Rialtas áitiúil

Tá 31 údarás áitiúil ag Éirinn atá freagrach as raon seirbhísí áitiúla, lena n-áirítear:

• Tithíocht
• Bóithre
• Áineas agus taitneamhachtaí
• Pleanáil
• Leabharlanna
• Cosaint chomhshaoil
• Seirbhísí Dóiteáin
• Clár na dToghthóirí

Is comhairlí contae iad formhór na n-údarás áitiúil (26). Tá 3 Chomhairle Chathracha (Baile Átha Cliath, Gaillimh agus Corcaigh) agus 2 chomhairle a dhéanann maoirseacht ar chathair agus ar chontae (Luimneach agus Port Láirge).

Toghann na vótálaithe comhairleoirí chun ionadaíocht a dhéanamh orthu ag an leibhéal áitiúil. Faoi láthair tá 949 comhairleoir tofa in Éirinn faoi láthair. Déanann siad cinntí beartais ag cruinnithe na Comhairle. Bíonn chomhairlí áitiúla bainistithe ag Príomhfheidhmeannach a dhéanann maoirseacht ar reáchtáil na Comhairle ó lá go lá.

Aithnítear údaráis áitiúla in Airteagal 28a de Bhunreacht na hÉireann, a ráthaíonn go reáchtáiltear toghcháin áitiúla gach 5 bliana ar a laghad.

Tá roinnt feidhmeanna tábhachtacha ag údaráis áitiúla.

Títhíocht

Is iad na húdaráis áitiúla príomhsholáthraithe tithíochta sóisialta do dhaoine nach féidir leo íoc asd a gcóiríocht féin. Tá stoc cóiríochta agus tithe agus árasáin ar cíos acu do hiarratasóirí incháilithe. Tá siad freagrach freisin as an gcóiríocht a chothabháil. Is féidir leat tuilleadh a léamh faoi iarratas a dhéanamh ar thithíocht údaráis áitiúil.

Soláthraíonn údaráis áitiúla tacaíocht tithíochta sóisialta tríd an Íocaíocht um Chúnamh Tithíochta (ÍCT).

Forfheidhmíonn Údaráis Áitiúla íoschaighdeáin i gcóiríocht phríobháideach ar cíos freisin.

Pleanáil

Déanann údaráis áitiúla maoirseacht ar chead pleanála. Ní mór go mbeadh cead pleanála ag foirgnimh nua, ar roinnt síntí ar fhoirgnimh atá ann cheana féin, agus athrú cuspóra nó úsáid foirgneamh a athrú (mar shampla, ag athrú siopa go bialann).

Bóithre

Tá údaráis áitiúla freagrach as bóithre réigiúnacha agus áitiúla a fheabhsú agus a chothabháil. Tá siad freagrach freisin as:

• Seirbhísí páirceála poiblí
• Maoir Thráchta
• Teorainneacha luais a leagan síos ar bhóithre áitiúla agus náisiúnta
• Soilsiú Sráide a Chothabháil
• Fálta agus crainn a lomadh
• Draenáil
• Leathadh grin ar bhóithre le linn aimsir an-fhuar

Bíonn Oifigeach Sábháilteachta ar Bhóithre ag Údaráis Áitiúla freisin chun úsáid shábháilte na mbóithre a chur chun cinn sa cheantar áitiúil.

Seirbhísí dóiteáin

Oibríonn Údaráis Áitiúla seirbhísí dóiteáin leis an Roinn Tithíochta, Rialtais Áitúil agus Oidhreachta agus ról comhairleach agus beartais acu.

Leabharlanna, seirbhísí áineasa agus taitneamhachtaí

Oibríonn údaráis áitiúla líonra leabharlann poiblí in Éirinn. Tá leabharlanna poiblí oscailte do gach duine agus tá an chuid is mó dá seirbhísí saor in aisce.

Cuireann údaráis áitiúla maoiniú ar fáil freisin do sheirbhísí áitiúla óige, ealaíne agus spóirt, chomh maith le linnte snámha poiblí, ionaid fóillíochta agus áiteanna súgartha a chothabháil agus a oibriú.

