Uachtarán na hÉireann

Is é Uachtarán na hÉireann an ceann Stáit, mar a leagtar amach in Airteagail 12-14 den Bhunreacht (Bunreacht na hÉireann) .

Toghann muintir na hÉireann an tUachtarán go díreach agus feidhmíonn sé nó sí téarma oifige de 7 mbliana. Ní féidir le haon Uachtarán níos mó ná 2 théarma a dhéanamh.

Sa doiciméad seo, soláthraítear faisnéis faoi ról Uachtarán na hÉireann. Tá mionsonraí ann ar:

• Téarma oifige an Uachtaráin
• Feidhmeanna agus cumhachtaí an Uachtaráin
• Ról reachtach an Uachtaráin
• Tacaíocht don Uachtarán

Oirniú

Tar éis toghchán uachtaráin , déantar Uachtarán na hÉireann den iarrthóir a bhuaigh an toghchán tríd an dearbhú a leagtar amach in Airteagal 12(8) den Bhunreacht a dhéanamh go poiblí. Má atoghtar gan freasúra iar-Uachtarán nó Uachtarán atá ag dul ar scor, déanann siad an dearbhú an dara huair. Tharla sé seo nuair a tháinig Mary McAleese chun bheith ina hUachtarán don dara téarma sa bhliain 2004.

Oirnítear an tUachtarán i Halla Naomh Pádraig i gCaisleán Bhaile Átha Cliath agus déanann sé an dearbhú i láthair chomhaltaí de dhá Theach an Oireachtais, breithiúna na Cúirte Uachtaraí , na Cúirte Achomhairc agus na hArd-Chúirte agus i láthair daoine poiblí eile.

Deireadh théarma an Uachtaráin

Is é 7 mbliana téarma iomlán oifige an Uachtaráin agus ní féidir le haon Uachtarán níos mó ná 2 théarma a chur i gcrích. Faoi Airteagal 12(3) den Bhunreacht, caithfear toghchán uachtaráin a reáchtáil faoin dáta a rachaidh téarma oifige an Uachtaráin in éag ach ní fhéadfaidh sé tarlú níos mó ná 60 lá roimhe seo.

Mar sin féin, is féidir leis an Uachtarán roghnú éirí as ag am ar bith le linn a dtéarma oifige. Tharla sé seo nuair a d’éirigh Mary Robinson as a phost sa bhliain 1997.

Tá 2 chás ann freisin nuair a fhéadfar an tUachtarán a chur as oifig:

1. Sa chás go gcinneann 5 bhreitheamh ón gCúirt Uachtarach ar a laghad gur tháinig an tUachtarán a bheith buanéagumasaithe.
2. Sa chás go dtáinsíonn ceachtar de Thithe an Oireachtais an tUachtarán as mí-iompar a sonraíodh. D’fhéadfadh cion coiriúil nó mí-úsáid chumhachtaí an Uachtaráin a bheith i gceist le mí-iompar a sonraíodh. In Airteagal 12(10) den Bhunreacht leagtar amach na nósanna imeachta maidir le táinseamh.

Má éiríonn an tUachtarán reatha as a phost, má thagann sé nó sí chun a bheith ar éagumas, má bhaintear é nó má fhaigheann sé bás, caithfear toghchán a reáchtáil laistigh de na 60 lá ina dhiaidh sin.

Forordaítear cumhachtaí agus feidhmeanna foirmiúla an Uachtaráin sa Bhunreacht.

Ní fhéadtar go leor de chumhachtaí an Uachtaráin a fheidhmiú ach ar chomhairle an Rialtais. Mar shampla, ní mór don Rialtas gach cumarsáid, teachtaireacht nó seoladh Uachtaránachta don Oireachtas (parlaimint na hÉireann) agus don phobal araon a cheadú.

Mar sin féin, tá líon teoranta réimsí ina bhfuil lánrogha ag an Uachtarán, mar shampla Bille a tharchur chuig an gCúirt Uachtarach le haghaidh breithiúnais ar a bhunreachtúlacht nó maidir le diúltú Dáil Éireann (teach íochtarach na parlaiminte) a lánscor ar chomhairle na Taoisigh (Príomh-Aire) nach bhfuil tromlach aige a thuilleadh.

