Iarratas a dhéanamh ar thithíocht shóisialta/údaráis áitiúil

Is iad na húdaráis áitiúla nó údaráis tithíochta is mó a chuireann tithíocht shóisialta ar fáil do dhaoine a dteastaíonn tithe uathu ach nach bhfuil sé d’acmhainn acu a gcuid tithe féin a cheannach. Cuirtear tithíocht údaráis áitiúil ar fáil do dhaoine de réir incháilitheachta agus riachtanas. Tá na cíosanna bunaithe ar chumas an teaghlaigh chun íoc.

Cuireann cumainn tithíochta agus comharchumainn tithíochta (ar a dtugtar ‘tithíocht dheonach’ nó ‘cumainn tithíochta dheonacha’ amanna) tithíocht shóisialta ar fáil freisin.

Déanann sraith Rialachán a fhorordú conas ar cheart d’údaráis tithíochta iarratais ar thithíocht shóisialta a láimhseáil.

I measc forálacha na Rialachán seo, tá an méid an leanas:

• Ní féidir leat ach iarratas a dhéanamh ar údarás tithíochta amháin
• Go ginearálta, ní mór duit cónaí bheith ort cheana féin sa cheantar a chlúdaíonn an t-údarás tithíochta sin, nó nasc áitiúil a bheith agat leis an gceantar - cé go bhféadfadh údarás tithíochta a chomhaontú chun an riachtanas seo a tharscaoileadh
• Ní dhéanfar breithniú ort le haghaidh tithíocht shóisialta ach amháin má tá d’ioncam teaghlaigh faoi bhun na tairsí atá i gceist i gceantar an údaráis tithíochta.
• Má tá do mhorgáiste reatha teaghlaigh neamhinmharthanach, cuirfear é seo san áireamh sa bhreithniú agus measúnú á dhéanamh ar riachtanas an teaghlaigh ar thithíocht shóisialta - féach ‘Riachtanas’ thíos

D’fhonn cáiliú, ní mór duit bheith incháilithe le haghaidh tithíocht shóisialta agus ní mór riachtanas tithíochta sóisialta bheith agat.

• Déanfaidh an t-údarás tithíochta measúnú ar d’incháilitheacht ar dtús
• Ní dhéanfaidh siad ach measúnú ar cibé acu an dteastaíonn nó nach dteastaíonn tithíocht shóisialta uait tar éis go meastar go bhfuil tú incháilithe

Náisiúnaigh iasachta: ní mór go mbeidh ceart dlíthiúil agat chun fanacht sa Stát ar bhonn fadtéarmach. Cuimsítear rialacha sonracha gCiorclán Tithíochta 41/2012 (pdf).

Incháilitheacht

D’fhonn go measfar go mbeidh tú incháilithe le haghaidh tithíocht shóisialta, ní mór duit na critéir ioncaim a shásamh.

Ina theannta sin, ní mór duit a léiriú nach bhfuil cóiríocht eile oiriúnach agat.

Cad iad na critéir ioncaim do thithíocht shóisialta?

Cuirtear sonraí ar fáil sa Bheartas Maoine Teaghlaigh faoi conas a dhéanann údaráis áitiúla ioncam teaghlaigh a mheas i dtaobh tacaíocht tithíochta sóisialta. Áirítear leis eolas faoi cén t-ioncam a chuirtear san áireamh agus cén t-ioncam a dtugtar neamhaird dó (nach gcuirtear san áireamh). Mar shampla, ní dhéantar breithniú ar íocaíochtaí leasa shóisialaigh áirithe sna measúnuithe seo.

Tá 3 thairseach ioncaim uasta ann a bhaineann le húdaráis tithíochta éagsúla. Tháinig méadú €5,000 ar na teorainneacha bunioncaim an 1 Eanáir 2023 do gach limistéar údaráis áitiúil.

