Cáilíocht uisce

Tugtar ‘uisce óil’ ar uisce a chuirtear ar fáil duit – ól, ullmhú bia, oighir a dhéanamh, deochanna a dhéanamh le huisce agus fiacla a scuabadh.

Is féidir leat uisce óil a fháil ó dhá fhoinse éagsúla. De ghnáth ní mór uisce ó lochanna, aibhneacha agus sruthanna (uisce dromchla) a chóireáil chun é a dhéanamh sábháilte le hól. D’fhéadfadh go mbeadh gá le huisce ó spriongaí agus ó thollphoill (screamhuisce), ag brath ar cháilíocht a fhoinse.

You can read information from the Environmental Protection Agency (EPA) on drinking water quality and the Health Service Executive (HSE) also has information about drinking water and health issues. Uisce Éireann has published FAQs on water quality.

Is féidir leat faisnéis a fháil ó Údarás Sábháilteachta Bia na hÉireann ar uisce i mbuidéil. Foilsíonn an GCC faisnéis ar uisce snámha.

Tá luaidhe ina chontúirt do do shláinte, agus go háirithe contúirteach do leanaí óga, do mhná torracha agus do leanaí a chothaítear ar fhoirmle, agus mar sin ba chóir go mbeadh a laghad luaidhe agus is féidir in uisce óil agus cócaireachta. Uaireanta, is féidir le luaidhe a bheith in uisce óil, mar is minic a úsáideadh píopaí luaidhe, sádráil luaidhe agus dabhcha uisce luaidhe-líneáilte i bpluiméireacht san am a chuaigh thart agus d'fhéadfadh d'uisce taisteal trí na córais pluiméireachta níos sine seo. Is é an leibhéal dlíthiúil luaidhe in uisce óil ná 10 micreagram in aghaidh an lítir.

If you think there might be lead in your drinking water, you can contact Uisce Éireann for advice. If you do not get your water from Uisce Éireann, contact your group scheme or your local authority.

Más ó theaghlach ar ioncam íseal thú b'fhéidir go mbeifeá in ann scéime deontais a fháil le cabhair a thabhair don chostas a bhaineann le feabhsúchán píobán luaidhe baile.

Is féidir leat an páipéar comhsheasaimh ar luaidhe in uisce óil (pdf) a léamh ó FSS agus an GCC, in éineacht lena CCanna. Tá straitéis náisiúnta chun nochtadh luaidhe a laghdú (pdf) foilsithe.

I measc na bhfachtóirí a d’fhéadfadh cur isteach ar cháilíocht d’fhoinsí uisce óil (amhuisce):

• An cineál ithreach
• An talamh faoi bhun
• Cleachtais talmhaíochta
• Báisteach ard (mar shampla, is féidir ábhar orgánach breise a ní isteach in aibhneacha agus i sruthanna)
• Is féidir le báisteach íseal foinsí uisce a thriomú

I measc na bhfachtóirí a d’fhéadfadh tionchar a bheith acu ar uisce óil cóireáilte (uisce críochnaithe):

• Miondealú sa phróiseas cóireála
• Easpa díghalrúcháin agus scagacháin (nó fadhbanna leo)
• Fadhbanna le trealamh
• Briseadh cumhachta nó salachar i bpíopaí dáileacháin

Sometimes, poor quality water is caused by the water being drawn from an unsuitable source and the best solution is finding an alternative source.

Is féidir leat faisnéis a fháil faoi thruailliú uisce ar láithreán gréasáin ENFO.

Uisce éillithe

Is iad galair thógálacha de bharr baictéir (cosúil le hE Coli - ar a dtugtar VTEC freisin) agus paraisítí (ar nós cripteaspóiridiam (pdf) na rioscaí sláinte is suntasaí a bhaineann le huisce óil éillithe. Tá na galair thógálacha seo an-chontúirteach do leanaí, do dhaoine scothaosta, do mhná torracha agus do dhaoine a bhfuil a gcórais imdhíonachta i mbaol. Má thagann athrú ar dhath, ar bhlas nó ar bholadh d’uisce d’fhéadfadh sé a bheith éillithe. Mar sin féin, uaireanta is féidir an t-uisce a éilliú gan na hathruithe seo.