I measc chumhachtaí an Uachtaráin tá:

Ionadaíocht a dhéanamh ar na daoine

Mar ionadaí do mhuintir na hÉireann, tugann an tUachtarán cuairteanna Stáit thar lear agus faigheann sé Cinn Stáit eile ar chuairteanna ar Éirinn. Cuimsítear sa ról freisin dintiúir na dtaidhleoirí eachtracha atá creidiúnaithe go hÉirinn a fháil, tabhairt faoi raon leathan de ghealltanais phoiblí , agus dámhachtainí a eagrú ar nós an Gaisce agus an Centenarian Bounty .

An Dáil a thoghairm agus a lánscor

Le hAirteagal 13 (2) den Bhunreacht tugtar don Uachtarán an chumhacht Dáil Éireann. A thoghairm agus a lánscor (deireadh a chur leis) Tar éis olltoghcháin , toghaireann an tUachtarán an Dáil ar chomhairle an Taoisigh (Príomh-Aire).

Tá sé de chumhacht ag an Uachtarán freisin an Dáil a lánscor ar chomhairle an Taoisigh. Má thacaíonn an Taoiseach le tromlach sa Dáil, ní féidir leis an Uachtarán diúltú é a lánscor.

Coinní a dhéanamh

Faoi Airteagal 13(1) den Bhunreacht , tá ról tábhachtach ag an Uachtarán maidir le daoine a cheapadh chuig oifigí éagsúla Stáit. Chomh maith leis an Taoiseach a cheapadh arna ainmniú ag Dáil Éireann, mar shampla, is é ról an Uachtaráin na TDanna atá ainmnithe ag an Taoiseach a cheapadh mar Airí Rialtais.

Ceapann an tUachtarán an tArd-Aighne , an comhairleoir dlí don Rialtas (atá ainmnithe ag an Taoiseach) agus an tArd-Reachtaire Cuntas agus Ciste , atá ainmnithe ag Dáil Éireann. Ainmníonn an Rialtas breithiúna do na cúirteanna éagsúla ar fud an Stáit agus ceapann an tUachtarán iad ansin.

Ceannas na bhFórsaí Cosanta

Is é an tUachtarán Ceannasaí Uachtarach Óglaigh na hÉireann . Coinníonn oifigigh sna Fórsaí Cosanta coimisiúin ón Uachtarán.

Faoin Acht Cosanta 1954 , feidhmíonn an Rialtas ceannas míleata tríd an Aire Cosanta, a bhainistíonn agus a rialaíonn na Fórsaí Cosanta.

An tOireachtas a thionól

Féadfaidh an tUachtarán cruinniú de cheachtar de Thithe an Oireachtais nó an dá Theach a thionól, tar éis dó nó di dul i gcomhairle ar dtús leis an gComhairle Stáit (le haghaidh tuilleadh faisnéise, féach ‘Tacaíocht don Uachtarán’ thíos). D’fhéadfaí an chumhacht seo a úsáid i gcás éigeandála. Níor úsáideadh é riamh go dtí seo.

Ag cruinniú ceachtar de dhá Theach an Oireachtais nó an dá Theach, féadfaidh an tUachtarán teachtaireacht nó seoladh a chur in iúl ar aon ábhar a bhfuil tábhacht náisiúnta nó phoiblí leis. Ní mór don Rialtas an teachtaireacht nó an seoladh a cheadú ar dtús.

Tá ról tábhachtach ag an Uachtarán maidir le reachtaíocht Rialtais a achtú. Tá na rialacha seo agus rialacha eile maidir le reachtaíocht leagtha amach in Airteagail 20-27 den Bhunreacht .

Billí a shíniú ina ndlí

Nuair a dhéanann dhá Theach an Oireachtais Bille , togra le haghaidh reachtaíochta, a rith, cuirtear faoi bhráid an Uachtaráin é lena shíniú. Ní dhéantar dlí de, go dtí go bhfuil sé sínithe ag an Uachtarán.