Teorainneacha bunioncaim uasta in aghaidh an limistéir

Seo iad na teorainneacha glanioncaim uasta i gcás duine singil. Méadaítear na teorainneacha seo má bhíonn daoine muinteartha eile i do theaghlach. Faigheann tú an méid seo sa bhreis:

• 5% den teorainn bhunioncaim uasta do gach duine muinteartha fásta sa teaghlach. Tá seo a mhéid le 10% nó 2 dhuine fhásta sa bhreis.
• 2.5% den teorainn bhunioncaim uasta do gach leanbh sa teaghlach

Caitheann an t-údarás áitiúil súil ar mheán-ghlanioncam an teaghlaigh do na 12 mhí sula bhfuair siad an t-iarratas nuair a mheasann siad cé acu an sásaíonn nó nach sásaíonn na critéir ioncaim. Is é glanioncam an méid a bhíonn agat nuair a bhíonn cáin ioncaim, Muirear Sóisialta Uilíoch, Ranníocaíocht Aoisliúntais Bhreise (ASC) agus ÁSPC asbhainte ó d’ioncam.

Cuireann an Roinn nótaí treorach ar fáil freisin d’údaráis áitiúla ina gcuirtear sonraí breise ar fáil faoi mheasúnú a dhéanamh ar ioncam le haghaidh tacaíocht tithíochta sóisialta. Mar shampla, ní bhaineann coigilteas ach leis an measúnú ioncaim má ghineann siad ioncam d’iarratasóirí, trí dhíbhinn nó ús. Má tá eolas á lorg agat faoi aon ioncam atá agat nach gcuirtear san áireamh sa Bheartas Maoine Teaghlaigh, ba cheart duit teagmháil a dhéanamh le d’údarás áitiúil.

Cruthúnas ioncaim

Teastaíonn uait cruthúnas i leith d’ioncaim a sholáthar le d’iarratas nuair a chuireann tú isteach ar thithíocht shóisialta. Is éagsúil a bhíonn na cáipéisí a theastaíonn uait ag brath ar cibé acu an bhfuil tú fostaithe, féinfhostaithe nó an bhfuil íocaíocht leasa shóisialaigh á fáil agat.

Má tá íocaíocht leasa shóisialaigh á fáil agat, teastaíonn ráiteas uait ón Roinn Coimirce Sóisialaí ina dtugtar sonraí ar d’íocaíochtaí leasa shóisialaigh go léir le 12 mhí anuas.

Má tá tú féinfhostaithe, beidh ort cuntais 2 bhliain, ar a laghad, agus litir iniúchóra, chomh maith le fógra measúnaithe agus/nó litir aitheantais féinmheasúnaithe don tréimhse 12 mhí anuas a sholáthar.

Má tá tú fostaithe, teastóidh fianaise uait i leith d’ioncaim don tréimhse 12 mhí anuas. Is féidir leat úsáid a bhaint as na cáipéisí seo a leanas le cruthúnas i leith d’ioncaim theaghlaigh a sholáthar ón mbliain seo caite agus i leith ioncam reatha do theaghlaigh:

• Cruthúnas ioncaim don tréimhse le bliain anuas: Ráiteas Dliteanais (tugadh P21 air seo roimhe seo) ón mbliain seo caite agus Achoimre ar Shonraí Fostaíochta (tugadh P60 air seo roimhe seo). Tá an dá rud seo ar fáil ó na Coimisinéirí Ioncaim. Is féidir leat úsáid a bhaint as seirbhís ar líne na gCoimisinéirí Ioncaim, moChúrsaí chun teacht ar na cáipéisí seo. Féach ár leathanaigh chun eolas a fháil ar conas do Ráiteas Dliteanais agus Achoimre ar Shonraí Fostaíochta a fháil chun teacht ar eolas breise.
• Cruthúnas i dtaobh ioncam reatha: Duillíní pá nó Achoimre ar Phá agus Cáin don bhliain reatha chánach a fhaide leis an dáta a dhéanann tú iarratas. Tá an Achoimre ar Phá agus Cáin ar fáil ó na Coimisinéirí Ioncaim.