Déanann údaráis áitiúla cothabháil ar go leor taitneamhachtaí poiblí, cosúil le páirceanna agus séadchomharthaí.

Cosaint chomhshaoil agus rialú ainmhithe

Tá ról tábhachtach ag údaráis áitiúla maidir leis an gcomhshaol a chosaint lena n-áirítear:

• Ceadúnais a eisiúint do dhiúscairt dramhaíola tionsclaíche
• Ceadúnais a eisiúint le haghaidh astaíochtaí aeir tionsclaíocha
• Dramhaíl baile, tráchtála agus dramhaíola eile a bhailiú, agus ceadúnais a cheadú do chuideachtaí príobháideacha chun dramhaíl a bhailiú
• Ceadúnais Madraí a eisiúint, Maoir Madraí a Cheapadh, dídean madraí a chur ar fáil agus caingean cúirte a thionscain in aghaidh úinéirí madraí nuair is gá
• Ceadúnais a eisiúint d'úinéirí capall i gceantair ainmnithe mar limistéir rialaithe do chapaill.

Tá ról ag údaráis áitiúla freisin maidir le dlíthe ar thruailliú torainn a fhorfheidhmiú.

Clár na dtoghthóirí

Ní mór don údarás áitiúil liosta vótálaithe ina limistéar a thiomsú agus a chothabháil.

Tugtar 'Comhairleoirí' ar chomhaltaí gach údaráis áitiúil. Toghtar comhairleoirí go díreach i dtoghcháin áitiúla. Braitheann líon na gcomhairleoirí a thoghtar do gach údarás áitiúil ar dhaonra limistéar an údaráis áitiúil.

Tionóltar toghcháin áitiúla de réir dlí i mí na Bealtaine nó mí an Mheithimh ar lá a shocróidh an tAire Tithíochta, Pleanála, Pobail agus Rialtais Áitiúil.

Bíonn tréimhse oifige 5 bliana ag gach comhairleoir, beidh comhairleoirí a toghadh i mBealtaine 2019 in oifig go dtí 7 lá tar éis an lae vótaíochta in 2024.

Tá líon na mball de gach údarás áitiúil socraithe le dlí. Ciallaíonn sé seo go bhfuil an líon comhaltaí de gach comhairle contae, comhairle cathrach agus comhairle cathrach agus cathrach ar fud na tíre leagtha amach i Sceideal 7 den Acht Rialtais Áitiúil 2001, arna leasú le halt 15 den Acht um Athchóiriú Rialtais Áitiúil 2014,.

Féadfaidh an tAire Tithíochta, Pleanála agus Rialtais Áitiúil gach limistéar cathrach nó contae a fhoroinnt ina dtoghcheantair áitiúla agus féadfaidh sé líon na gcomhairleoirí is féidir a thoghadh do gach ceann de na toghcheantair seo a shocrú.

Sula ndéantar athruithe ar thoghcheantar, iarrann an tAire ar choiste teorann tuarascáil ar mholtaí a ullmhú. Féach ar thuairiscí an Choiste Teorainn is déanaí.

Cad a dhéanann comhairleoirí?

Déanann Comhairleoirí cinntí ag cruinnithe na Comhairle. Bíonn 4 chineál éagsúla cruinnithe ag an Údarás Áitiúil:

• Cruinniú bliantúil (a thionóltar i mBealtaine/Meitheamh gach bliain)
• Gnáthchruinnithe (a reáchtáiltear de ghnáth ar a laghad go míosúil)
• Cruinniú buiséid (de ghnáth i dtreo dheireadh na bliana)
• Cruinniú Speisialta (a thionóltar ó am go chéile)

Ag cruinniú na Comhairle, tá gach comhairleoir i dteideal vótáil ar son nó i gcoinne rúin a chuirtear faoi bhráid cruinnithe. I bhformhór na gcásanna, déantar rún a rith nuair a vótálann tromlach na gcomhaltaí i bhfabhar an mholta.

