Na céimeanna a bhaineann le teach a cheannach

Ag am éigin i do shaol b'fhéidir gur mhaith leat teach a cheannach. Clúdaíonn an doiciméad seo na céimeanna éagsúla a bhaineann leis seo a dhéanamh. Tá treoir céim ar chéim chun teach a cheannach ag an gCoimisiún um Iomaíocht agus Cosaint Tomhaltóirí (CCPC) ar a shuíomh Gréasáin freisin.

Níl aon srianta bunaithe ar chónaitheacht maidir le maoin a cheannach in Éirinn. Is féidir leat maoin a cheannach anseo más saoránach Éireannach thú, saoránach AE/LEE, náisiúnach neamh-LEE nó fiú neamhchónaitheach in Éirinn. Mar sin féin, ní chiallaíonn úinéireacht maoine in Éirinn go bhfuil an ceart agat cónaí anseo. Braitheann do cheart chun cónaí in Éirinn ar do chúinsí pearsanta, agus tá sé scartha ó úinéireacht maoine.

Faigh amach cad is féidir leat a íoc

Ba cheart duit do bhuiséad a athbhreithniú le fáil amach cé mhéad atá ar do chumas in aisíocaíochtaí morgáiste míosúla. Ba chóir duit a chinntiú go bhfuil do dhóthain agat chun na costais go léir a bhaineann le teach a cheannach a chlúdach, mar shampla, costais mhorgáiste, táillí dlí, árachas agus dleacht stampála. Tá an méid airgid is féidir leat a fháil mar iasacht mhorgáiste, agus an méid a theastaíonn uait mar éarlais á rialú ag teorainneacha iasachta an Bhainc Ceannais - féach Morgáiste a fháil chun sonraí a fháil faoi na rialacha seo. Tá pleanálaí buiséid ag an CCPC ar féidir leat a úsáid chun a fheiceáil cé mhéad atá ar do chumas gach mí.

Faigh aturnae

Agus tú ag lorg maoine, ba cheart duit aturnae a fhostú chun an tíolacadh a dhéanamh. Is éard is tíolacadh ann ná an obair dhlíthiúil a bhaineann le maoin a cheannach nó a dhíol. Is féidir le táillí tíolactha a bheith éagsúil idir aturnaetha, mar sin is fiú dul i dteagmháil le roinnt aturnaetha chun praghsanna a chur i gcomparáid. Is féidir leat suíomh Gréasáin an Dlí-Chumainn a úsáid chun aturnae a aimsiú i do cheantar.

Aimsigh maoin a thaitníonn leat agus a bhfuil d’acmhainn agat

Is iad láithreáin ghréasáin réadmhaoine, ceantálaithe agus gníomhairí eastáit na príomhbhealaí chun maoin ar díol a fháil. Coinníonn an tÚdarás Rialála Seirbhísí Maoine clár poiblí de cheantálaithe agus gníomhairí eastáit ar a shuíomh Gréasáin.

Uaireanta fógraíonn díoltóirí aonair maoin iad féin. D’fhéadfadh forlíonta maoine a bheith ag nuachtáin freisin nó fógraí a fhoilsiú maidir le réadmhaoin atá ar díol.

Foilsíonn an tÚdarás Rialála Seirbhísí Maoine Clár Praghsanna Maoine Cónaithe, ina bhfuil faisnéis ar mhaoin chónaithe a ceannaíodh in Éirinn ón 1 Eanáir 2010. Is féidir leat an clár a sheiceáil féachaint cé mhéad a íocadh ar réadmhaoin.

Caithfidh Rátáil Fuinnimh Foirgnimh (BER) a bheith ag gach teach atá ar díol. Inseoidh BER duit cé chomh tíosach ar fhuinneamh agus atá an teach. Cabhróidh sé leat rogha eolasach a dhéanamh agus tú ag déanamh comparáide ar réadmhaoine.

Molann an Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (GCC) duit seiceáil an bhfuil an teach i Limistéar Ard-Radóin ar a Léarscáil Riosca Radóin agus fiosrú an bhfuil tástáil radóin déanta air. Tá tuilleadh eolais ar radón i dtithe ar fáil ón EPA agus inár ndoiciméad maidir le leibhéil radóin a thomhas.

Tá seicliosta ag an CCPC maidir lena bhfuil le cur san áireamh agus maoin á lorg agat (pdf), agus seicliosta eile le ceisteanna ar féidir leat a chur orthu Faigh tuilleadh eolais faoi réadmhaoin (pdf), má tá suim ar leith agat i réadmhaoin.

Faigh suirbhéireacht

Ní chaithfidh díoltóir a insint duit faoi lochtanna sa réadmhaoin. Mar sin, sula dtugann tú an ceannach chun críche, ba cheart duit suirbhé a fháil ar an réadmhaoin le fáil amach an bhfuil aon lochtanna ann. Cabhróidh an suirbhé le béim a chur ar aon cheisteanna nach raibh tú ar an eolas fúthu nuair a rinne tú do thairiscint. Mar shampla, má fhaigheann do shuirbhéir amach gur gá an díon a athchur, d’fhéadfá do thairiscint a athrú chun cuntas a thabhairt air seo, nó cinneadh a dhéanamh gan é a cheannach. Is é Cumann Suirbhéirí Cairte na hÉireann (SCSI) an comhlacht gairmiúil le haghaidh suirbhéirí cairte.

