Easpa dídine agus an ceart chun tithíochta

Tá go leor cúiseanna éagsúla a bhaineann le daoine a bheith gan dídean.

B’fhéidir gur chaill tú do chóiríocht ar cíos, nó go raibh ort bogadh amach as do theach de dheasca go bhfuil do chaidreamh briste síos. Seans go bhfuil tú ag fanacht le muintir nó ag surfáil tolg le cairde. Nó b’fhéidir go bhfuil tú gan dídean ar chúiseanna níos casta agus go bhfuil riachtanais bhreise agat mar gheall ar andúil nó fadhbanna meabhairshláinte.

Cad é an sainmhíniú ar easpa dídine?

Meastar go bhfuil tú gan dídean má bhaineann ceann amháin díobh seo a leanas leat:

• Nach bhfuil aon chóiríocht ar fáil a fhéadfaidh tú, i dtuairim an údaráis, a áitiú nó fanacht á háitiú le réasún, i dteannta aon duine eile a chónaíonn leat de ghnáth nó a bhféadfaí a bheith ag súil, le réasún, é a bheith ina chónaí leat, nó
• Go bhfuil tú i do chónaí in ospidéal, i dteaghlach contae, i bhfothain oíche nó i bhforas eile den sórt sin agus go gcónaíonn tú amhlaidh toisc nach bhfuil aon chóiríocht oiriúnach agat,
• Nach féidir leat, i dtuairim an údaráis, cóiríocht a chur ar fáil as d’acmhainní féin.

Tá an sainmhíniú seo ar easpa dídine leagtha amach in Acht Tithíochta 1988.

Go ginearálta, is féidir a mheas go bhfuil tú gan dídean más rud é go bhfuil tú:

• Ag codladh amuigh
• Ag fanacht i mbrú éigeandála nó i dtearmann
• Ag fanacht i dteach lóistín nó i gcóiríocht óstáin go sealadach
• Ag fanacht go sealadach le cairde nó le teaghlach mar nach bhfuil aon áit eile le dul agat
• Ag suiteoireacht (ag áitiú foirgnimh go neamhdhleathach)

Faisnéis faoi thacaíochtaí praiticiúla má tá tú gan dídean

Má tá tú gan dídean, is féidir leat faisnéis phraiticiúil a fháil inár leathanach maidir le tithíocht agus tacaíochtaí eile do dhaoine gan dídean. Tá leathanach againn freisin a liostaíonn gníomhaireachtaí agus eagraíochtaí éagsúla a chuireann seirbhísí ar fáil do dhaoine atá gan dídean chomh maith le leathanach a chuireann síos ar thacaíochtaí sonracha do dhaoine óga atá gan dídean.

Níl aon cheart cosanta faoin dlí ar dhídean agus tithíocht shásúil in Éirinn. Mar sin féin, tá freagracht ar údaráis áitiúla tithíocht a chur ar fáil do dhaoine fásta nach bhfuil in acmhainn iad féin a íoc, agus ní mór do Tusla lóistín a sholáthar do leanaí atá gan dídean nó a bhfuil gá acu le cúram.

I mí na Nollag 2022, gheall an Rialtas do reifreann ar an gceart chun tithíochta sa Chlár an Rialtas.

Bunaíodh an Coimisiún Tithíochta chun obair a dhéanamh ar fhadhbanna beartais tithíochta, lena n-áirítear moltaí a fhorbairt maidir le foclaíocht reifrinn bunreachtúil ar an gceart chun tithíochta.

Go déanach in 2023, chríochnaigh an Coimisiún Tithíochta a dtuarascáil. Tá athbhreithniú á dhéanamh anois ag an Rialtas ar an tuarascáil agus ag smaoineamh ar na chéad chéimeanna eile.

Freagrachtaí údarás áitiúil

Cé nach bhfuil oibleagáid reachtúil ar údaráis áitiúil tithe a chur ar fáil do dhaoine, tá freagracht ghinearálta orthu faoi Acht na dTithe, 1988, as tithe a chur ar fáil do dhaoine fásta nach bhfuil sé ar a n-acmhainn íoc astu iad féin.

Féadfaidh siad cabhrú le lóistín sna bealaí seo:

● Trí thithíocht a sholáthar go díreach

● Trí shocruithe le comhlachtaí tithíochta formheasta agus comhlachtaí deonacha eile

D’fhéadfadh siad freisin maoiniú a chur ar fáil do chomhlachtaí deonacha le haghaidh cóiríocht éigeandála agus le haghaidh tithíocht fhadtéarmach do dhaoine gan dídean.

Freagrachtaí an FFS

Tá freagracht ghinearálta ar Fheidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte (FSS) as sláinte agus riachtanais chúraim inmheánaigh na ndaoine gan dídean. Ó thaobh maoinithe de, ciallaíonn sé sin go bhfuil freagracht ar na húdaráis áitiúla as na costais a bhaineann le cóiríocht a chur ar fáil agus cuireann FSS maoiniú ar fáil le haghaidh riachtanais chúraim agus leasa na ndaoine gan dídean, lena n-áirítear cúram inmheánach.

Freagrachtaí Tusla

Tá freagracht ar Tusla as cóiríocht a chur ar fáil do dhaoine faoi bhun 18 mbliana d’aois atá gan dídean nó a dteastaíonn cúram uathu. Tá sé seo leagtha amach sa Acht um Chúram Leanaí 1991. D’fhéadfadh sé áiseanna iarchúraim a chur ar fáil do dhaoine óga os cionn 18 mbliana d’aois freisin. Léigh tuilleadh inár leathanach maidir le heaspa dídine na n-óg.