Dabhach shéarachais

D’fhéadfadh d’uisce a bheith truaillithe ag sceitheadh ó umair mhúnlaigh nó ó chórais chóireála fuíolluisce tí eile- féach Is your well at risk from your septic tank? (pdf). Má tá córas cóireála fuíolluisce tí agat ar nós dabhach seipteach, ní mór duit é a chlárú le haghaidh iniúchta. Ní mór duit a chinntiú ansin go ndéantar aon deisiúchán riachtanach, tar éis an iniúchta.

Léigh tuilleadh inár ndoiciméad faoi chigireacht dabhcha mhúnlaigh agus córais chóireála fuíolluisce tí eile agus ar láithreán gréasáin an GCC.

Cóireáil uisce óil

Ní mór cóireáil a dhéanamh ar fhormhór na soláthairtí uisce chun iad a thabhairt suas go dtí na caighdeáin riachtanacha – léigh faoi na caighdeáin seo thíos.

Is féidir le screamhuisce a bheith ar ardchaighdeán ach braitheann sé seo ar fhoirmiú na hithreach agus na carraige agus ar na cleachtais talmhaíochta in aice leis an bhfoinse. B’fhéidir nach mbeadh ach díghalrú réamhchúraim ag teastáil uaidh.

Bíonn eisíontais beagnach i gcónaí in uiscí dromchla agus ní mór iad a bhaint trí phróiseas cóireála oiriúnach, lena n-áirítear téachtadh, scagachán agus clóiríniú.

Faoi na Rialacháin um Fhluairídiú Soláthairtí Uisce 2007 (IR 42/2007) cuirtear fluairíd leis an uisce i ngach soláthar poiblí.

Caithfidh an t-uisce go léir atá le hithe ag daoine a bheith saor ó mhiocrorgánaigh agus ó aon substaintí a chuirfeadh sláinte an phobail i mbaol. Tá na caighdeáin seo le fáil i Rialacháin an Aontais Eorpaigh (Uisce Óil) 2014 agus i dTreoir Uisce Óil an AE i ndlí na hÉireann 1988.

Cruthaíonn na dlíthe seo dianchaighdeáin cháilíochta don uisce a úsáidtear mar thomhaltas daonna agus leagann siad amach leibhéal na n-ábhar salaithe fisiceacha, baictéareolaíochta agus ceimiceacha éagsúla a cheadaítear in uisce. Ní dhéantar monatóireacht ar gach ceann díobh seo ag an minicíocht chéanna.

Tá lámhleabhair mhionsonraithe foilsithe ag an GCC ar chur i bhfeidhm na Rialachán maidir le soláthairtí príobháideacha uisce agus soláthairtí poiblí uisce.

Monatóireacht ar sholáthairtí uisce óil

Braitheann an chaoi a ndéantar monatóireacht ar chaighdeáin soláthairtí uisce ar a méid agus ar cé acu an soláthraíonn nó nach soláthraíonn siad uisce don phobal.

Caithfidh soláthairtí móra (a sholáthraíonn níos mó ná 50 duine nó a tháirgeann níos mó ná 10 méadar ciúbach uisce in aghaidh an lae) agus soláthairtí beaga a sholáthraíonn uisce don phobal (cosúil le gnólachtaí, scoileanna nó clubanna sóisialta) na caighdeáin a chomhlíonadh, ach ní dhéantar monatóireacht ach ar na soláthairtí móra faoi na Rialacháin.

Is faoi úinéir an tsoláthair atá sé a chinntiú go gcomhlíonann soláthairtí beaga na caighdeáin. Faoi láthair, faigheann breis agus 10% de thomhaltóirí na hÉireann a gcuid uisce óil ó sholáthairtí neamhrialaithe dá leithéid, nach ndéantar monatóireacht oifigiúil ar a gcáilíocht.

Léiríonn tuarascálacha uisce óil an GCC go bhfuil cáilíocht an uisce i soláthairtí rialaithe uisce ard.