Rúin agus Fodhlíthe

Déanann údaráis áitiúla cinntí faoi bheartais trí 'rúin' a rith. Ritheann na Comhairleoirí rúin agus tugtar feidhmeanna forchoimeádta an údaráis áitiúil orthu. I measc na rúin tá:

• Cinntí faoi Bhuiséid Bhliantúla
• Beartas Tithíochta
• Beartais um Chosaint Comhshaoil

Is féidir le húdaráis áitiúla dlíthe a rith ina bhfuil cumhacht tugtha dóibh déanamh amhlaidh ag an Oireachtas (Parlaimint na hÉireann). Tugtar fodhlíthe ar na dlíthe seo agus is minic a úsáidtear iad chun rialáil a dhéanamh ar:

• Criosanna páirceála agus fíneálacha páirceála
• Rialú bruscair
• Rialú capaill agus madraí

Dhá mhí sula ndéanfaidh sé fodhlí, ní mór don údarás áitiúil fógra a fhoilsiú i nuachtán áitiúil ag léiriú go mbeartaíonn sé an Fodhlí a dhéanamh. Tá an pobal i dteideal an Fodhlí atá beartaithe a iniúchadh agus aighneachtaí a dhéanamh faoi sula dtagann sé i bhfeidhm.

Cathaoirleach an údaráis áitiúil

Gach bliain, toghann an t-údarás áitiúil Cathaoirleach agus Leas-Cathaoirleach ó na Comhairleoirí Tofa. Stiúrann an Chathaoirligh cruinnithe den Údarás Áitiúil.

I gceantair áirithe, tugtar an t-Ardmhéara nó an Méara ar an gCathaoirleach agus tugtar an Leas-Ardmhéara nó an Leas-Mhéara ar an Leas-Méara:

• Ardmhéara agus Leas-Ard-Mhéara - Comhairle Cathrach Chorcaí agus Comhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath
• Méara agus Leas-Mhéara - Comhairle Cathrach agus Contae Luimnigh, Comhairle Cathrach agus Contae Phort Láirge agus Comhairle Cathrach agus Contae na Gaillimhe

Bíonn príomhfheidhmeannach ag gach údarás áitiúil (ar a dtugtar Bainisteoir Contae nó Cathrach roimhe seo) atá fostaithe chun a n-údarás áitiúil a bhainistiú. Roinneann roinnt údarás áitiúil príomhfheidhmeannach. Chomh maith leis an bPríomhfheidhmeannach, bíonn leas-phríomhfheidhmeannach ag roinnt comhairlí freisin.

Comhlíonann an Príomhfheidhmeannach feidhmeanna feidhmiúcháin na Comhairle Cathrach, na Comhairle Contae nó na Comhairle Cathrach agus Contae. Déanann sé nó sí fostaithe agus oifigigh na Comhairle a mhaoirsiú, a chomhordú, a bhainistiú agus a íoc. Déanann sé nó sí conarthaí freisin thar ceann na Comhairle agus ghreamaíonn sé séala oifigiúil na Comhairle ar dhoiciméid.

Nuair a cheapfar é/í, fanfaidh an Príomhfheidhmeannach in oifig ar feadh téarma 7 mbliana (cé gur féidir é seo a fhadú freisin le 3 bliana breise).

Bíonn an Príomhfheidhmeannach i gceannas ar chinntí a dhéanamh maidir le reáchtáil an údaráis áitiúil, ach amháin iad siúd atá ina gcinntí forchoimeádta (cinntí a dhéanann na Comhairleoirí Tofa). I measc seo tá:

• Cead pleanála a dheonú nó a dhiúltú
• Tithíocht údaráis áitiúil a leithdháileadh
• Conarthaí a shíniú
• Bainistiú a dhéanamh ar fhoireann an údaráis áitiúil
• An t-údarás áitiúil a reáchtáil ó lá go lá

Tá tuilleadh eolais maidir le ballraíocht, agus sonraí teagmhála do chomhairleoirí ar fáil go díreach ó d'údarás áitiúil.