Go ginearálta, caithfidh an tUachtarán Bille a shíniú ar an gcúigiú, an séú nó an seachtú lá tar éis dó a bheith tíolactha. Mar sin féin, má aontaíonn Seanad Éireann , féadfaidh an Rialtas a iarraidh go síneofar an Bille níos luaithe. Uair agus a bheidh an Bille sínithe, caithfidh an tUachtarán fógra a fhoilsiú san Iris Oifigigh (iris oifigiúil an Stáit) ina luafar go bhfuil an Bille ina dhlí.

Billí a tharchur chuig an gCúirt Uachtarach

Faoi Airteagal 26 den Bhunreacht, féadfaidh an tUachtarán a chinneadh Bille a tharchur chuig an gCúirt Uachtarach (laistigh de 7 lá óna fháil) chun a chinneadh cibé an bhfuil an Bille ar neamhréir leis an mBunreacht nó nach bhfuil. Caithfidh an tUachtarán dul i gcomhairle leis an gComhairle Stáit ar dtús, ach is ag an Uachtarán amháin atá an cinneadh an Bille a tharchur.

Má mheasann an Chúirt Uachtarach go bhfuil an Bille míbhunreachtúil, ní fhéadfaidh an tUachtarán é a shíniú. Mar sin féin, má mheasann an Chúirt go bhfuil an Bille bunreachtúil, síneoidh an tUachtarán an Bille agus déanfar dlí de. Sa chás seo, faoi Airteagal 34 den Bhunreacht , ní fhéadfar agóid a dhéanamh in aghaidh bunreachtúlacht na reachtaíochta seo (nó d'aon chuid di) níos déanaí.

Úsáideadh an chumhacht atreoraithe chuig an gCúirt Uachtarach arís agus arís eile - féach cinntí ar supremecourt.ie .

Leasuithe bunreachtúla

Sula bhféadfar an Bunreacht a leasú, ní mór do dhá Theach an Oireachtais Bille a rith chun é a leasú. Ansin caithfidh muintir na hÉireann an Bille a cheadú i reifreann bunreachtúil. Má cheadaítear an Bille i reifreann, caithfidh an tUachtarán é a shíniú ionas gur féidir an Bunreacht a leasú.

Cumhachtaí breise

Tá 2 chumhacht bhreise ag an Uachtarán maidir le reachtaíocht, nár feidhmíodh riamh go dtí seo.

Moltaí a bhfuil tábhacht náisiúnta ag baint leo: Faoi Airteagal 27 den Bhunreacht, féadfaidh an tUachtarán diúltú do Bhille a shíniú má dhéanann tromlach de chomhaltaí an tSeanaid agus trian ar a laghad de chomhaltaí na Dála achainí ar an Uachtarán gan é a shíniú, ar an mbonn go bhfuil togra sa Bille a bhfuil tábhacht náisiúnta leis, chomh mór sin gur cheart toil na ndaoine a aimsiú. Caithfidh an tUachtarán dul i gcomhairle leis an gComhairle Stáit sula gcinnfidh sé nó sí ar cheart an Bille a shíniú.

Sa chás seo, má chinneann an tUachtarán gan an Bille a shíniú, reáchtáiltear gnáth-reifreann. Go dtí seo, níor tharla aon ghnáth-reifreann.

Billí Airgid a Tharchur: Tá cumhacht ag an Uachtarán freisin maidir le Billí Airgid féideartha, ar Billí iad a bhaineann le cánachas nó le caiteachas Rialtais.

Faoi Airteagal 22 den Bhunreacht, mura n-aontaíonn an Dáil agus an Seanad faoi cé acu an bhfuil an Bille ina Bhille Airgid é nó nach ea, féadfaidh an Seanad a iarraidh ar an Uachtarán an cheist a tharchur chuig Coiste Pribhléidí. Is coiste speisialta é seo arna cheapadh ag an Uachtarán, comhdhéanta den líon céanna comhaltaí den Dáil agus den Seanad agus breitheamh den Chúirt Uachtarach ina chathaoirleach air.