Tá polasaí an Rialtais ar easpa dídine bunaithe ar chur chuige atá bunaithe ar thithíocht. Tá sé mar aidhm aige tithíocht fhadtéarmach a chinntiú do dhaoine gan dídean, le tacaíochtaí sóisialta breise más gá. Clúdaítear an polasaí seo i roinnt pleananna agus beartais éagsúla.

Tithíocht do Chách

In 2021, d’fhoilsigh an Roinn Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta Tithíocht do Chách – Plean Nua Tithíochta d’Éirinn. Leagann an plean seo amach plean tithíochta an Rialtais d’Éirinn go dtí 2030. Tá sé mar aidhm ag na pleananna deireadh a chur leis an easpa dídine faoi 2030. Achoimríonn an doiciméad 4 bhealach éagsúla chun an aidhm seo a bhaint amach:

● Tacú le húinéireacht tí agus inacmhainneacht a mhéadú

● Deireadh a chur le heaspa dídine, seachadadh tithíochta sóisialta a mhéadú agus tacú le cuimsiú

● Soláthar tithíochta nua a mhéadú

● Aghaidh a thabhairt ar fholúntas agus úsáid éifeachtach a bhaineann le stoc tithíochta atá ann cheana féin

Tithíocht ar dTús

Oibríonn Tithíocht ar dTús chun cóiríocht bhuan dhaingean a fháil le tacaíochtaí cuimsitheacha do dhaoine atá ag codladh amuigh nó atá i gcóiríocht éigeandála ar feadh tamall fada.

D’fhéadfadh tacaíochtaí sláinte a bheith san áireamh sna tacaíochtaí cuimsitheacha seo chun cabhrú le fadhbanna andúile nó meabhairshláinte. Cuidíonn sé seo leis na daoine is leochailí gan dídean chun tionóntachtaí slána a fháil. D'fhoilsigh an Roinn Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta a Plean Forfheidhmithe Tithíocht ar dTús do 2022 – 2026. Liostaíonn sé seo líon na ndaoine a bhfuil sé beartaithe aici cabhrú leis an gclár seo sna blianta atá romhainn.

Straitéis maidir le hEaspa Dídine na hÓige

Sheol an Rialtas Straitéis 3 bliana maidir le hEaspa Dídine na hÓige i mí na Samhna 2022. Díríonn sé seo ar dheireadh a chur le heaspa dídine do dhaoine óga idir 18-24 bliana d’aois. Is iad 3 phríomhaidhm na straitéise ná:

● Cosc a chur ar dhaoine óga a bheith gan dídean

● Feabhas a chur ar eispéiris daoine óga atá gan dídean

● Cabhrú le daoine óga éirí as easpa dídine

An Coiste Náisiúnta Gníomhaíochta i leith Easpa Dídine

Is grúpa tras-rialtasach agus idirghníomhaireachta é an Coiste Náisiúnta Gníomhaíochta i leith Easpa Dídine a bunaíodh in 2021. Tá siad freagrach as oibriú ar fud an Rialtais lena chinntiú go gcuirtear gníomhartha sa phlean Tithíocht do Chách i gcrích. Tá ról ag an gcoiste freisin maidir le dul i ngleic le fadhbanna atá ag teacht chun cinn a bhaineann le daoine gan dídean agus i bhforbairt freagraí ar na fadhbanna sin.

Déantar monatóireacht ar líon na ndaoine atá gan dídean chun a chinntiú go bhfuil dóthain seirbhísí do dhaoine gan dídean agus chun cabhrú le beartas tithíochta a fhorbairt. Déantar é seo ar roinnt bealaí:

● Déanann údaráis áitiúla measúnuithe ar riachtanas tithíochta gach bliain. Is iad na daoine gan dídean atá san áireamh sa mheasúnú seo ná iad siúd atá cláraithe leis an údarás áitiúil agus ar measadh go bhfuil gá acu le tithíocht. Rinneadh an measúnú riachtanas tithíochta is déanaí i 2022.

● Áiríonn an Daonáireamh gach duine a chónaíonn in Éirinn gach 5 bliana. Soláthraíonn sé faisnéis chuimsitheach faoin líon daoine gan dídean.

● Déanann Feidhmeannas Easpa Dídine Réigiún Bhaile Átha Cliath comhaireamh daoine a chodlaíonn amuigh i réigiún Bhaile Átha Cliath gach 6 mhí.

● Foilsíonn an Rialtas tuarascálacha míosúla ar leibhéil na heaspa dídine bunaithe ar fhaisnéis a bhailíonn údaráis áitiúla.

I mBaile Átha Cliath, tá Feidhmeannacht um Dhaoine ar Easpa Dídine Réigiún Bhaile Átha Cliath freagrach as seirbhísí a chomhordú do dhaoine ar easpa dídine. I gCorcaigh, chuir Fóram Easpa Dídine Chathair Chorcaí treoir maidir le seirbhísí éigeandála easpa dídine do dhaoine fásta.

Liostaíonn Focus Ireland na figiúirí easpa dídine is déanaí ar shuíomh Gréasáin Focus Ireland.

Léigh tuilleadh faoin easpa dídine ar shuíomh Gréasáin na Roinne Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta.