Rialtas na hÉireann

Is é an Rialtas an grúpa airí sinsearacha atá freagrach as cumhacht feidhmiúcháin an Stáit. Ciallaíonn seo go bhfuil an Rialtas freagrach as éifeacht a thabhairt do dhlíthe. Is féidir leat féachaint ar an liosta Airí Rialtais reatha.

Áirítear le cumhacht feidhmiúcháin an chumhacht chun tabhairt faoi dhlíthe nó dlíthe a fhorghníomhú le cúnamh ón státseirbhís, an fórsa póilíneachta agus an t-arm. Is é ceann an Rialtais an Taoiseach, atá ainmnithe ag an Dáil. Ainmníonn an Taoiseach Tánaiste agus comh-aireacht airí chun freagracht a ghlacadh as na ranna rialtais.

Déanann an Rialtas cinneadh faoi cheisteanna móra beartais agus tugann sé faoi roinnt feidhmeanna éagsúla agus tábhachtacha.

Déanann an Dáil (parlaimint na hÉireann) an Taoiseach a thoghadh i ndiaidh olltoghcháin. Is gnách gurb é an Taoiseach ceannasaí an pháirtí is mó sa Dáil. Mura bhfuil tromlach TDanna (baill na Dála) ag aon pháirtí amháin, is féidir le roinnt páirtithe teacht le chéile chun comhrialtas a chruthú.

Ainmníonn an Taoiseach Tánaiste ansin agus comh-aireacht airí chun ceannas a ghlacadh as na ranna rialtais.

B’fhéidir go mbeidh ar an Taoiseach gníomhach (Taoiseach an iar-Rialtais) iarraidh ar an Uachtarán an Dáil a lánscor agus olltoghchán eile a ghairm mura féidir aon Rialtas a chruthú.

Comhdhéanamh an Rialtais

Leagtar amach in Airteagal 28 de Bhunreacht na hÉireann comhdhéanamh an Rialtais. Luaitear sa Bhunreacht nár cheart go mbeadh níos lú ná 7 gcomhalta nó níos mó ná 15 chomhalta sa Rialtas.

Caithfidh comhaltaí an Rialtais a bheith ina gcomhaltaí de Dháil Éireann nó de Sheanad Éireann. Ní féidir le breis agus 2 chomhalta de Sheanad Éireann a cheapadh leis an Rialtas. Caithfidh an Taoiseach, an Tánaiste agus an tAire Airgeadais a bheith ina gcomhaltaí de Dháil Éireann.

Is féidir leis an Taoiseach Airí Stáit a cheapadh freisin ar a dtugtar Airí Sóisearacha. Ní comhaltaí féin na Comh-Aireachta iad ach cabhraíonn siad le hairí Rialtais ina n-obair pharlaiminteach agus roinne.

Ina theannta sin, ceapann an Taoiseach Ard-Aighne chun comhairle a chur ar an Rialtas ar shaincheisteanna dlíthiúla. Ní comhalta den Rialtas é an tArd-Aighne ach freastalaíonn siad ar chruinnithe na Comh-Aireachta, de ghnáth.

Comhrialtais

Mura féidir le haon pháirtí tacaíocht thromlach chomhaltaí na Dála a fháil i ndiaidh olltoghcháin, is féidir le 2 pháirtí nó níos mó comhaontú oibriú as lámh a chéile.

Comhaontaíonn páirtithe an chomhrialtais ar cé a ainmneofar ina Thaoiseach. Is é ceannasaí an pháirtí níos mó a bheidh sa Taoiseach, de ghnáth. Le blianta beaga anuas, ainmníodh ceannasaí an pháirtí níos lú mar Thánaiste, de ghnáth.

Roinntear portfóiliónna na n-áirí ansin idir na páirtithe. Is gnách go mbronntar líon níos mó portfóiliónna ar an bpáirtí níos mó. Déanann ceannasaí gach páirtí an cinneadh faoi cén comhaltaí tofa den pháirtí a dtabharfar na portfóiliónna siúd dóibh.

Beidh an comhrialtas i bhfeidhm dá fhad agus a thugann tromlach na Dála tacaíocht dó. Más dealraitheach do pháirtithe an chomhrialtais nach féidir leo comhaontú agus nach féidir leo oibriú le chéile a thuilleadh, is féidir leis an Taoiseach a mholadh don Uachtarán an Dáil a lánscor.

Is é an Taoiseach ceann an Rialtais. Ciallaíonn Taoiseach ‘ceannasaí’ nó ‘ceannaire’, ach úsáidtear an focal Taoiseach nuair a bhítear ag trácht ar cheann an rialtais in Éirinn.

Gníomhaíonn an Taoiseach mar chainéal cumarsáide idir an Rialtas agus an tUachtarán. Cuireann siad comhairle ar an Uachtarán faoin Dáil a ghairm agus a lánscor. Cuireann siad Billí (nó tograí don reachtaíocht) faoi bhráid an Uachtaráin lena síniú chun gur féidir Achtanna a bhfuil éifeacht dhlíthiúil leo a dhéanamh díobh. Ina theannta sin, coimeádann an Taoiseach an tUachtarán ar an eolas, go ginearálta, ar cheisteanna beartais intíre agus idirnáisiúnta.

Is é an Taoiseach an pearsa ceannasach poiblí sa Rialtas agus gníomhaíonn sé/sí freisin mar urlabhraí don Rialtas maidir le saincheisteanna beartais móra agus déanann sé/sí cathaoirleacht ar chruinnithe na Comh-Aireachta.

Léiríonn siad spéis i ngnóthaí na Ranna Stát go léir agus cinntíonn siad go ndéantar pleananna ranna a chomhordú. Cinntíonn siad go ndéanann na hairí cinntí na Comh-Aireachta agus go dtuigeann na hairí na himpleachtaí go hiomlán a bhíonn ag beartais éagsúla Rialtais.

Tá ról mór ag an Taoiseach freisin inár gcaidreamh le tíortha eachtracha. Déanann siad ionadaíocht d’Éirinn thar lear agus casann siad go rialta le cinn stáit eile an Aontais Eorpaigh chun cabhrú le beartas Eorpach a mhúnlú. Is é ionadaí na hÉireann ar an gComhairle Eorpach.

Tá an Taoiseach agus na hairí go léir freagrach do Dháil Éireann. Cabhraíonn Príomh-Aoire an Rialtais leis an Taoiseach lena d(h)ualgais.

Is é an Tánaiste an Leas-Taoiseach.

Gníomhaíonn siad in ionad an Taoisigh má tá an Taoiseach thar lear nó breoite. Má fhaigheann an Taoiseach bás nó ma thagann éagumas buan air/uirthi, chuirfí an Tánaiste ina (h)ionad go dtí gur ceapadh Taoiseach nua.

Is féidir le portfóilió aire a bheith ag an Tánaiste freisin, a chiallaíonn gur féidir leo bheith ina aire freisin le Roinn Stáit.

Cosúil le comhaltaí eile an Rialtais, is féidir leis an Taoiseach an Tánaiste a dhífhostú má cheapann siad go bhfuil cúis dhóthanach ann amhlaidh a dhéanamh.

Is é Príomh-Aoire an Rialtais an tAire Stáit do Roinn an Taoisigh. Tá siad freagrach as gnó an Rialtais i nDáil Éireann a eagrú agus a chomhordú.

Gníomhaíonn an Príomh-Aoire mar chainéal cumarsáide idir an Rialtas agus páirtithe an fhreasúra.

Tá an Príomh-Aoire freagrach freisin as a chinntiú go bhfuil tromlach vótála sa Dáil ag an Rialtas trína chinntiú go bhfreastalaíonn TDanna ar sheisiúin na Dála nuair atá vóta á dhéanamh. Le TD a ordú freastal chun vóta a chaitheamh, is féidir leis/léi ceangal aoireachta a eisiúint.

Má chaitheann TD Rialtais vótaí in aghaidh an Rialtais, féadfaidh siad an ceangal aoireachta a chailleadh. Ciallaíonn seo go gcuirtear iad ar fionraí ón bpáirtí. Is féidir leis an Taoiseach a cinneadh a dhéanamh ceangal aoireachta TD a chur i bhfeidhm arís.

Tá feidhm ag an bPríomh-Aoire monatóireacht a dhéanamh ar an dul chun cinn a rinne na ranna Rialtais chun reachtaíocht a ullmhú. Déanann siad socrú freisin go ndéantar breithniú ar an reachtaíocht atá á breithniú agus á plé sa Dáil.

Is féidir leat léamh faoin méid seo a leanas:

•An tUachtarán

•Olltoghcháin

•Rialtas áitiúil

Page edited: 3 March 2021