Struchtúir atá faoi chosaint

Is ionann agus struchtúr atá faoi chosaint aon struchtúr a mheasann údarás pleanála a bheith ina ábhar sainspéise ó thaobh ailtireachta, staire, seandálaíochta, ealaíne, cultúir, eolaíochta, sóisialta nó teicneolaíochta de.

Má cheapann údarás pleanála go gcomhlíonann struchtúr na critéir seo, ní mór an struchtúr a liostú ar Thaifead na Struchtúr Cosanta (RPS) an údaráis phleanála. Cáilíonn gach struchtúr atá liostaithe ar an RPS do stádas cosanta faoi Chuid IV den Acht um Pleanáil agus Forbairt 2000. Ní mór do gach údarás pleanála RPS a choinneáil mar chuid dá phlean forbartha.

Nuair a chuirtear struchtúr san áireamh sa RPS ciallaíonn sé:

• Aithnítear a thábhacht
• Tá sé cosanta go dlíthiúil ó dhochar
• Déantar gach athrú ar an struchtúr amach anseo a rialú agus a bhainistiú tríd an bpróiseas rialaithe forbartha (mar shampla, cead pleanála) nó trí dhearbhú a eisiúint faoi Alt 57 den Acht um Pleanáil agus Forbairt 2000

Má tá struchtúr san áireamh sa RPS, clúdaíonn an chosaint:

• An taobh istigh den struchtúr
• An talamh ina chúirtealáiste. Ciallaíonn cúirtealáiste an talamh agus na tithe lasmuigh atá díreach timpeall ar struchtúr a úsáidtear (nó a bhí) chun críocha an struchtúir
• Aon struchtúir eile ar an talamh sin agus a gcuid istigh
• Na daingneáin agus na gnéithe go léir atá mar chuid den taobh istigh agus den taobh amuigh den déanmhas cosanta nó d'aon struchtúr ar na tailte atá ceangailte leis

Más úinéir nó áititheoir struchtúir atá faoi chosaint thú, tá dualgas de réir an dlí ort gan é a éirí i mbaol trí dhochar nó fhaillí.

Tá cistí agus scéimeanna éagsúla ar fáil chun cabhrú leat struchtúir chosanta a dheisiú agus aire a thabhairt d’oidhreacht ailtireachta agus séadchomharthaí. Ina measc seo tá:

• Ciste na Struchtúr Stairiúil
• Scéim Infheistíochta na hOidhreachta Tógtha
• Ciste Séadchomharthaí Pobail

Cad é ciste na Struchtúr Stairiúil?

Má tá gá práinneach le deisiúcháin ar struchtúr faoi chosaint atá faoi d’úinéireacht, b’fhéidir go mbeidh tú in ann deontas a fháil faoi Chiste na Struchtúr Stairiúil (pdf).

Is féidir Ciste na Struchtúr Stairiúil a úsáid freisin chun aire a thabhairt do struchtúir agus d’fhoirgnimh stairiúla atá faoi úinéireacht phoiblí, agus chun bonneagar áineasa agus rochtain phoiblí ar na láithreacha oidhreachta seo a fheabhsú.

Cé mhéad é?

Tá 3 shruth ag Ciste na Struchtúr Stairiúil:

Riarann na húdaráis áitiúla Ciste na Struchtúr Stairiúil. Mar sin, chun iarratas a dhéanamh comhlánaíonn tú an fhoirm iarratais agus seol chuig d’údarás áitiúil í. Ní mór duit iarratas a dhéanamh faoin spriocdháta atá leagtha síos ag d’údarás áitiúil. In 2024, ní mór an spriocdháta sin a bheith roimh an 27 Eanáir 2024. Tá Foirm Iarratais Treorach agus Seicliosta d’Iarratasóirí ann chun cabhrú leat iarratas a dhéanamh.

Má tá ceisteanna agat faoi Chiste na Struchtúr Stairiúil, tá faisnéis ag an Roinn Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta ina Leabhrán Treorach d’Iarratasóirí agus ina gCiorclán Treorach d’Údaráis Áitiúla. Is féidir leat dul i dteagmháil le d’údarás áitiúil freisin má tá ceisteanna agat faoin scéim.

An Scéim Infheistíochta san Oidhreacht Thógtha

Cuireann an Scéim Infheistíochta san Oidhreacht Thógtha deontais ar fáil i dtreo struchtúir a dheisiú agus a chaomhnú atá á gcosaint faoi na hAchtanna um Pleanáil agus Forbairt. Cuidíonn sé freisin le struchtúir i Limistéir Chaomhantais Ailtireachta a chaomhnú.

Tá sé dírithe ar réadmhaoin atá faoi úinéireacht phríobháideach óna dteastaíonn deisiú agus caomhnú. Is féidir leis an gciste seo tacú freisin le tionscadail ina gcuimsítear gné oiliúna scileanna traidisiúnta.

Cé mhéad é?

Is féidir leat deontas idir €2,500 agus €15,000 a fháil le haghaidh oibreacha mionscála chun do mhaoin stairiúil a dheisiú agus a chaomhnú. Tá maoiniú sonrach ar fáil freisin le haghaidh deisiúcháin chaomhnaithe ar fhoirgnimh stairiúla ceann tuí.

Conas a dhéanaim iarratas ar dheontas faoin Scéim Infheistíochta san Oidhreacht Thógtha?

Riarann na húdaráis áitiúla an scéim seo. Mar sin, chun iarratas a dhéanamh comhlánaíonn tú an fhoirm iarratais agus seol chuig d’údarás áitiúil í. Ní mór duit iarratas a dhéanamh faoin spriocdháta atá leagtha síos ag d’údarás áitiúil. In 2024, ní mór an spriocdháta sin a bheith roimh an 27 Eanáir 2024.

Má tá ceisteanna agat faoin deontas nó má tá cabhair uait chun iarratas a dhéanamh, tá faisnéis bhreise ag an Roinn Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta ina Leabhrán Treorach d’Iarratasóirí agus ina gCiorclán Treorach d’Údaráis Áitiúla. Is féidir leat dul i dteagmháil le d’údarás áitiúil freisin má tá ceisteanna agat faoin scéim.

Ní féidir leat ach iarratas a dhéanamh ar dheontas BHIS amháin in aghaidh an struchtúir stairiúil. Ní féidir leat maoiniú a fháil faoi Chiste na Struchtúr Stairiúil agus Scéim na hOidhreachta Tógtha sa bhliain chéanna.

Cad é Ciste na Séadchomharthaí Pobail?

Cuireann Ciste na Séadchomharthaí Pobail maoiniú ar fáil chun cabhrú le séadchomharthaí seandálaíochta a chaomhnú agus a chothabháil. Soláthraíonn sé deontais le haghaidh oibre chun:

• Séadchomharthaí a chaomhnú
• Séadchomharthaí a chosaint ó éifeachtaí an athraithe aeráide
• Spreag rochtain ar shéadchomharthaí agus feabhas a chur ar a gcur i láthair

Chun go gcáileoidh tionscadal, caithfidh an séadchomhartha seandálaíochta a bheith:

• San áireamh sa taifead ar Shéadchomharthaí agus Áiteanna (RMP) faoi Acht na Séadchomharthaí Náisiúnta 1930 (arna leasú)
• Aitheanta i dTaifead Láithreáin agus Séadchomharthaí na Seirbhíse Séadchomharthaí Náisiúnta

Ní mór go mbeadh buntáiste poiblí ag baint le caomhnú an tséadchomhartha.

Cé mhéad é?

Tá maoiniú na scéime roinnte ina 3 shruth:

Conas a dhéanaim iarratas ar Chiste na Séadchomharthaí Pobail?

Is féidir leis na grúpaí seo a leanas cur isteach ar an deontas:

• Údaráis Áitiúla
• Úinéirí nó caomhnóirí séadchomharthaí seandálaíochta
• Eagraíochtaí státmhaoinithe atá ag obair sa limistéir oidhreachta

Chun iarratas a dhéanamh, comhlánaigh an fhoirm iarratais (doc). Más tusa úinéir nó caomhnóir an tséadchomhartha, seolann tú an fhoirm chomhlánaithe chuig d’údarás áitiúil mar aon le ráiteas modha agus aon doiciméid riachtanacha eile.

Tá tuilleadh faisnéis maidir lena bhfuil le cur san áireamh i d’iarratas i Lámhleabhar Ciste na Séadchomharthaí Pobail (pdf).

Socróidh d’údarás áitiúil an spriocdháta don chiste in 2024, ach níor cheart go mbeadh sé níos déanaí ná an 1 Feabhra 2024.

Caithfidh struchtúr a bheith liostaithe ar Thaifead ar Dhéanmhais Chosanta (TDC) an údaráis phleanála chun cáiliú do stádas cosanta. Ní mór d’údaráis phleanála gach struchtúr a cheapann siad a bhfuil spéis ar leith ag baint leis ina limistéir a áireamh ar an RPS.

Is féidir leis an údarás pleanála struchtúir a chur lena RPS nó a bhaint óna RPS nuair a dhéanann sé athbhreithniú ar a bplean forbartha nó ag am ar bith eile. Tá trí chéim ann chun struchtúr a chur leis an RPS:

• Struchtúir chosanta féideartha a aithint
• Measúnú an bhfuil spéis ar leith ag baint le struchtúr
• Ag cur daoine ar an faisnéis faoin struchtúr cosanta atá beartaithe

Chun struchtúir le cur faoi chosaint a aithint

Is féidir leis an údarás pleanála líon foinsí a úsáid chun cuidiú leis struchtúir a aithint le haghaidh cosanta. Áirítear iad seo mar a leanas:

• Is féidir le húdarás pleanála suirbhé a dhéanamh ar an limistéar feidhmiúcháin aige le fáil amach má tá struchtúir ann a chaithfear chur leis an RPS.
• Tiomsaíonn Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta (FNOA) taifid d’oidhreacht ailtireacht na hÉireann. Soláthraíonn siad sonraí ar suirbhéanna ar a limistéar feidhmiúcháin do húdaráis áitiúla. Is féidir leis an Aire Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta úsáid a bhaint as suirbhéanna de chuid FNOA chun moltaí a dhéanamh ar struchtúir le chur leis an RPS. Is leis an údarás pleanála an cinneadh chun struchtúir mholta a chur leis an RPS.
• Is féidir leis an Aire moltaí a dhéanamh d’údarás áitiúil chun struchtúir aonair a chur leis an RPS.
• Is féidir le duine ar bith scríobh chuig údarás áitiúil chun struchtúr a mholadh le haghaidh cosanta ach is le baill thofa an údaráis áitiúil amháin an cinneadh chun iad a chur leis an RPS.

Chun struchtúir le cur faoi chosaint a mheas

Déanann údarás pleanála cinneadh chun struchtúr a chur le Thaifead Struchtúr atá faoi Chosaint (RPS) trí shaintréithe atá ina ábhar sainspéise a aithint faoi na ceannteidil a leanas:

• Ailtireacht
• Staire
• Seandálaíochta
• Ealaín
• Cultúir
• Eolaíocht
• Teicneolaíocht
• Sóisialta

Ba cheart go mbeadh an córas measúnachta neamhchlaonta agus réadach.

Daoine a chur ar an faisnéis faoi struchtúir chosanta atá beartaithe

Má tá údarás pleanála ag smaoineamh ar struchtúr a chur ar an RPS, caithfidh sé:

• Fógra a thabhairt don úinéir agus don áititheoir gur ‘déanmhas cosanta molta’ é an déanmhas. (Beidh an chosaint chéanna ag an struchtúr agus atá ag struchtúr atá ar an RPS cheana féin agus tú ag fanacht le cinneadh deiridh an údaráis phleanála.)
• An tAire a chur ar an faisnéis maidir leis an bhforlíonadh molta, mar aon le roinnt eagraíochtaí, lena n-áirítear an Chomhairle Oidhreachta, an Chomhairle Ealaíon, Fáilte Ireland agus An Taisce.
• Taispeáin go poiblí sonraí faoi na breiseanna atá beartaithe don RPS ar feadh 6 seachtaine ar a laghad. Le linn an ama seo is féidir le duine ar bith trácht a dhéanamh ar an togra. Cuirfear na tuairimí seo san áireamh nuair a chinneann an t-údarás pleanála ar cheart don struchtúr a bheith ina struchtúr cosanta.

Ní mór an cinneadh struchtúr a liostú san RPS a dhéanamh laistigh de 12 sheachtain ó dheireadh na tréimhse taispeána. Ní mór don údarás pleanála a gcinneadh a chur in iúl don úinéir agus don áititheoir faoin struchtúr laistigh de 2 sheachtain.

Conas a bhaintear struchtúr den RPS?

Má tá struchtúr le scriosadh as an liosta, ní mór an próiseas céanna a leanúint. Ní mór sonraí an struchtúir atá beartaithe lena scriosadh a chur ar taispeáint go poiblí agus ní mór do chomhaltaí tofa an údaráis phleanála aon tuairimí nó agóidí a chur san áireamh agus cinneadh á dhéanamh acu.

Tá an próiseas chun struchtúr a chur leis nó a scriosadh as an RPS leagtha amach san Acht um Pleanáil agus Forbairt 2000.

Má tá tú i do sheilbh nó i do chónaí i ndéanmhas cosanta, ceanglaítear ort de réir dlí a chinntiú nach gcuirtear an struchtúr i mbaol trí fhaillí, lobhadh, damáiste nó díobháil. Má choinnítear struchtúr i riocht ináitrithe agus má tá cothabháil rialta air níor chóir go mbeadh sé i mbaol. D'fhéadfadh go n-áireofaí le cothabháil rialta gáitéir a ghlanadh amach, sclátaí ar iarraidh a dheisiú, nó obair adhmaid sheachtrach a aisíoc.

Cad a tharlóidh má tá mo struchtúr cosanta i mbaol?

Má éiríonn struchtúr atá faoi chosaint i mbaol, is féidir leis an údarás pleanála fógra a sheirbheáil ar an úinéir nó áititheoir, ag éileamh orthu obair a chomhlíonadh a mheatar oiriúnach chun an struchtúr a chosaint. Ní mór don obair bheith déanta laistigh d’ocht seachtaine de dháta an fhógra.

Is féidir leis an údarás pleanála fógra a sheirbheáil a éilíonn ' athchóiriú saintréithe’ an struchtúir atá faoi chosaint. Is féidir le baint, athrú, athchur cuid ar bith den struchtúr a léirítear san fhógra a chur san áireamh leis seo.

Tig le húinéirí nó áititheoirí uiríll a dhéanamh don údarás áitiúil faoi théarmaí an fhógra. Tig leo tuilleadh ama nó cúnamh airgeadais a iarraidh chun chomhlíonadh leis an fhógra. I gcuid mhór cásanna, is féidir go bhfuil siad i dteideal deontas caomhnaithe.

Cuirfidh an t-údarás áitiúil na huiríll seo san áireamh agus iad ag déanamh a gcinnidh deireanaigh. Is féidir le húinéirí agus áititheoirí achomharc a chur isteach in aghaidh an fhógra don Chúirt Dúiche laistigh de 2 seachtaine óna fhreagra deireanach ón údarás pleanála, mura bhfuil siad sásta go fóill.

Cad a tharlóidh má dhéanaim neamhaird de fhógraí faoi struchtúr cosanta?

Má rinneadh neamhairde d’fhógra le baol a sheachaint ar struchtúr, thig leis an údarás pleanála gníomh forfheidhmiúcháin a dhéanamh. I gcás fógraí i mbaol nó athchóiriú tréithe, is féidir leis an údarás pleanála an obair a dhéanamh é féin agus costais na hoibre a athshlánú ón úinéir nó áititheoir.

I gcásanna eisceachtúla, is féidir leis an údarás pleanála an struchtúr atá faoi chosaint a cheannach ón úinéir, idir trí cheannach éigeantach nó trí chomhaontú. Ní dhéanfaí é seo ach dá mheasfadh an t-údarás pleanála gurbh é an t-aon dóigh amháin chun struchtúr atá faoi chosaint a shábháil.

De réir an Acht Pleanála agus Forbartha, gearrtar pionóis ar úinéirí nó áititheoirí struchtúr atá faoi chosaint a chuireann an struchtúr i mbaol nó a theipeann orthu an obair, atá orduithe ag an údarás pleanála, a dhéanamh. Má tá siad ciontach, thig leo bheith faoi dhliteanas pionós suas go €12.7 milliún nó téarma príosúnachta suas go 2 bliana nó an dá rud acu araon.

An dteastaíonn cead pleanála uaim le haghaidh oibre ar struchtúr cosanta?

Tá cead pleanála riachtanach chun obair a dhéanamh ar struchtúr atá faoi chosaint a mbeadh éifeacht bunúsach ar a saintréith Ciallaíonn sé go bhfuil cuid mhór cineálacha oibre ann, ar a measfaí forbairt díolúnach i bhfoirgnimh eile, nach mbeadh díolúnach i gcás struchtúr atá faoi chosaint. Is é ag brath ar nádúr an struchtúir agus ar sainghnéithe ar féidir le hobair, ar nós fiú péinteáil an taobh istigh nó athchur fuinneoga, chur isteach ar a charachtar agus cead pleanála a éileamh dá réir.

Mura bhfuil tú cinnte faoin obair lena bhfuil cead pleanála riachtanach ar d’fhoirgneamh féin tig leat iarratas scríofa a chur isteach chuig d’údarás pleanála ar dhearbhú faoi Alt 57 den Acht um Pleanáil agus Forbairt 2000 faoin struchtúr agus a chúirtealáiste (nó talamh atá ceangailte). Luaitear sa dearbhú seo na cineálacha oibre ar féidir a dhéanamh gan chur isteach ar saintréithe an struchtúir.

Ní féidir le dearbhú oibreacha a dhíolúnú a mbeadh cead pleanála orthu sa ghnáthchás. Eiseoidh údarás pleanála an dearbhú seo laistigh de 12 seachtaine ón uair a fhaigheann sé an t-iarratas. Ní ghearrtar táille don tseirbhís seo. Tig leat cás a thabhairt do An Bord Pleanála mura n-aontaíonn tú leis an dearbhú a eisíodh duit.

Ní mór duit chur isteach ar chead pleanála sa ghnáth dhóigh má tá obair níos fairsinge pleanáilte. Beidh ort, áfach, tuilleadh sonraí a chur isteach, ar nós líníochtaí, grianghraif, nó ábhar eile atá riachtanach le míniú ar an dóigh a gcuirfeadh na athruithe molta isteach ar charachtar an struchtúir. Ní mór d’fhógraí an nuachtáin agus láithreáin le haghaidh cead pleanála a léiriú gur struchtúr atá faoi chosaint é an struchtúr.

Ba cheart duit seiceáil le d’údarás pleanála le fáil amach faoin eolas sa bhreis atá riachtanach agus tú ag cur isteach ar chead pleanála ar struchtúr atá faoi chosaint. Má dhiúltaíonn an t-údarás pleanála cead pleanála, is féidir leat achomharc a chur isteach ar an chinneadh seo chuig An Bord Pleanála.

Má tá obair á déanamh agat ar do struchtúr cosanta, tá faisnéis úsáideach sna Treoirlínte d’Údaráis Áitiúla um Chosaint na hOidhreachta Ailtireachta. Is treoirlínte reachtúla iad seo d’údaráis phleanála, ach tá siad úsáideach freisin d’úinéirí déanmhas cosanta. Tá bileoga comhairle phraiticiúil ann freisin ar ábhair mar athchóiriú fuinnimh i bhfoirgnimh thraidisiúnta (pdf) agus deisiú fuinneoga stairiúla (pdf).

Má theastaíonn uait struchtúr a mholadh le haghaidh stádais chosanta nó má tá ceist ar bith agat a bhaineann le do struchtúr atá faoi chosaint, ní mór duit scríobh chuig Oifigeach Caomhantais d’údaráis phleanála nó chuig roinn pleanála d’údaráis áitiúil.

D'fhéadfadh na seoltaí a leanas bheith úsáideach duit: