Árasán nó teach ar cíos a lorg

Féadfaidh sé a bheith deacair cóiríocht phríobháideach ar cíos a fháil. Mar sin, chun a chinntiú go bhfaighidh tú áit éigin a oireann duit, ba cheart duit na ceisteanna seo a bhreithniú sula mbreathnaíonn tú ar áiteanna ar cíos:

• Cé mhéad is féidir leat a íoc i gcíos agus i mbillí?
• Cad é caighdeán an lóistín?
• Cad é Rátáil Fuinnimh Foirgnimh (RFF) na maoine?
• Cad é suíomh na maoine? An bhfuil sé gar do chuid oibre nó do choláiste?
• Cá fhad atá ar intinn agat fanacht ann?
• Ar mhaith leat seomra codlata, seomra foctha nó cistin a roinnt?

Fógraítear formhór na seomraí, na n-árasán, agus na dtithe ar cíos ar shuíomhanna Gréasáin cóiríochta. Is féidir leat cineál áirithe lóistín a chuardach agus foláirimh a shocrú do riachtanais ar leith.

Is féidir go bhfaighidh tú lóistín freisin le ligean ar cíos:

• Sna rannóga cóiríochta de nuachtáín
• I bhfógraí i siopaí
• Ar chláir fógraí an choláiste
• Ag d'aontas mac léinn, coimeádann go leor acu liostaí lóistín
• Ar bhriathar béil
• Trí chomharthaí 'Le ligean' a fheiceáil ar réadmhaoin
• Trí leathanaigh meáin shóisialta atá tiomnaithe do chóiríochta a aimsiú agus a fháil ar cíos
• Trí ghníomhaireacht lóistín nó ligin a úsáid

Cad is gníomhaireachtaí ligin ann?

Is eagraíochtaí tráchtála iad gníomhaireachtaí cóiríochta nó gníomhaireachtaí ligin a chuidíonn leat teacht ar chóiríocht phríobháideach ar cíos. Féadfaidh siad táille a ghearradh ort. Sula gcláraíonn tú le gníomhaireacht, ba chear duit a fháil amach:

• An bhfuil an ghníomhaireacht ceadúnaithe?
• Cad iad na seirbhísí a chuireann sé ar fáil?
• Má íocann tú táille, cad iad na cúinsí ia bhfaighidh tú aisíocaíocht?
• Má shocraíonn tú clárú leis an ngníomhaireacht, déan cinnte go bhfaigheann tú admháil ar aon airgead a íocann tú.

Cad ba cheart a chur san áireamh agus tú ag breathnú ar chóiríocht ar cíos

Baineann íoschaighdeáin le cóiríocht ar cíos. Seans go mbeidh an seicliosta seo ina chuidiú agus tú ag féachaint ar áit éigin le ligean ar cíos:

• An bhfuil aon comharthaí taise ann?
• An osclaíonn na fuinneoga?
• Cén slándáil atá ar fáíl (cosúil le glais fuinneoige, aláram buirgléir)?
• An bhfuil brathadóir deataigh oibre aige?
• An bhfuil aláram dóiteáin ann? Seiceáil nósanna imeachta aslonnaithe dóiteáin (go háirithe in árasáin)
• Cé a íocann as an téamh? Cad iad na huireanta a bhfuil sé ar siúl, agus cé a rialaíonn é?
• An bhfuil uisce te ar fáil an t-am ar fad nó cuid den am?
• An bhfuil an cócaireán agus an cuisneoir glan agus in ord oibre?
• Cén sórt ina bhfuil an seomra folctha?
• An gcaithfidh tú an seomra folctha a roinnt, má tá, cé mhéad duine eile?
• An bhfuil stóráil ann do rothair?
• An bhfuil spás páirceála ag an réadmhaoin? Má dhéanann, molann Threshold go bhfaighfeá dearbhú i scríbhinn ó do ghníomhaire ligin nó do thiarna talún go gcuirtear an chóiríocht ar fáil do spás páirceála sula dtugann tú airgead ar bith.
• An bhfuil bealach bus nó iompar poiblí eile in aice láimhe?
• An bhfuil siopaí agus áiseanna eile in aice láimhe?