Caithfidh an tUachtarán dul i gcomhairle leis an gComhairle Stáit sula gcinnfidh sé ar cheart Coiste Pribhléidí a cheapadh nó nár cheart.

Tá dhá phríomhinstitiúid ann a fheidhmíonn chun tacú le hobair an Uachtaráin: an Chomhairle Stáit agus Coimisiún an Uachtaráin.

An Chomhairle Stáit

Foráiltear le hAirteagal 31 den Bhunreacht do Chomhairle Stáit, chun cabhrú agus comhairle a thabhairt don Uachtarán nuair a rachfar i gcomhairle leis. Tá 3 chatagóir de bhaill ag an gComhairle Stáit:

• Baill ex-officio: is baill iad seo de bhua a n-oifige. Is iad sin an Taoiseach, an Tánaiste, an Príomh-Bhreitheamh, Uachtarán na Cúirte Achomhairc, Uachtarán na hArd-Chúirte, Ceann Comhairle (Cathaoirleach) Dáil Éireann, Cathaoirleach (Cathaoirleach) Seanad Éireann agus an tArd-Aighne.
• Iar-shealbhóirí oifige: ina measc seo tá gach iar-Uachtarán, iar-Thaoiseach agus iar-Phríomh-Bhreitheamh atá ábalta agus toilteanach gníomhú.
• Baill arna gceapadh ag an Uachtarán: féadfaidh an tUachtarán suas le 7 mball a cheapadh, ar féidir lena dtéarma ar an gComhairle Stáit maireachtáil chomh fada agus a bheidh an tUachtarán in oifig. Féadfaidh an tUachtarán a chinneadh deireadh a chur le ceapachán aon cheann de na comhaltaí seo.

Caithfidh an tUachtarán dul i gcomhairle leis an gComhairle Stáit sula bhfeidhmeoidh sé feidhmeanna áirithe. Mar shampla, caithfidh siad dul i gcomhairle leis an gComhairle Stáit sula dtionólfar cruinniú de theach amháin nó an dá Theach den Oireachtas. Caithfidh an tUachtarán dul i gcomhairle leis an gComhairle Stáit freisin chun cuid dá gcumhachtaí a fheidhmiú i ndáil le reachtaíocht .

Léigh tuilleadh faoin gComhairle Stáit .

Coimisiún an Uachtaráin

Foráiltear le hAirteagal 14 den Bhunreacht go ndéanfaidh an Coimisiún feidhmeanna an Uachtaráin a chomhlíonadh i gcásanna áirithe - má bhíonn an tUachtarán as láthair, má thagann sé nó sí chun a bheith ar éagumas, má éiríonn sé nó sí as oifig, má chuirtear as oifig é nó í, má fhaigheann sé nó sí bás nó má mhainníonn sé nó sí a fheidhmeanna a chomhlíonadh.

Is iad baill Choimisiún an Uachtaráin an Príomh-Bhreitheamh, Ceann Comhairle na Dála agus Cathaoirleach an tSeanaid. Mura bhfuil aon bhall in ann gníomhú, is féidir le hUachtarán na Cúirte Achomhairc, an Leas-Cheann Comhairle agus an Leas Chathaoirleach, faoi seach, gníomhú mar bhall ina ionad. Féadfaidh 2 bhall ar bith feidhmeanna an Uachtaráin a chomhlíonadh nuair is gá.

Is minic a ghníomhaíonn an Coimisiún nuair a bhíonn an tUachtarán thar lear - mar shampla, trí Bhillí a shíniú ina dhlí. Tá baill den Rialtas ceaptha aige freisin (ar ainmniú an Taoisigh agus tar éis cead a fháil ó Dháil Éireann). Féadann sé Dáil Éireann a lánscor freisin ar chomhairle an Taoisigh - tharla sé seo i 1992, nuair a bhí an tUachtarán thar lear.

Léigh tuilleadh faoi Choimisiún an Uachtaráin .

Tá tuilleadh faisnéise ar president.ie faoi ról agus feidhmeanna an Uachtaráin, lena n-áirítear sraith Ceisteanna Coitianta . Is féidir leat faisnéis a fháil freisin faoin Uachtarán reatha agus na hiar-Uachtaráin