Seanad

Is é Seanad Éireann Seanad na hÉireann. Is Teach Uachtarach an Oireachtais (Parlaimint náisiúnta na hÉireann) é agus é lonnaithe i mBaile Átha Cliath. Is í an Dáil an teach teach íochtarach an Oireachtais.

Tá an Seanad comhdhéanta de 60 ball ar a dtugtar Seanadóirí. Ainmníonn an Taoiseach aon duine déag de na Seanadóirí agus toghtar 49 i dtoghcháin Seanad.

Glacann Seanadóir amháin ról an Chathaoirligh (Ceann comhairle/Cathaoirleach). Tá an Cathaoirleach ina chathaoirleach ar imeachtaí sa Teach agus caithfidh sé gníomhú go neamhchlaonta.

Ní dhéantar Seanadóirí a scaradh go hoifigiúil i bpáirtithe polaitiúla. Mar sin féin, is gnách go roinneann siad ina ngrúpaí a thacaíonn agus a chuireann i gcoinne ghnó an Rialtais agus iad ag vótáil ar shaincheisteanna.

Cad a dhéanann an Seanad?

Baineann príomhfheidhm Sheanad Éireann le reachtaíocht. Féadfaidh Bille tosú sa Dáil (Teach Íochtarach an Oireachtais) nó sa Seanad.

Féadfaidh an Seanad leasuithe a mholadh, Bille a dhiúltú nó a rith. Tá sé de chumhacht ag an Dáil diúltú an tSeanaid do Bhille a shárú.

Caithfidh billí a mbeidh caiteachas rialtais mar thoradh orthu (ar a dtugtar billí airgid) teacht ón Dáil agus ní féidir iad a leasú sa Seanad.

Tá feidhmeanna eile ag an Seanad, iad roinnte leis an Dáil, mar shampla an tUachtarán nó breitheamh den Chúirt Uachtarach, den Chúirt Achomhairc nó den Ard-Chúirt a chur as oifig, staid éigeandála a dhearbhú agus ionstraimí reachtúla a chealú.

Cé atá in ann a bheith ina Sheanadóir?

Le bheith i do Sheanadóir caithfidh tú:

• Saoránacht hÉireannach a bheith agat
• A bheith os cionn 21 bliana d’aois

Ní féidir leat:

• Pianbhreith príosúin níos faide ná 6 mhí a bheith á caitheamh agat
• A bheith i do Bhreitheamh
• A bheith i d'Oifigeach sinsearach de chuid an Aontais Eorpaigh
• A bheith i do Státseirbhíseach
• A bheith i do Bhall den Gharda Síochána nó ball lánaimseartha de na Fórsaí Cosanta

Conas a thoghtar an Seanad?

Toghtar daichead a naoi de 60 ball an tSeanaid agus ainmníonn an Taoiseach 11 acu. Toghtar 43 as na 49 ball tofa as painéil d'iarrthóirí a dhéanann ionadaíocht ar leasanna gairme sonraithe. Toghann céimithe ollscoile ollscoileanna áirithe an 6 bhall eile.

Tionóltar Seanad suas le 90 lá tar éis Dáil Éireann a dhíscaoileadh. Ciallaíonn sé seo go bhfuil an Dáil nua tionólta sula dtarlaíonn toghchán an tSeanaid.

Iarrthóirí painéal Seanaid

Roimh gach olltoghchán, cruthaítear 5 phainéal d’iarrthóirí a bhfuil eolas agus taithí phraiticiúil acu sna réimsí seo a leanas:

Painéal cultúrtha agus oideachais - daoine a bhfuil baint acu le teanga, cultúr, litríocht, ealaín, oideachas, dlí agus leigheas náisiúnta

Painéal talmhaíochta - daoine a bhfuil baint acu le talmhaíocht agus iascaigh

Painéal saothair - daoine a bhfuil baint acu le saothair eagraithe nó neamh-eagraithe

Painéal tionscail agus tráchtála - daoine a bhfuil baint acu le tionscal agus tráchtáil, baincéireacht, airgeadas, cuntasaíocht, innealtóireacht agus ailtireacht

Painéal riaracháin - daoine a bhfuil baint acu le riarachán poiblí agus seirbhísí sóisialta lena n-áirítear gníomhaíochtaí sóisialta deonacha

Roghnaíonn eagraíocht ainmniúcháin cláraithe, nó baill den Dáil nua nó an Seanad atá ag dul as oifig na hiarrthóirí do na painéil seo.

Is eagraíochtaí neamhbhrabúis iad na heagraíochtaí ainmniúcháin cláraithe seo den chuid is mó agus caithfidh siad a bheith ina n-ionadaí ar cheann de na painéil atá liostaithe thuas. Déantar athbhreithniú ar chlár na n-eagraíochtaí ainmniúcháin (pdf) i mí Feabhra gach bliain.

Féadfaidh na daoine seo a leanas vótáil i dtoghchán de bhaill an phainéil:

• Baill den Dáil nua
• Baill den Seanad atá ag dul as oifig
• Baill de chomhairlí contae agus comhairlí cathrach

Ainmniúcháin ón Taoiseach

Ainmníonn Taoiseach Dháil Éireann 11 ball den Seanad. Is leis an Taoiseach an focal deiridh maidir le cé a ainmnítear, ach i gcás comhrialtas is gnách don Taoiseach roinnt iarrthóirí a ainmniú ar chomhairle pháirtí sóisearach an chomhrialtais.

Faoin mBunreacht, féadfaidh 2 Sheanadóir a bheith ina mbaill den Rialtas. Ainmníonn an Taoiseach iad.

Iarrthóirí Ollscoile

Toghann céimithe ollscoile seisear ball den Seanad - toghtar 3 bhall ag céimithe de chuid Ollscoil Bhaile Átha Cliath (Coláiste na Tríonóide) agus toghta 3 ag céimithe Ollscoil Náisiúnta na hÉireann (OÉ).

Is éard atá san NUI:

• Coláiste na hOllscoile, Baile Átha Cliath
• Coláiste na hOllscoile, Corcaigh
• Ollscoil Náisiúnta na hÉireann, Gaillimh
• Ollscoil Mhaigh Nuad

Bronnann an OÉ céimeanna i roinnt coláistí eile freisin. Féadfaidh céimithe na gcoláistí aitheanta seo (pdf) le dámhachtainí OÉ vótáil i dtoghcháin an tSeanaid freisin.

Tá liosta iomlán de na hinstitiúidí i dtoghcheantar Sheanad Éireann NUI ar fáil ar nui.ie.

Chun tú féin a chur chun tosaigh mar iarrthóir don Seanad i dtoghcheantar na n-ollscoileanna, caithfidh 2 thoghthóirí cláraithe d’ollscoil tú ainmniú. Caithfidh ochtar toghthóirí cláraithe eile don ollscoil lena mbaineann aontú le d’ainmniúchán. Ní gá duit a bheith i do chéimí de chuid na hollscoile lena mbaineann nó a bheith ceangailte léi ar bhealach ar bith. Mar sin féin, caithfidh tú a bheith incháilithe le bheith i do Sheanadóir.

Tá gach saoránach d’Éirinn atá 18 mbliana d’aois ar a laghad agus a fuair céim, seachas céim oinigh, ón ollscoil lena mbaineann i dteideal vótáil i dtoghchán Seanaid.

Ní gá duit a bheith i do chónaí in Éirinn le bheith cláraithe chun vótáil ar son an tSeanaid.