Bí cinnte gur féidir leat acmhainn é

Déan cinnte go bhfuil tú in ann íoc as an gcíos atá á iarraidh, ó d'ioncam féin nó le tacaíocht Stáit atá ar fáil, mar:

• Íocaíocht Cúnaimh Tithíochta (ÍCT)
• Forlíonadh Cíosa
• Scéim Cóiríochta ar Cíos (SCC)

Má tá Forlíonadh Cíos nó ÍCT á éileamh agat, cinntigh go bhfuil an t-uasleibhéal cíosa áitiúil ar eolas agat. Tá roinnt solúbthachta ann i gcásanna áirithe, rud a fhágann gur féidir cíosanna níos airde a chlúdach.

Bí ar an eolas faoi do chearta comhionannais agus maoin chónaithe á ligean ar cíos agat

Ní féidir le tiarnaí talún idirdhealú a dhéanamh in aghaidh tionóntaí ionchasacha ar fhorais:

• Inscne
• Stádas Sibhialta
• Stádas Teaghlaigh
• Gnéaschlaonadh
• Creideamh
• Aois
• Míchumas
• Cine
• Ballraíocht den Lucht Siúil

Ní féidir idirdhealú a dhéanamh i do choinne agus tú ar cíos freisin mar go bhfuil:

• Íocaíochtaí Cúnaimh Tithíochta (ÍCT)
• Forlíonadh Cíosa
• Aon íocaíocht leasa shóisialaigh eile

Ciallaíonn sé seo nach féidir le tiarnaí talún a lua nuair a fhógraíonn siad cóiríocht nach nglactar le ÍCT nó Forlíonadh Cíosa, agus ní féidir leo lóistín a dhiúltú duit toisc go bhfuil íocaíócht leasa shóiaialaigh á fáil agat. Tá sé seo leagtha amach sna hAchtanna um Stádas Comhionann 2000-2015.

Má bhraitheann tú go ndearna tiarna talún nó a ghníomhaire idirdhealú i do choinne, is féidir leat tuilleadh a fháil amach faoi ghearán a dhéanamh faoi na hAchtanna um Stádas Comhionann.

Léigh tuilleadh ar shuíomh Gréasáin Choimisiún na hÉireann um Chearta an Duine agus Comhionannas (IHREC).

Bíodh do chearta agus do fhreagrachtaí ar eolas agat

Bí feasach ar do chearta agus ar do chuid oibleagáidí mar thionónta agus ar chearta agus oibleagáidí do thiarna talún. Mar shampla, caithfidh do thiarna talún leabhar cíosa a sholáthar duit agus a chinntiú go gcomhlíonann an chóiríocht íoschaighdeáin fhisiciúla áirithe. Ní mór dóibh freisin an tionóntacht a chlárú leis an mBord um Thionóntachtaí Cónaithe (BTC) gach bliain.

Más mian leis an tiarna talún go síneoidh tú léas ar théarma seasta, ná aontaíonn mura bhfuil tú cinnte gur mian leat fanacht ar feadh an achair sin. Má fhágann tú roimh dheireadh léasa ar théarma seasta, féadfaidh tú d'earlais a chailleadh.

Má tá seomra ar cíos agat i dteach do thiarna talún, níl do thionóntacht clúdaithe ag reachtaíocht an tiarna talún agus na dtionóntaí, ach tá sé clúdaithe má tá árasán féinchuimsitheach ar cíos agat. Léigh tuilleadh inár ndoicméad ar Cóiríocht a roinnt le do thiarna talún.

Déan fardal

Ag tús tionóntachta iarr an tiarna talún liosta scríofa de na feistis agus na fearais ar fad. Ba cheart duit féin agus don tiarna talún an liosta seo a shíniú chun a thaispeáint go n-aontaíonn tú ar an bhfeisteas a cuireadh ar fáil agus ar a riocht. Cabhróidh sé seo le díospóidí a chosc le linn do chuairte agus nuair a bhíonn tú ag fágáil. Ba chóir an liosta seo a chur san áireamh sa leabhar cíosa.

Bí cinnte go dtugann tú faoi deara aon chomharthaí damáiste ó thionóntaí roimhe seo. D'fhéadfá grianghraf a ghlacadh de bhail reatha na réadmhaoine nó é a thaifeadadh ar bhealach eile, lena n-airíear aon damáiste do bhallaí, troscán nó fearais.

