobháil don réadmhaoin sin ag an am céanna agus ag an gciontóir céanna ba chúis leis an ngortú nó a rinne an gortú atá mar ábhar d’éilimh.

Nuair a dhéantar cinneadh faoi mhéid na dámhachtana ina mbíonn caillteanas tuillimh i gceist, déanfaidh an Binse breithniú ar aon íocaíochtaí leasa shóisialaigh, íocaíochtaí talmhaíochta, tuarastal nó pá a fuair tú agus tú ar shaoire bhreoiteachta ón obair. Cuirfidh an Binse san áireamh freisin aon chúiteamh a d’íoc an ciontóir leat nó a íocadh leat thar ceann an chiontóra.

Is féidir leis an mBinse méid an chúitimh a laghdú, nó cúiteamh ar bith a thabhairt, má dhéanann sé an cinneadh go raibh an locht ort féin, go páirteach nó go hiomlán, as an teagmhas; mar shampla, má spreag tú an teagmhas. Is féidir leis méid an chúitimh a laghdú freisin mar gheall ar d’iompar, do charachtar nó do mhodh maireachtála. Má tá taifead coiriúil agat, is féidir sin a chur san áireamh.

Braitheann méid an chúitimh ar shaghas agus cúinsí an cháis, na rudaí seo a leanas san áireamh, mar shampla:

1. Díobhálacha pearsanta a imríonn tionchair ghearrthéarmacha

Má bhí tú thíos le díobhálacha pearsanta a d’imir tionchair ghearrthéarmacha, is féidir cúiteamh a thabhairt duit as an méid seo a leanas:

• Costais as póca a d’íoc tú mar thoradh ar an teagmhas (chomh fada agus is féidir leat bunadmhálacha a sholáthar)
• Caillteanas iarbhír tuillimh (mar gheall go raibh ort am a ghlacadh saor ón obair)
• Costais iarbhír leighis (costais fiaclóireachta agus optúla)
• Costais réasúnta taistil a bhaineann leis na gortuithe a tabhaíodh, cosúil le taisteal chuig agus ón dochtúir (chomh fada agus is féidir leat bunadmhálacha a sholáthar)

2. Díobhálacha pearsanta a imríonn tionchair fhadtéarmacha

I gcásanna ina mbítear thíos le díobhálacha níos fadtéarmaí, is féidir leat íocaíocht a fháil don mhéid seo a leanas, anuas ar an saghas cúitimh a liostaítear ag 1 thuas:

• An tuilleamh a mheastar a chaillfidh tú amach anseo (má chuireann do ghortú srian nó cosc iomlán ort obair amach anseo)
• Costais leighis mheasta amach anseo
• Costais mheasta amach anseo mar thoradh ar aon mhíchumas a mbítear thíos leis (cosúil le cúram nó trealamh speisialta a theastaíonn)
• Cumas measta tuillimh a chaillfidh tú amach anseo

Ní dhéanfaidh an Binse na dámhachtainí siúd, de ghnáth, ach tar éis saintuairiscí éagsúla a sholáthar, measúnú achtúireach san áireamh.

3. Bás an íospartaigh mar gheall ar ghortú coiriúil

Is féidir cleithiúnaithe a íoc maidir le:

• Caillteanas iarbhír tuillimh agus costas a tabhaíodh roimh an mbás
• Caillteanas tacaíochta nó cothabhála amach anseo d’aon duine a bhraitheann ar an íospartach
• Costais sochraide agus adhlactha

I gcásanna marfacha, déantar soláthar sa Scéim chomh maith gur féidir dámhachtain (nach féidir le méid uasta na dámhachtana €35,000 a shárú faoi láthair) a dhéanamh faoin Acht um Dhliteanas Sibhialta, 1961 maidir le suaitheadh meabhrach a mbíonn cleithiúnaithe thíos leis.

Leis an gcúiteamh siúd a fháil, caithfidh iarratasóirí gach cleithiúnaí a dhearbhú, faoi mar a shainmhínítear in Acht 1961 agus, d’aon chleithiúnaí ar mian leis/léi a dteidlíocht do chúiteamh a tharscaoileadh, tarscaoileadh sínithe (dóibh siúd níos sine ná 18 mbliana d’aois) nó bunteastas breithe a sholáthar. Déanfaidh an Binse breithniú ar gach cleithiúnaí nuair a dhéanann siad cinntiúchán faoi conas an €35,000 a leithdháileadh.

4. Bás an íospartaigh nárbh é an gortú coiriúil ba chúis leis

Má fuair an t-íospartach bás de bharr cúiseanna nach mbaineann leis an ngortú coiriúil, ní sholáthróidh an Binse cúiteamh maidir le caillteanas tuillimh, costais agus dliteanais a tabhaíodh roimh an mbás murach go gceapann an Binse go gcruthódh seo cruatan ar bhealach eile do chleithiúnaithe an íospartaigh.

5. Réadmhaoin a goideadh nó a ndearnadh díobháil di

Níl aon chúiteamh ar fáil faoin Scéim do réadmhaoin a goideadh nó a ndearnadh díobháil di

Conas a íoctar cúiteamh?

Is gnách go n-íoctar é in íocaíocht aonair. Tá eisceachtaí ann, áfach:

• Is féidir leis an mBinse íocaíocht tosaigh a dhéanamh, de ghnáth maidir le costais leighis dheimhnithe, agus an dámhachtain deiridh a chur siar go dtí gur soiléire cén tionchar fadtéarmach a imreoidh gortú.
• Má tá tú níos óige ná 18 mbliana d’aois, is féidir leis an mBinse an t-airgead a infheistiú go dtí go bhfásann tú i do dhuine fásta.
• Mura féidir leat do ghnóthaí a bhainistiú a thuilleadh, is féidir leis an mBinse an t-airgead a chur in iontaobhas ar mhaithe leat.

Scéim cúitimh d’oifigigh phríosúin

Riarann an Binse Cúitimh i leith Díobhálacha Coiriúla scéim cúitimh ar leith d’oifigigh phríosúin a ghortaítear nó a mharaítear de bharr coir fhoréigneach. Tá foirmeacha iarratais faoin Scéim seo ar fáil ó oifigí an Bhinse (féach ‘Cá ndéanfaidh mé iarratas?’ thíos chun teacht ar shonraí teagmhála).

Is féidir leis an gcúirt cinneadh a dhéanamh, i roinnt cásanna coiriúla, gur gá do chiontóir cúiteamh a íoc leat.

D’fhéadfadh seo a bheith ar cheann amháin de roinnt coinníollacha a chuir an chúirt i bhfeidhm ar an gciontóir chun gur féidir leo pianbhreith príosúin a sheachaint. Is féidir leis an gcúirt iarraidh ar an tSeirbhís Promhaidh maoirseacht a dhéanamh ar íocaíocht an chúitimh.

De rogha air sin, is féidir leat cás sibhialta a thionscnamh in aghaidh an chiontóra ina lorgaítear ordú cúirte do dhamáistí i ngeall ar aon ghortú agus aon caillteanas a rabhthas thíos leo.

Is féidir leat cúiteamh a lorg faoi ordú cúirte agus an Scéim Cúitimh i leith Díobhálacha Coiriúla. Ní féidir cúiteamh faoi dhó a íoc leat, áfach, as aon chaillteanas a raibh tú thíos leo. Má dhéantar iarratas ar ordú cúirte, is féidir aon iarratas a phróiseáil faoin Scéim a chur ar fionraí go dtí gurb eol toradh na n-imeachtaí cúirte.

Cúiteamh d’íospartaigh na coireachta i mballstáit eile an AE

Má gortaítear thú mar thoradh ar choir fad a bhíonn cuairt á tabhairt agat ar bhallstát eile an AE, b’fhéidir go mbeidh tú i dteideal cúiteamh a fháil sa stát inar thit an teagmhas amach.

Cuireann an Coimisiún Eorpach tairseach ar líne ar fáil, ina leagtar amach na scéimeanna cúitimh atá ar fáil i mballstáit an AE. Ba cheart duit teagmháil a dhéanamh leis an mBinse Cúitimh i leith Díobhálacha Coiriúla chun cabhair a fháil le d’éileamh ar chúiteamh a dhéanamh (féach ‘Cá ndéanfaidh mé iarratas?’ thíos chun teacht ar shonraí teagmhála).

Is féidir leis an mBinse cabhrú leat get an fhoirm iarratais a fháil a theastaíonn uait le d’éileamh a dhéanamh. Is féidir leis an fhoirm agus d’fhreagraí a aistriú freisin mura nglacann an stát a bhfuil iarratas á dhéanamh agat air le hiarratais i mBéarla. Más mian leat, gheobhaidh an Binse comhfhreagras chomh maith faoi d’éileamh ón mballstát eile agus seolfaidh siad ar aghaidh chugat é.

Is féidir leat níos mó a léamh faoi éilimh ar chúiteamh trasteorann a láimhseáil ar láithreán gréasáin na Roinne Dlí agus Cirt.

Íospartach na coireachta lasmuigh den AE

Más íospartach na coireachta thú fad a bhíonn cuairt á tabhairt agat ar thír lasmuigh den AE, ba cheart duit teagmháil a dhéanamh le hambasáid nó consalacht na hÉireann chun tacaíocht a fháil. Ag brath ar chineál na coireachta, ba cheart duit teagmháil a dhéanamh freisin leis na póilíní áitiúla. Is féidir le hambasáid nó consalacht áitiúil na hÉireann cabhrú leat déileáil leis na póilíní áitiúla, más gá.

Má d’fhill tú ar Éirinn ó shin, is féidir leat an choir a thabhairt le fios don Gharda Síochána a chuirfidh seo faoi bhráid na seirbhíse cuí póilíneachta.

Cuireann an Roinn Gnóthaí Eachtracha eolas breise ar fáil ar ról ambasáidí agus consalachtaí i dtaobh tacú le híospartaigh na coireachta thar lear.

Is féidir le híospartaigh na coireachta tacaíocht a fháil ón Líne Chabhrach d’Íospartaigh na Coireachta. Tá seirbhísí tacaíochta eile d’íospartaigh na coireachta atá ar fáil ar féidir leo tacaíocht ar leith a chur ar fáil ag brath ar chineál na coireachta.

Is féidir leat níos mó a fhoghlaim faoi do chearta agus teidlíochtaí mar íospartach na coireachta ar láithreán gréasáin na Cairte d’Íospartaigh.

Is féidir leat an Fhoirm Iarratais ar Ghortú Marfach nó an Fhoirm Iarratais Neamh-Mharfach a íoslódáil ó láithreán gréasáin an Bhinse. Is féidir leat teagmháil a dhéanamh, chomh maith, le hoifigí an Bhinse le foirm iarratais a iarraidh.

Ba cheart duit an fhoirm iarratais a líonadh agus í a sheoladh ar ais í chuig an mBinse. Caithfear fáltais do chostais a sheoladh ar aghaidh nuair a mholann rúnaíocht an Bhinse amhlaidh a dhéanamh.

Tá eolas ar an scéim cúitimh ar fáil i Mír 13 den Chairt d’Íospartaigh (pdf).