Faigh formheas morgáiste

Is beag duine atá in ann teach a cheannach gan morgáiste a fháil. Is iasacht fhadtéarmach é morgáiste atá urraithe i gcoinne na maoine a cheannaíonn tú. Ciallaíonn sé seo mura n-aisíocann tú do mhorgáiste seans go gcaillfidh tú do theach.

Tá cineálacha éagsúla morgáistí agus soláthraithe morgáiste éagsúla ann. Déan teagmháil le roinnt soláthraithe morgáiste éagsúla le fáil amach cé atá in ann an margadh is fearr a thairiscint duit. Tá tuilleadh eolais ar mhorgáistí agus an ceann is fearr duit a roghnú ar fáil ón gCoimisiún um Iomaíocht agus Cosaint Tomhaltóirí (CCPC). Tá áireamhán morgáiste ag an CCPC a thaispeánann do chuid aisíocaíochtaí míosúla ag brath ar an méid a gheobhaidh tú ar iasacht, cá fhad a mhairfidh an morgáiste agus an ráta úis.

Féadfaidh tú formheas morgáiste a fháil i bprionsabal sula dtosaíonn tú ag cuardach maoine. Cuireann sé seo in iúl duit cé mhéad atá le caitheamh agat. Mar sin féin, nuair a aimsíonn tú réadmhaoin is maith leat, ní mór duit formheas foirmiúil morgáiste a fháil sula síníonn tú an conradh díolacháin (féach thíos). Má shíníonn tú conradh díolacháin agus mura bhfaigheann tú formheas morgáiste ansin, caillfidh tú d’éarlais agus d’fhéadfadh pionóis eile a bheith i gceist.

Le haghaidh faisnéis níos mionsonraithe, féach ar ár ndoiciméad maidir le morgáiste a fháil.

Go ginearálta ceannaítear agus díoltar maoine trí:

• Conradh príobháideach
• Ceant poiblí

Díolachán conartha príobháideach

Is éard is díolachán conartha príobháideach ann nuair nach gcuirtear an mhaoin ar ceant. Féadfaidh tú teagmháil a dhéanamh leis an díoltóir nó le gníomhaire an díoltóra, gníomhaire eastáit de ghnáth, chun luach ceannaigh a chomhaontú.

Má tá gníomhaire eastáit i gceist, tar éis duit an réadmhaoin a cheannach b'fhéidir go mbeadh ort éarlais áirithinte a íoc leis an ngníomhaire eastáit. Ní fhéadfaidh an próiseas dlíthiúil chun an réadmhaoin a cheannach tosú ach amháin nuair a fhaigheann an gníomhaire eastáit d’éarlais áirithinte. Tá an éarlais seo inaisíoctha go dtí go sínítear an conradh díolacháin (féach thíos).

Tabharfaidh do sholáthraí morgáiste faomhadh foirmiúil morgáiste duit agus eiseoidh sé pacáiste iasachta duit. Beidh ort smaoineamh ar árachas cosanta morgáiste agus árachas tí. Is féidir leat iad seo a eagrú le do sholáthraí morgáiste ach moltar duit féach ar cúpla d'iad. Nuair a bheidh an conradh díola seiceáilte ag d’aturnae, síneoidh tú é agus íocfaidh tú éarlais (lúide aon táille áirithinte).

Ceant poiblí

De ghnáth fógraítear ceantanna i nuachtán áitiúil, i ngníomhaire eastáit nó trí chomhartha ar an réadmhaoin. Go ginearálta, socróidh an díoltóir nó an ceantálaí praghas forchoimeádta don réadmhaoin. Is é an praghas forchoimeádta an luach a chaithfidh an réadmhaoin a bhaint amach ag ceant. Mura sroichfidh an mhaoin an praghas forchoimeádta tarraingeofar siar ón margadh í.

Is féidir leis an díoltóir freisin an réadmhaoin a tharraingt siar ón margadh ag am ar bith le linn an cheant, fiú má tá an praghas forchoimeádta bainte amach aige. Is féidir leis an díoltóir an réadmhaoin a dhíol roimh an gceant freisin.

Sula gcuirtear an ceant ar siúl, ba cheart do d’aturnae an conradh díolacháin don réadmhaoin (arna eisiúint ag aturnae an díoltóra) agus na doiciméid teidil go léir dá dtagraítear sa chonradh sin a sheiceáil. Nuair a shásaíonn d’aturnae a gcuid fiosrúchán, féadfaidh tú suirbhé a eagrú ar an réadmhaoin lena chinntiú go bhfuil sé slán. Ba cheart duit freisin faomhadh morgáiste foirmiúil a fháil don réadmhaoin ar mian leat tairiscint a dhéanamh uirthi.

Íocann an tairgeoir rathúil éarlais láithreach agus síníonn sé/sí an conradh díolacháin (féach thíos). Tá sé tábhachtach árachas tí a fháil chomh luath agus is féidir.

Gníomhairí eastáit agus ceantálaithe

Gníomhaíonn gníomhairí eastáit agus ceantálaithe thar ceann an díoltóra agus chun leas an díoltóra. Tá rialacha agus Cód Cleachtais ann a leagann amach conas ba chóir dóibh iad féin a iompar agus iad ag seachadadh a gcuid seirbhísí, agus tá siad á rialú ag an Údarás Rialála Seirbhísí Maoine (PSRA). Má tá gearán agat faoi ghníomhaire eastáit nó ceantálaí, ba cheart duit dul i dteagmháil leis an PSRA - féach ‘Cá háit a ndéanfaidh mé iarratas’ thíos.

Ceanglaíonn an conradh díolacháin na páirtithe do dtí deireadh an díolacháin. Má tharraingíonn tú siar ón díolachán tar éis don chonradh seo a bheith sínithe, d’fhéadfá d’éarlais a chailliúint. Caithfidh tú conradh díolacháin a shíniú láithreach nuair a cheannaíonn tú ag ceant, má cheannaíonn tú trí chonradh príobháideach déanfaidh d’aturnae an conradh a sheiceáil chun cinntiú go bhfuil gach rud in ord sula sínítear an conradh. Leagfar amach an dáta críochnaithe sa chonradh agus beidh iarmhéid an luach cheannaigh aontaithe dlite ar an dáta sin.

Foréilimh ar Theideal agus Gníomhas Tíolactha

Tar éis an conradh a shíniú agus sula gcuirtear deireadh leis an díolachán, ardaíonn d’aturnae fiosruithe ginearálta faoin maoin le haturnae an díoltóra. Is éard is Foréilimh ar Theideal ná sraith ceisteanna caighdeánacha i ndáil le díolachán maoine a dhéileálann le rudaí cosúil le cibé an bhfuil daingneáin agus feistis san áireamh.

Nuair a fhaigheann d’aturnae freagra sásúil ar an bhForéilimh ar Theideal, déanann sé/sí Gníomhas Tíolactha a dhréachtú agus a faomhann aturnae an díoltóra é.

Seiceálfaidh d’aturnae nach bhfuil aon bhreithiúnais i gcoinne an díoltóra (mar shampla, féimheacht nó cuardaigh sirriamaí). Ba chóir do d’aturnae a fháil amach freisin cá bhfuil an teideal chun na maoine (i gClárlann na Talún nó Clárlann na nGníomhas) chun a chinntiú nach bhfuil aon rud neamhghnách maidir leis an maoin, mar shampla, morgáiste gan íoc.

Nuair a bhíonn an Gníomhas Tíolactha faofa ag aturnae an díoltóra, déanfaidh d’aturnae teagmháil le do sholáthraí morgáiste chun an seic iasachta faofa a eisiúint ón soláthraí morgáiste. Seo í an iarmhéid fhuílligh ar an luach ceannaigh. Déantar an íocaíocht le haturnae an díoltóra agus faigheann d’aturnae an doiciméadúchán uile agus eochracha an áitribh

Dleacht stampála

Ríomhfaidh d’aturnae an dleacht stampála atá dlite agus iarrfar ort é seo a íoc sula gcuirtear clabhsúr leis an díolachán. Íoctar an méid seo leis na Coimisinéirí Ioncaim a leagann stampa ar na gníomhais. Ní féidir na gníomhais a chlárú gan an stampa sin. Ainmníonn na gníomhais úinéir na maoine.

Gníomhais

Nuair a bhíonn díolachán déanta, caithfear do ghníomhais, a shonraíonn sonraí na húinéireachta nua agus sonraí morgáiste a chlárú le Clárlann na nGníomhas nó Clárlann na Talún. Tá freagracht ar an Údarás Clárúcháin Maoine maidir leis na dhá córais chlárúcháin.

Cabhróidh d’aturnae leat na gníomhais do do theach a thabhairt chun críche leis an PRA. Féadfaidh sé seo míonna nó blianta a thógáil le críochnú. Fiú má thógann sé seo go leor ama, tá tú fós i d’úinéir na maoine agus, más mian leat, is féidir leat an mhaoin a dhíol sula mbíonn an clárú críochnaithe.

Ag bogadh tí

Tá go leor rudaí le déanamh agus tú ag bogadh tí, mar shampla, do phost a atreorú agus do shonraí a athrú ar chlár na dtoghthóirí. Tá tuilleadh eolais ar fáil inár ndoiciméad faoi bhogadh go teach nua.

Le gearáin a dhéanamh faoi ghníomhairí eastáit nó ceantálaithe, déan teagmháil le: