Fianaise DNA

Cad é DNA

Giorrúchán atá in DNA ar aigéad dí-ocsairibeanúicléasach. Is é DNA an gormchló do do chomhdhéanamh géiniteach. Patrún bandaí atá ann, cosúil le barrachód. Tá bandaí DNA ar gach duine eagraithe ar bhealach ar leith. Bíonn roinnt gnéithe mar an gcéanna idir patrúin DNA tuismitheoirí, a leanaí agus gaolta eile.

Tástáil DNA

Is féidir le tástáil DNA a dhéanamh ar shamplach an-bheag d’ábhar bitheolaíoch, fuil, seamhan nó seile, mar shampla. Nuair a dhéantar tástáil DNA, glactar próifíl de DNA. Is féidir le tástáil DNA a bheith ina fianaise áisiúil agus is féidir é a úsáid chun an méid seo a leanas a dhéanamh:

• Atharthacht a dheimhniú: mar shampla, d’fhéadfá a dheimhniú an tuismitheoir nó leanbh le duine eile thú trí do phróifílí DNA a chur i gcomparáid.
• Aitheantas a chruthú: mar shampla, má aimsítear sampla fola ag láthair choire, féadfaidh tú tástáil DNA a dhéanamh ar an bhfuil agus é a chur i gcomparáid le sampla DNA an té a bhfuil amhras air/uirthi. Ansin is féidir leat a dheimhniú an é fuil an té a bhfuil amhras air/uirthi atá i gceist leis an bhfuil ar thángthas air ag láthair na coire.

Fianaise DNA i gcúirt

Tugann finné ise saineolach míniú i gcónaí ar fhianaise DNA nuair a thugtar chun na cúirte é. Insíonn an saineolaí don chúirt cé chomh minic a dtagtar ar an bpróifíl DNA sa daonra ginearálta. Mar shampla, is féidir leis an saineolaí a insint don chúirt go dtagtar ar an bpróifíl DNA seo in thart ar 1 as gach 1,000,000 duine.

Faoin Acht um Cheartas Coiriúil (Fianaise Dlí-Eolaíochta agus Córas Bunachair Sonraí DNA), 2014, bunaíodh bunachar sonraí DNA in Éirinn. Úsáidtear an bunachar sonraí ar na bealaí seo a leanas:

• Foinse faisnéise d’imscrúduithe coiriúla
• Cabhrú le daoine ar iarraidh a aimsiú
• Cabhrú le daoine neamhaitheanta a shainaithint

Luaitear san Acht gur féidir samplaí áirithe DNA a ghlacadh le cur leis an mbunachar sonraí DNA. Déanann Eolaíocht Fhóiréinseach Éireannbainistiú ar an mbunachar sonraí DNA. Tá rannóg imscrúdaithe agus rannóg aitheanta ag an mbunachar sonraí. Úsáidtear an rannóg imscrúdaithe chun imscrúdú a dhéanamh ar choireanna amhrasta agus úsáidtear an rannóg aitheanta chun cabhrú le daoine neamhaitheanta agus ar iarraidh a shainaithint.

Tá roinnt innéacsanna sa rannóg imscrúdaithe, an méid seo a leanas ina measc:

• Innéacs tagartha: ina gcuimsítear próifílí DNA daoine a thug samplaí DNA faoi Acht 2014, agus daoine a thug samplaí faoin Acht um Cheartas Coiriúil (Fianaise Dlí-Eolaíochta), 1990 a rinneadh a aisghairm.
• Innéacs láithreacha coire: a chuimsíonn samplaí a glacadh ó láithreacha coire
• 3 innéacs díbeartha: a úsáidtear chun DNA daoine áirithe a dhíbirt ó imscrúdú. Tá in innéacs díbeartha amháin samplaí DNA ó fhoireann Eolaíocht Fhóiréinseach Éireann, tá samplaí ó Ghardaí in innéacs eile, agus tá samplaí ó dhaoine forordaithe sa cheann deireanach. Is ionann daoine forordaithe agus daoine a d’fhéadfadh samplaí DNA a éilliú fad a bhí siad ag oibriú.

Ní féidir an bunachar sonraí a úsáid ach dá chuspóirí beartaithe, mar shampla, ní féidir ach innéacsanna áirithe a chur i gcomparáid lena chéile faoi chúinsí áirithe.

Ní dhéanfar do phróifíl DNA a logáil ar an mbunachar sonraí ach sna cásanna seo a leanas:

• Coinnítear thú i ngeall ar chion ábhartha. Is ionann cion ábhartha agus cion ar a ngearrtar pianbhreith uasta 5 bliana nó níos faide (féach Alt 9 d’Acht 2014).
• Is ciontóir nó iarchiontóir thú. Is ionann ciontóir sa chás seo agus duine a bhfuil pianbhreith á caitheamh acu i ngeall ar chion ábhartha, agus is ionann iarchiontóir agus duine a chaith pianbhreith i ngeall ar chion ábhartha agus ar scaoileadh é/í le 10 mbliana anuas.
• Is deontóir thú. D’fhéadfadh duine eile a bhfuil baint aige/aici i gcás a bheith i gceist le deontóir, mar shampla, an t-íospartach.
• Gineadh do phróifíl DNA faoi Acht 1990. Cuireadh na próifílí DNA seo leis an mbunachar sonraí, murach go raibh siad le scriosadh.

Samplaí DNA

Roinntear samplaí DNA ina mbunachair shonraí agus ina samplaí fianaiseacha. Glactar sampla bunachar sonraí chun gur féidir é a chur leis an mbunachar sonraí DNA agus glactar sampla fianaiseach chun imscrúdú a dhéanamh ar choir, ach i bhformhór na gcásanna, cuirtear leis an mbunachar sonraí é, chomh maith.

Glactar samplaí bunachar sonraí ó shampla gruaige (seachas ó ghruaig phúbasach) nó trí mhaipín a bhaint de bhéal an duine. Is féidir le samplaí fianaiseacha a bheith ina samplaí pearsanta nó ina samplaí neamhphearsanta. Áirítear le samplaí pearsanta fuil, gruaig phúbasach agus fual, agus d’fhéadfadh seile, gruaig nó ingne a bheith i gceist le samplaí neamhphearsanta. Nuair a iarrtar ort sampla DNA a thabhairt, caithfear thú a chur ar an eolas go gcuirfear leis an mbunachar sonraí DNA é.

Is féidir sampla bunachar sonraí a ghlacadh ó dhuine a dhéantar a ghabháil agus a choinneáil do chion ábhartha (cion ar a ngearrtar pianbhreith uasta 5 bliana nó níos faide, féach Alt 9 d’Acht 2014). Sna cásanna seo, is féidir an sampla don bhunachar sonraí a ghlacadh gan do thoiliú, agus is féidir fórsa réasúnta a úsáid chun an sampla a ghlacadh. Caithfear thú a chur ar an eolas ar roinnt rudaí sula nglactar an sampla, go gcuirfear do phróifíl DNA leis an mbunachar sonraí DNA, ina measc sin.

I gcásanna áirithe, iarrfar ar dheontóir sampla DNA a thabhairt. D’fhéadfadh duine eile a bhfuil baint aige/aici i gcás a bheith i gceist le deontóirí, mar shampla, an t-íospartach. Ní féidir samplaí DNA a

ghlacadh ach ó dheontóirí chun cionta ar leith a imscrúdú. Caithfidh an deontóir faisnéis fhorleathan a fháil faoin bpróiseas agus caithfidh sé/sí a t(h)oiliú a thabhairt go gcuirfear a s(h)ampla leis an mbunachar sonraí DNA.

Díolúintí agus cosaintí do dhaoine áirithe

Ní féidir samplaí bunachar sonraí a fháil ó roinnt daoine. Tugtar daoine cosanta ar na daoine seo agus áirítear leo:

• Daoine nach bhfuil ar a gcumas an próiseas tástála DNA a thuiscint agus nach féidir leo toiliú a thabhairt
• Leanaí faoi aois 14 bliana

Ní gá do dhaoine cosanta samplaí bunachar sonraí a thabhairt, ach caithfidh siad samplaí fianaiseacha a thabhairt, má iarrtar orthu. Nuair a thugann duine cosanta sampla fianaiseach, caithfear faisnéis faoin bpróiseas a mhíniú dóibh ar bhealach intuigthe. Má dhiúltaíonn caomhnóir an duine chosanta toiliú a thabhairt go nglacfar an sampla, is féidir leis na Gardaí iarratas a dhéanamh ar an gCúirt Dúiche chun an sampla a fháil. Ba cheart go mbeadh duine fásta freagrach i láthair más gá fórsa réasúnta a úsáid chun sampla a ghlacadh ó dhuine cosanta. Ní féidir leis na Gardaí fórsa réasúnta a úsáid chun an sampla a fháil ó leanbh faoi 12 bhliain d’aois.

Oll-scagthástálacha DNA

Is féidir tástáil DNA a dhéanamh ar ghrúpaí móra daoine chun cabhrú le cion a imscrúdú. Ach ní féidir na samplaí seo a iontráil ar an mbunachar sonraí DNA.

An bunachar sonraí DNA agus ballstáit eile an AE

Foráiltear in Acht 2014 do chomhoibriú méadaithe le ballstáit eile an AE maidir le faisnéis ar bhunachair shonraí DNA. Ciallaíonn seo gur féidir le ballstát amháin AE iarraidh ar bhallstát eile chun cuardach a dhéanamh ar bhunachar sonraí DNA ar a gcóras féachaint an bhfuil meaitseáil ann do shampla faoi leith.

Ba cheart duit comhairle dlí a fháil chun teacht ar fhaisnéis níos mionsonraithe air seo.