Nóta: Má íocann tú Ranníocaíocht Aoisliúntais Bhreise (ASC), caithfidh tú duillín pá na bliana roimhe seo a agus do dhuillín pá is déanaí a sholáthar freisin. Ní bhíonn ASCanna i gceist ach le daoine i scéimeanna pinsin seirbhíse poiblí.

Mura bhfuil tú cláraithe do moChúrsaí na gCoimisinéirí Ioncaim, nó má tá deacracht agat aon chinn de na cáipéisí seo a fháil ar líne, is féidir leat teagmháil a dhéanamh le d’oifig cánach áitiúil chun teacht ar chúnamh nó le leagan páipéir a fháil. Is féidir leat teagmháil a dhéanamh, chomh maith, le d’Ionad um Fhaisnéis do Shaoránaigh áitiúil má theastaíonn cabhair uait leis na cáipéisí seo nó leis an bhfoirm iarratais a líonadh.

Cóiríocht eile

Measfar go mbeidh cóiríocht eile agat má tá maoin ag duine muinteartha den teaghlach ina bhféadfaí coinne réasúnta bheith leis go bhféadfadh an teaghlach cónaí inti. Áirítear leis seo, maoin atá á ligean ar cíos – (faoin Acht um Thionóntachtaí Cónaithe, 2004 féadfaidh tú an tionóntacht a fhoirceannadh má theastaíonn an mhaoin ón teaghlach le cónaí inti.)

Ní mheasfar gurb ionann maoin agus cóiríocht eile sna cásanna a leanas:

• Tá duine atá colscartha nó idirscartha* ó dhuine mhuinteartha ina c(h)ónaí inti, nó duine a ndearnadh a p(h)áirtnéireacht shibhialta le duine muinteartha a dhíscaoileadh
• Bheadh an teach plódaithe dá mbeadh cónaí ar an teaghlach ann
• Níl an teach oiriúnach do dhaoine bheith ina gcónaí ann
• Ní bhainfeadh sé riachtanais chóiríochta duine mhuinteartha atá faoi mhíchumas amach

*Ní gá go mbeadh an lánúin idirscartha go dlíthiúil chun an riail seo a bheith i gceist. Is leor go mbeadh gníomhas idirscartha acu - féach ár ndoiciméad ar chomhaontuithe idirscartha.

Riachtanas

Nuair a dhéantar cinneadh faoi cibé acu an dteastaíonn nó nach dteastaíonn tithíocht shóisialta ó do theaghlach, ní mór don údarás áitiúil breithniú a dhéanamh ar na ceisteanna a leanas:

• An institiúid, cóiríocht éigeandála nó brú atá i gceist le do chóiríocht reatha?
• An bhfuil tú gan dídean laistigh de bhrí alt 2 d’Acht na dTithe, 1988?
• An bhfuil do chóiríocht reatha róphlódaithe?
• An bhfuil an teach oiriúnach do dhaoine bheith ina gcónaí ann?
• An mbaineann sé riachtanais chóiríochta duine mhuinteartha atá faoi mhíchumas amach?
• An bhfuil an teach mí-oiriúnach do thithíocht oiriúnach do theaghlaigh ar bhunúis eisceachtúla leighis nó atruacha?
• Má tá an teach á roinnt le teaghlach eile, an bhfuil riachtanas réasúnta le haghaidh cóiríocht ar leith agat?
• Ar rangaíodh morgáiste reatha do theaghlaigh amhail bheith neamh-inbhuanaithe mar chuid den Phróiseas Réitigh Riaráistí Morgáiste (PRRM) a leag an Banc Ceannais síos?
• An mbraitheann do theaghlach ar Fhorlíonadh Cíosa chun íoc as a riachtanas tithíochta?
• An bhfuil do chóiríocht reatha mí-oiriúnach do thithíocht oiriúnach do theaghlaigh ar aon bhealach ábhartha eile, agus aird ar chúinsí áirithe teaghlaigh?