Má tá deisiúcháin gan réiteach, iarr ar na tiarna talún a rá i scríbhinn go mbeidh siad críochnaithe.

Cad is éarlais sealúchais ann?

D'fhéadfadh go n-iarrfadh tiarnaí talún nó gníomhairí áirithe éarlais sealúchais ort nuair a shocraíonn tú an chóiríocht a ghlacadh. Seo suim airgis a íocann tú chun an réadmhaoin a shealbhú sula síníonn tú an léas agus sula ndéanann tú conradh leis an tiarna talún. Ba cheart duit admháil scríofa a fháil ar éarlais sealúchais i gcónaí. Is minic nach mbíonn éarlaisí sealbhaíochta inaisíoctha mura nglacann tú leis an gcóiríocht.

Cad is éarlais slándála ann?

Iarrfar ort éarlais sládnála sula mbogann tú isteach sa chóiríocht. Coinníonn an tiarna talún an éarlais seo mar urrús chun aon riaráistí cíosa, billí atá dlite nó damáiste thar gnáthchaitheamh agus cumilt ag deireadh na tionóntachta a chlúdach.

Cé mhéad ba chóir dom a íoc ar éarlais?

Ní féidir iallach a chur ort íocaíochtaí a dhéanamh roimh ré de bhreis ar chíos 2 mhí. Áirítear leis seo éárlais de chíos míosa roimh ré. Baineann an srian seo le gach tionóntacht a cruthaíodh ón 9 Lúnasa 2021 agus tá sé leagtha amach sa Bille um Thionóntachtaí Cónaithe (Uimh. 2), 2021.

Is féidir le mic léín i dtionóntachtaí a bhaineann go sonrach le mic léinn tarraingt siar ón srianadh seo agus íocaíocht níos mó a íoc roimh ré más mian leo. Tá treoirdhoiciméad (pdf) CCanna (pdf) ag an BTC faoin reachtaíocht seo.

An féidir liom cabhair a fháil chun éarlais a íoc?

Má tá íocaíocht leasa shóisialaigh a fáil agat mura bhfuil tú in ann an éarlais a íoc, d'fhéadfadh go mbeadh ionadaí na Roinne Coimirce Sóisialaí (an tOifeagach Leasa Pobail roimhe seo) in ann cabhrú le héarlais a íoc faoin Scéim Liúntais Leasa Fhorlíontaigh.

Má tá i gcóiríocht éigeandála do dhaoine gan dídean, féadfaidh d'údará áitiúil cabhrú le d'éarlais chun cóiríocht a fháil faoin scéim ÍCT. Ba cheart duit dul i dteagmháil le rannóg tithíochta d'údarás áitiúil chun tuilleadh eolais a fháil faoi seo.

An féidir liom mo éarlais a chailleadh?

Ba cheart duit admháil a fháil ar aon éarlais a íocann tú. Ba chóir go luadfadh do leabhar cíosa cé mhéad éarlais a d'íoc tú. Féadfaidh tú d'éarlais a chailleadh má:

• Fágann tú gan fógra cuí a thabhairt, nó fágann tú roimh dheireadh léasa ar théarma seasta
• Déanann tú damáiste don chóiríocht thar caitheamh agus cuimilt
• Fágann tú le billí nó cíos gan íoc.

Is éard is camscéimeanna cíosa ann nuair a dhéanann duine iarracht airgead a thógáil uait agus tú ag iarraidh áit éigin a fháil ar cíos. Mar shampla, b'fhéidir go n-éileoidh an duine nach féidir leo lóistín a d'fhógair sé a thaispeáint duit, ansin tóg déarlais agus imíonn siad

Agus áit a lorg agat le ligean ar cíos, ba chóir duit a bheith ar an eolas faoi scams cíosa agus conas iad a sheachaint. Sula ndéanann tú aon íocaíocht nó comhaontú le do thiarna talún ba cheart duit féachaint ar an réadmhaoin i bpearsa i gcónaí agus a chinntiú go bhfuil tú sásta le réarmaí agus coinníollacha na tionóntachta.

Cineálacha camscéimeanna cíosa

Is gnách go dtagann camscéimeanna cíosa isteach i gceann de na 3 chatagóir seo a leanas:

• Iarann an camiléir éarlais ach éilíonn sé nach féidir leis an réadmhaoin a thaispeáint duit toisc go bhfuil se lasmigh den tír
• Tá an camiléir ina chónaí sa réadmhaoin, taispeánann sé do dhaoine éagsúla é agus iarrann sé cíos ar gach ceann acu. Imíonn siad ansin leis an airgead.
• Dealraíonn sé go dtéann an próiseas mar is gnách, áfach, tugtar eochracha falsa duit agus imíonn an camiléir

Conas is féidir liom calaois a sheachaint?

Tá roinnt rudaí is féidir leat a dhéanamh chun iarracht a dhéanamh calaois a sheachaint. Ba chóir duit:

• Iniúchadh a dhéanamh ar an maoin go pearsanta. Ná bí ag brath ar fhíseáin nó ar ghrianghraid ar líne agus tú ag féachaint ar réadmhaoin. Glac pictúir d'aitheantas an tiarna talún nó an ghníomhaire ligin más féidir.
• Bain úsáid as modh íocaíóchta slán. Seachain íocaíóchtaí airgid thirim a dhéanamh nó airgead a aistriú go díeach chuig duine gan a chéannacht a fhíorú agus cuairt a thabhairt ar an réadmhaoin. Faigh admháil ar aon íocaíochtaí a dhéanann tú agus seachain úsáid a bhaint as modhanna neamhchinnteacha íocaíochta amhail aistriú leictreonach nó criptea-airgeadra.
• Iarr ar chonradh. Iarr conradh scríofa, mar chomhaontú tionóntachta nó ceadúnais. Míneaoidh sé seo téarmaí agus coinníollacha do thionóntachta.
• Déan do chuid taighde. Bí eolach ar na praghsanna reatha cíosa sa cheantar ar mhaith leat a fháil ar cíos. Má dhealraíónn sé go bhfuil rud éigin ró-mhaith le bheith fíor, déan tuilleadh fiosrú roimh íocaíocht a dhéanamh.
• Tóg do chuid ama. Ná deifir chun cinneadh a dhéanamh. Is minic a dhéanfaidh caimiléirí iarracht tú a ruaigeadh, ach tá sé tábhachtach do chuid ama a ghlacadh agus do chuid taighde a dhéanamh sula ndéanann tú cinneadh.
• Cuardaigh comhairle. Mura bhfuil tú cinnte faoi rud éigin agus má tá amhras ort gur camscéím é, is féidir leat teagmháil a dhéanamh le Threshold le haghaidh comhairle.

Cad ba cheart dom a dhéanamh má rinneadh caimiléireacht orm?

Má thuigeann tú go ndearnadh caimiléireacht ort, ba cheart duit dul i dteagmháil le do bhanc nó le do chuideachta chárta creidmheasa láithreach.

Má d'aistrigh tú airgead ar líne nó má thug do shonraí bainc do dhuine éigin, féadfaidh do bhanc do chártaí a chur ar ceal.

Má gearradh táille ort cheana féin, seans go mbeidh tú in ann an t-idirbheart a fhreaschur.

Ba cheart duit an teagmhas a chur in iúl do stáisiún Garda áitiúil. Ba cheart duit freisin dan camscéim a thuairisciú do Threshold, ar féidir leo cabhrú le daoine eile a chur ar an eolas faoin camscéim.

Is foinse úsáideach faisnéise agus comhairle é Theshold ar shaincheisteanna a bhaineann le tiarnaí talún agus tionóntaí. Léigh comhairle Threshold faoi:

• Cóiríocht phríobháideach ar cíos a lorg (pdf)
• Déileáil le saincheisteanna, cosúil le deisiúcháin, le linn do thionóntachta
• Deireadh le do thionóntacht

Cabhraíónn an Bord um Thionóntachtaí Cónaithe (BTC) le díospóidí idir tiarnaí talún agus tionóntaí a réiteach, lena n-áitítear aon díospóidí faoi éarlaisí. Tá Treoir Dea-Thiarnaí Talún/Tionóntaí (pdf) foilsithe aige le heolas ginearálta do thiarnaí talún agus tionóntaí.

Tá acmhainní úsáideacha agus áis chomhrá gréasáin ag an BTC freisin.