Soláthairtí uisce poiblí

The EPA is the supervisory authority for public water supplies. Uisce Éireann is responsible for monitoring such supplies and for informing the EPA of non-compliant water monitoring results. Your local authority prepares short-term and long-term plans to address the problem, for approval by the EPA. The EPA has legal enforcement powers if appropriate action is not taken.

Soláthairtí príobháideacha uisce

Áirítear le soláthairtí príobháideacha uisce grúpscéimeanna uisce príobháideacha, grúpscéimeanna uisce poiblí agus soláthairtí príobháideacha eile ar nós soláthar uisce atá ar úinéireacht ag forbróir. Áirítear sa chatagóir seo freisin soláthairtí beaga a sholáthraíonn uisce don phobal.

Is éard is grúpscéim uisce príobháideach ann ná scéim ina bhfuil an soláthar uisce iomlán (lena n-áirítear an fhoinse, an t-ionad cóireála agus an líonra dáileacháin) faoi úinéireacht grúpa iontaobhaithe pobail. Is baill iad seo de ghnáth de Chónaidhm Náisiúnta na nGrúpscéimeanna Uisce.

Is éard is grúpscéim uisce poiblí ann ná nuair a thagann an t-uisce ó sholáthar uisce óil poiblí ach is le grúpscéim uisce an córas dáileacháin.

Is minic a dhéanann údaráis áitiúla monatóireacht ar sholáthairtí príobháideacha thar ceann a n-úinéirí nó a n-iontaobhaithe. Fostaíonn cuid acu an FSS chun cáilíocht an uisce a thástáil agus déanann cuid acu é féin. Íocann iontaobhaithe nó úinéirí an tsoláthair leis an údarás áitiúil as an tseirbhís seo.

Is é an t-údarás áitiúil an t-údarás maoirseachta ar sholáthairtí príobháideacha uisce. Tá an ról céanna acu agus atá ag an GCC maidir le soláthairtí poiblí. Má thiteann soláthar uisce príobháideach faoi chaighdeáin an CE, cuireann an t-údarás áitiúil in iúl d’iontaobhaithe na scéime nó do na húinéirí. Caithfidh na hiontaobhaithe nó na húinéirí clár gníomhaíochta a chur faoi bhráid an údaráis áitiúil a thabharfaidh aghaidh ar an bhfadhb laistigh d’amscála áirithe. Tá cumhachtaí forghníomhaithe dlí ag an údarás áitiúil mura ndéantar beart cuí.

Cuirtear FSS ar an eolas má tá baol féideartha ann do shláinte an duine ó gach soláthar uisce rialaithe (poiblí agus príobháideach). Aontaíonn an FSS bearta feabhais leis an údarás áitiúil chun sláinte an phobail a chosaint.

Monatóireacht ar scéimeanna beaga uisce agus toibreacha

Mar a luadh thuas, maidir le grúpscéimeanna uisce nach soláthraíonn níos mó ná 50 duine nó a tháirgeann níos mó ná 10 méadar ciúbach uisce in aghaidh an lae, tá feidhm ag na caighdeáin chéanna ach ní dhéantar monatóireacht ar an gcáilíocht faoi na Rialacháin. Tá an té atá freagrach as an scéim freagrach as monatóireacht a dhéanamh ar cháilíocht an uisce.

Mar an gcéanna, má thagann do sholáthar uisce ó thobar príobháideach, tá tú freagrach as monatóireacht a dhéanamh ar cháilíocht do sholáthar féin. Ní mór duit féin costas na tástála a iompar agus má tá do sholáthar éillithe, ní mór duit aon chóireáil atá ag teastáil a eagrú agus íoc as.

Foilsíonn FSS faisnéis mhionsonraithe ar an mbaol tinnis ó uisce tobair (pdf). Molann sé gur cheart toibreacha a thástáil uair amháin sa bhliain ar a laghad le haghaidh éillithe miocróbach, agus uair amháin gach 3 bliana ar a laghad le haghaidh éillithe ceimiceach. Foilsíonn sé faisnéis ar na rioscaí a bhaineann le haistriú ó sholáthar uisce poiblí go soláthar uisce príobháideach (pdf).

Chun do sholáthar uisce a sheiceáil, déan teagmháil leis an údarás áitiúil nó Oifigeach Sláinte Comhshaoil FSS ar an gcéad dul síos. Mar mhalairt air sin, is féidir leat socrú a dhéanamh chun sampla a thástáil ag baint úsáide as saotharlann phríobháideach. Ní mholtar sampla uisce a thógáil leat féin mar caithfidh an trealamh a bheith steiriúil.

D'fhoilsigh an GCC faisnéis fhairsing do shealbhóirí tí maidir le toibreacha príobháideacha a chosaint.

Is í an GCC an t-údarás maoirseachta do sholáthairtí uisce poiblí agus is é an t-údarás áitiúil an t-údarás maoirseachta do sholáthairtí príobháideacha. Ciallaíonn sé seo gur féidir leo na caighdeáin atá leagtha amach sna Rialacháin a fhorfheidhmiú go dlíthiúil mura bhfuil bearta comhaontaithe maidir le soláthar uisce rialaithe déanta laistigh den scála ama comhaontaithe.

A notice (or Direction) can be served (by the EPA on Uisce Éireann or by the local authority on private owners or trustees) to prepare a programme to improve the water supply to the necessary standard as soon as possible.

Ní mór d’úinéirí agus d’iontaobhaithe soláthairtí príobháideacha a gclár gníomhaíochta a ullmhú i gcomhairle leis an údarás áitiúil.

Má tá tú mar chuid de ghrúpscéim uisce, caithfidh sé teacht le plean straitéiseach uisce tuaithe an chontae faoin gClár Uisce Tuaithe, atá leagtha amach thíos. Is féidir comhairle a fháil ó Chónaidhm Náisiúnta na nGrúpscéimeanna Uisce.

Caithfidh na húinéirí nó na hiontaobhaithe an clár a chur faoi bhráid an údaráis áitiúil laistigh de 2 mhí ón bhfógra a fháil. Ba cheart go mbeadh an fhaisnéis seo a leanas ann:

• Cur síos ar na saincheisteanna cáilíochta a gcaithfear déileáil leo
• Sonraí na n-athruithe a cuireadh ar aghaidh chun an soláthar uisce a thabhairt suas le caighdeáin uisce óil
• Má tá gá le deontas caipitil faoin Scéim Uisce Tuaithe
• Fráma ama chun caighdeáin uisce óil a bhaint amach
• Sonraí na n-athruithe bainistíochta nó oibriúcháin a d’fhéadfadh a bheith déanta chun an scéim a thabhairt chun cloí le caighdeáin uisce óil.

Mura gcuirtear an clár ar fáil laistigh de 2 mhí, beidh an duine ar ar seirbheáladh an fógra ciontach i gcion faoi na Rialacháin. Ar chiontú go hachomair sa Chúirt Dúiche, d’fhéadfaí fíneáil agus/nó pianbhreith príosúin a chur orthu.

Tá róil thábhachtacha le himirt ag gníomhaireachtaí poiblí éagsúla, mar a leanas:

Uisce Éireann and local authorities

Uisce Éireann is responsible for maintaining the public water supplies and ensuring the quality of the water it distributes. Local authorities are the supervisory authority for the water quality of private water supplies that are monitored under the Regulations. They also perform certain functions on behalf of Uisce Éireann under service level agreements. See our document on Water supply.

If a water supply constitutes a danger to human health, Uisce Éireann must take action to protect public health. It does this in consultation with and with the agreement of the HSE. It may issue a ‘Drinking Water Restriction Notice’. Alternatively it may issue a ‘Boil Water Notice’, warning that the water supply is not safe for human consumption unless boiled first. It must ensure that the public are made aware of the dangers as soon as possible.

Má fhaigheann tú d’uisce ón bpríomhlíonra poiblí agus má tá amhras ort faoina cháilíocht, d’fhéadfadh sé gur easnaimh i do chóras pluiméireachta féin é sin. Más amhlaidh, tá tú freagrach as an fhadhb a réiteach. Tá grúpscéim uisce a fhaigheann uisce ón bpríomhlíonra poiblí freagrach freisin as a threalamh féin a chothabháil.

However, if the problem is with the public mains system, this is the responsibility of Uisce Éireann, which works with local authorities to respond to emergencies relating to water mains leaks and pollution incidents.

Clár Uisce Tuaithe agus coistí monatóireachta

Is iad na húdaráis áitiúla a riarann an Clár Uisce Tuaithe, a bhfuil sé mar aidhm aige feabhas a chur ar cháilíocht agus éifeachtúlacht grúpscéimeanna uisce, scéimeanna beaga uisce poiblí agus séarachais, agus soláthairtí príobháideacha nuair nach bhfuil aon soláthar grúpa nó poiblí eile ar fáil.

Tá plean straitéiseach uisce tuaithe ag gach contae, ag sonrú réimsí ar gá iad a fheabhsú agus ag cinneadh conas an leas is fearr a bhaint as deontais agus fóirdheontais atá ar fáil chun córais soláthair uisce a fheabhsú agus a chothabháil. Tá fardal de ghrúpscéimeanna tiomsaithe ag údaráis áitiúla agus tugann siad dá n-aire cáilíocht a soláthar uisce. Ní mór gurb é aidhm iomlán an phlean uisce a sheachadadh chomh héifeachtúil agus chomh héifeachtach agus is féidir.

Déanann An Fóram Uisce monatóireacht agus comhairle ar fhorbairt agus ar fheidhmiú polasaí ar an gClár Uisce Tuaithe. Tá coistí áitiúla i ngach contae le cur ar chumas tomhaltóirí uisce cead cainte a bheith acu maidir le conas a chuirtear an Clár i bhfeidhm. Tá Oifigeach Idirchaidrimh Contae ag gach údarás áitiúil chun déileáil le saincheisteanna laethúla a thagann chun cinn mar gheall ar chur i bhfeidhm an Chláir.

Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte (FSS)

Faoi na Rialacháin, ní mór FSS a chur ar an eolas aon uair a d’fhéadfadh droch-chaighdeán uisce a bheith ina chontúirt do shláinte an duine. Ansin ullmhaíonn an t-údarás áitiúil clár gníomhaíochta i gcomhairle le agus le comhaontú an FSS.

I gceantair áirithe, déanann an rannóg Sláinte Comhshaoil san Oifig Sláinte Áitiúil monatóireacht ar sholáthairtí uisce thar ceann an údaráis áitiúil chun a chinntiú go gcomhlíonann gach foinse uisce na caighdeáin riachtanacha sláinte poiblí. Tá FSS freagrach as monatóireacht a dhéanamh ar an méid fluairíde i soláthairtí poiblí uisce.

Is féidir le FSS freisin (ar tháille) anailís a dhéanamh ar uisce ó fhoinse phríobháideach, cosúil le tobar. Ní féidir leis an táille a bheith níos mó ná costas na monatóireachta.

Mar a luadh thuas, foilsíonn FSS comhairle agus treoir ar na contúirtí do shláinte an duine de bharr droch-chaighdeán uisce.

An Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (GCC)

The EPA collects information from Uisce Éireann about the monitoring of regulated water supply schemes and produces a yearly report on the quality of drinking water in Ireland. It has enforcement powers in relation to the drinking water quality of public water supplies. These powers require Uisce Éireann to notify the EPA (as well as the HSE) where there is a potential risk to human health and to comply with their directions.

If you have concerns about the quality of your public water supply, contact Uisce Éireann’s Help Centre immediately.

Má tá imní ort faoi cháilíocht do sholáthar uisce príobháideach, déan teagmháil le d’údarás áitiúil láithreach. Tabharfaidh sé faisnéis duit ar conas déileáil le huisce éillithe agus ar chúnamh deontais chun córais phríobháideacha dáileacháin uisce a uasghrádú agus a chothabháil.

Chun do sholáthar uisce príobháideach a thástáil, déan teagmháil le d'údarás áitiúil; an rannóg Sláinte Comhshaoil de d'Oifig Sláinte Áitiúil; nó saotharlann phríobháideach.