Rinneadh na nuashonruithe ba dhéanaí leis na ceisteanna seo faoi na Rialacháin um Measúnú Tithíochta Sóisialta (Leasú), 2016, a chuir na ceisteanna ar easpa dídine agus ar Fhorlíonadh Cíosa, i measc athruithe eile, san áireamh.

Rogha ceantar

Féadfaidh tú a mhéid le 3 cheantar a roghnú inar mhaith leat cónaí. Ní mór go mbeadh ar a laghad ceann amháin díobh sa cheantar ina riarann an t-údarás áitiúil, ar a bhfuil iarratas á dhéanamh agat (a cheantar feidhme), agus ní mór go mbeidh na cinn eile sa cheantar feidhme sin nó laistigh den chontae céanna. Mura gcónaíonn tú i gceantar féin feidhme an údaráis tithíochta nó mura bhfuil nasc agat leis, ach má chomhaontaigh an t-údarás chun glacadh le hiarratas uait, féadfaidh tú ach do rogha limistéar a roghnú laistigh de cheantar feidhme an údaráis ar leith sin.

Chun iarratas a dhéanamh ar thithíocht údaráis áitiúil, íoslódáil foirm iarratais ó láithreán gréasáin d’údaráis áitiúil nó déan teagmháil, ina ionad sin, lena Rannóg Tithíochta go díreach.

Tá Treoir Sholéite (pdf) ar fáil maidir leis an foirm iarratais.

Más mian leat go ndéanfar breithniú ort do chóiríocht a sholáthraíonn comhlachas tithíochta nó comhlacht faofa eile tithíochta, cuir tic sa bhosca atá marcáilte “tithíocht dheonach/comharthithíocht” ar an bhfoirm iarratais. B’fhéidir go nglacfaidh roinnt comhlachais tithíochta le hiarratais dhíreacha.

Más úsáideoir cathaoir rothaí thú nó má theastaíonn cóiríocht inrochtana uait, ba cheart duit an bosca a chliceáil atá marcáilte ‘cóiríocht inchónaithe cathaoir rothaí’ sa mhír den fhoirm ina n-iarrtar ar eolas faoi do riachtanais tithíochta. Tá foirm thacaíochta Míchumais/Leighis ann freisin do dhaoine atá ag cur isteach ar thithíocht shóisialta a bhfuil riachtanas leighis nó míchumais acu.

Ní gá do na Coimisinéirí Ioncaim foirm HPL1 a stampáil duit a thuilleadh nuair a bhíonn d’iarratas ar thithíocht shóisialta á líonadh agat, mar gheall go seiceálann an t-údarás áitiúil anois an fhaisnéis seo go díreach leis na Coimisinéirí Ioncaim thar do cheann.

Tugtar 12 sheachtain don údarás áitiúil ó d’fhoirm iarratais líonta a fháil chun é a mheas agus cinneadh a dhéanamh. Is féidir an t-amfhráma seo a shíneadh má theastaíonn eolas ón údarás áitiúil, a iarrfaidh siad uait. Caithfidh tú an t-eolas breise a sheoladh san amfhráma riachtanach, nó d’fhéadfaí d’iarratas a dhiúltú.

Tar éis glacadh le d'iarratas

Má ghlacann an t-údarás tithíochta leat amhail bheith incháilithe do thithíochta agus má mheastar go bhfuil riachtanas tithíochta agat, cuirtear thú ar a liosta feithimh, ar a dtugtar anois an taifead ar theaghlaigh cháilithe, agus ina theannta sin, cuirfidh an t-údarás tithíochta aon údarás tithíochta eile ar an eolas ina roghnaigh tú tithíocht ina gceantar feidhme.

Má tá cónaí ort i gcóiríocht phríobháideach ar cíos fad a bhíonn feitheamh ort ar thithíocht údaráis áitiúil, d’fhéadfá bheith i dteideal Forlíonadh Cíosa a fháil.

Má dhéantar tithíocht a sholáthar duit faon Íocaíocht Cúnaimh Tithíochta (ÍCT), ar tacaíocht tithíochta sóisialta go dlíthiúil í, ní bheidh tú ar liosta tithíochta an údaráis áitiúil a thuilleadh. Is féidir leat iarratas a dhéanamh go n-aistreofaí thú chuig foirm eile de thithíocht shóisialta, áfach. Má dhéanann tú iarratas ar aistriú roimh 2 sheachtain tar éis duit an litir a fháil a dheimhníonn d'íocaíocht ÍCT, is féidir aon am a chaitheann tú ar an liosta tithíochta a chur san áireamh nuair a dhéanann d’údarás áitiúil breithniú ar d’iarratas.

Léigh tuilleadh faoin liosta feithimh agus faoi leithdháileadh tithíochta.

Mura nglactar le d’iarratas

Mura nglactar le d’iarratas, ba cheart don údarás áitiúil na cúiseanna a thabhairt duit a bhí lena gcinneadh. Mura dtugtar seo duit, is féidir leat iarratas a dhéanamh le do chomhad a fheiceáil faoi Shaoráil Faisnéise.

Más mian leat cur in aghaidh chinneadh an údaráis áitiúil, is féidir leat é a achomharc leo. Tá a meicníocht inmheánach féin ag gach údarás áitiúil chun déileáil le hachomhairc.

Mura bhfuil tú sásta le toradh an athbhreithnithe inmheánaigh, is féidir leat gearán a dhéanamh leis an Ombudsman. Fiosraíonn Oifig an Ombudsman gearáin faoi údaráis áitiúla agus comhlachtaí poiblí eile. Caithfidh tú do ghearán a dhéanamh laistigh de 12 mhí i ndiaidh go ndearna an t-údarás áitiúil cinneadh. Fiosróidh an tOmbudsman do ghearán agus déanfaidh siad cinneadh agus moltaí ar an tsaincheist. Féadfaidh siad iarraidh ar an údarás áitiúil athbhreithniú a dhéanamh ar a chinneadh, nó míniú nó cúiteamh a sholáthar.

Is féidir leat cinneadh an údaráis áitiúil a achomharc freisin sa chúirt. Go ginearálta, déantar seo trí iarratas a dhéanamh ar an Ard-Chúirt ar athbhreithniú breithiúnach ar chinneadh an údaráis áitiúil.

Má fhaigheann tú tithíocht ón údarás áitiúil

Níl troscáin i dtithíocht údaráis áitiúil. Má dhéantar teach údaráis áitiúil a thairiscint duit, agus mura bhfuil fearais ná troscáin agat, agus mura bhfuil sé d’acmhainn agat troscán ná fearais a cheannach, d’fhéadfá bheith incháilithe le cúnamh a fháil faoin Scéim Liúntas Leasa Forlíontach.

Bunaítear cíosanna údaráis áitiúil ar chóras ar a dtugtar cíosanna difreálacha. Ciallaíonn seo go mbunaítear cíos ar do chumas íocaíochta, mar sin, más íseal do d’ioncam, is íseal a bheidh do chíos; agus má thagann méadú ar d’ioncam, tiocfaidh amhlaidh ar do chíos. Cuirfear ioncam aon daoine muinteartha eile i do theaghlach le ríomh an chíosa agus d’fhéadfadh go mbeadh asbhaintí ann le haghaidh aon leanaí atá i do theaghlach. Oibríonn gach údarás áitiúil a scéim féin cíosa.

D’fhéadfadh go bhfuil ag d’údarás áitiúil cíosa íosta agus/nó uasta, a d’fhéadfadh brath ar mhéid do thí. Ina theannta sin, is ann do chlásal cruatain a bhronnann an discréid ar údaráis áitiúla chun an cíos a laghdú más ann do chúiseanna áirithe ann chun amhlaidh a dhéanamh.

Má thagann athrú ar d’ioncam nó ar ioncam aon duine i do theaghlach, ní mór duit an t-údarás áitiúil a chur ar an eolas, ionas gur féidir athríomh a dhéanamh ar mhéid an chíosa.