Dlíthe na hEorpa

Cuimsítear príomhdhlíthe an Aontais Eorpaigh (an AE) sna conarthaí lena gcomhaontaítear idir ballstáit.

Leagtar amach sna conarthaí seo conas a dhéantar an AE a struchtúrú agus a rialú. Bronnann siad cumhachtaí freisin ar institiúidí an AE le dlíthe tánaisteacha a dhéanamh agus a athrú.

Tá 3 institiúid reachtaíochta (nó institiúid a dhéanann an dlí) ag an AE:

• Beartaíonn an Coimisiún Eorpach dlíthe nua a dhéanamh
• Caithfidh Parlaimint na hEorpa agus Comhairle an Aontais Eorpaigh na tograí seo a rith.

Is féidir díospóidí faoi thuiscint na ndlíthe seo a chur faoi bhráid Chúirt Bhreithiúnais an Aontais Eorpaigh.

Úsáideann an AE 3 phrionsabal chun cinneadh a dhéanamh faoi cén limistéir inar féidir leis dlíthe a dhéanamh:

• Tabhairt – tugann na Conarthaí údarás an AE dó. Ní féidir leis gníomhú lasmuigh den údarás seo
• Comhréireacht – níor cheart don AE an méid is riachtanach le cuspóirí na gConarthaí a bhaint amach a shárú
• Coimhdeacht – más féidir le rialtais náisiúnta gníomhú, níor cheart don AE gníomhú ach má d’eascródh toradh ní b’fhearr as dlí an AE

Is uachtaraí dlí an AE ná an dlí náisiúnta. Ciallaíonn seo nach féidir le hÉirinn (anuas ar bhallstáit eile) dlíthe náisiúnta a rith a thagann salach ar dhlíthe an AE. Ciallaíonn sé freisin nach féidir le dlí an AE dlí na hÉireann a chur ar neamhní, fiú má achtaíodh dlí sin na hÉireann sular tháinig dlí an AE i bhfeidhm.

Éifeacht dhíreach

Anuas ar bheith níos ceannasaí ná an dlí náisiúnta, bíonn éifeacht ag roinnt dlíthe an AE ar a shaoránaigh. Ciallaíonn seo gur féidir leat brath ar dhlí an AE sa chúirt fiú i gcásanna nuair nach bhfuil aon dlí náisiúnta i bhfeidhm. Ní bhíonn éifeacht dhíreach i gceist ach le dlí an AE atá ceangailteach (féach ‘Saghsanna dlí an AE’ thíos), soiléir, beacht agus gan choinníoll.

Úsáideann an AE nósanna imeachta éagsúla a bhraitheann ar an saghas dlí atá á achtú.

An gnáthnós imeachta reachtaíochta

Seo an nós imeachta a úsáidtear mura luaitear sna conarthaí gur cheart nós imeachta eile a úsáid (féach ‘Nós imeachta speisialta reachtaíochta’ thíos)

Cuirtear tús le dlíthe an AE ag an gCoimisiún Eorpach (tugtar an ceart tionscnaimh air seo). Próiseálann an Coimisiún Eorpach dlíthe, dá rogha féin nó bunaithe ar chomhairliúcháin le hinstitiúidí, ballstáit nó comhairliúcháin phoiblí eile an AE.

An chéad léamh

Cuirtear an dlí a bheartaítear faoi bhráid Pharlaimint na hEorpa dá chéad léamh, agus tugtar don choiste ábhartha é go ndéanfar scrúdú air. Is féidir leasuithe a dhéanamh ar an dlí a bheartaítear. Caitheann Parlaimint na hEorpa vóta le gníomh amháin díobh seo a leanas a dhéanamh:

• An moladh a fhormheas
• An moladh a fhormheas le leasuithe
• An moladh a dhiúltú

Tugtar seasamh chéad léamh na parlaiminte air seo.

Ag an am céanna, cuirtear an moladh faoi bhráid Chomhairle an Aontais Eorpaigh dá chéad léamh. Glacann an Chomhairle lena seasamh (seasamh na comhairle) i ndiaidh gurb eol seasamh na parlaiminte. Is féidir leis an gComhairle an méid seo a leanas a dhéanamh ag an tráth seo:

• An moladh a fhormheas trí thromlach cáilithe. Is éard a d’fhéadfadh a bheith i gceist leis seo ná go nglacfaidh an Chomhairle le haon leasuithe a fhormheasann Parlaimint na hEorpa.
• Seasamh chéad léamh dá cuid féin a ghlacadh. D’fhéadfadh go mbeadh uirthi seo a dhéanamh mar gheall nach n-aontaíonn sí le roinnt codanna den mholadh, nó le leasuithe na Parlaiminte. Sa chás seo, seoltar an moladh ar ais go dtí an Pharlaimint le cúiseanna agus mínithe.
• An moladh a dhiúltú trí thromlach cáilithe.

Vótáil tromlaigh cháilithe (VTC)

Chun go rithfidh an Chomhairle cinneadh, caithfear na coinníollacha seo a leanas a shásamh:

• Caithfidh ar a laghad 55% de na ballstáit aontú, agus
• Caithfidh gurb ionann na ballstáit a aontaíonn leis agus ar a laghad 65% de dhaonra na mballstát, agus

Leis an moladh a bhlocáil, caithfidh ar a laghad 4 bhallstát arb ionann iad agus ar a laghad 35% de dhaonra an AE vótáil ina aghaidh.

An dara léamh

Má cuireadh an moladh ar ais go dtí an Pharlaimint don dara léamh, is féidir leis an bParlaimint é a fhormheas nó a dhiúltú, nó is féidir léi leasuithe a mholadh agus é a sheoladh ar ais go dtí an Chomhairle don dara léamh.

Mura nglacann an Chomhairle leis na hathruithe seo, cruthaítear Coiste Idir-Réitigh ó líon comhionann FPEanna agus ionadaithe na Comhairle. Déanann an Coiste iarracht aontú ar théacs. Má éiríonn leis, seoltar an moladh ar ais go dtí an Pharlaimint agus na Comhairlí don tríú léamh.

Ní féidir téacs an mholta a leasú ag an gcéim seo. Caithfidh an Pharlaimint agus an Chomhairle é a rith go ndéanfar dlí de.

Na nósanna imeachta reachtaíochta speisialta

I gcásanna áirithe, ceadaítear sna conarthaí do nós imeachta éagsúil seachas an gnáthnós imeachta reachtaíochta.

I gcásanna áirithe, caithfidh Parlaimint na hEorpa agus Comhairle an Aontais Eorpaigh moladh a rith gan an chumhacht a bheith ann leasuithe a dhéanamh.

Nós imeachta toilithe

Sa nós imeachta seo, caithfidh an Pharlaimint agus an Chomhairle an moladh a rith sula ndéanfar dlí de, agus níl an chumhacht ag ceachtar institiúid an moladh a leasú. Úsáidtear an nós imeachta seo sna cásanna seo a leanas:

• Teastaíonn faomhadh Pharlaimint na hEorpa ón AE ach níl reachtaíocht á beartú aici (mar shampla, is mian léi smachtbhanna a chur i bhfeidhm ar bhallstát i ngeall ar rialacha an AE a shárú) nó
• Sa chás go mbeartaítear reachtaíocht maidir le hidirdhealú a chomhrac

Nós imeachta comhairliúcháin

Úsáidtear é seo nuair a cheadaítear sna Conarthaí don Chomhairle dlí a rith gan é a bheith riachtanach an dlí a thabhairt trí Pharlaimint na hEorpa. Caithfidh an Pharlaimint a comhairle a thabhairt ar an gceist, ach is féidir leis an gComhairle a roghnú an dlí a rith fiú má mholann an Pharlaimint ina aghaidh.

Nós imeachta comhlíonta

Úsáidtear seo le measúnú a dhéanamh ar chur i bhfeidhm an bhuiséid fhaofa ag an gCoimisiún. Cé gur féidir leis an gComhairle moladh a thairiscint, is ag an bParlaimint atá an cumas ar deireadh thiar leis an gcur i bhfeidhm (an comhlíonadh) a fhormheas.

Dlíthe bunúsacha an AE iad conarthaí. Caithfidh ballstáit gach conradh a dhaingniú (a rith agus a chomhaontú).

Leagtar amach i gconarthaí na rialacha maidir le conas a fheidhmíonn institiúidí an AE. Bunaíodh an AE ar roinnt conarthaí, agus bhuntacaigh comhaontú conarthaí idir na ballstáit lena fhairsingiú agus a fhorbairt.

Tá an luach céanna dlíthiúil ag an gCairt um Chearta Bunúsacha an Aontais atá ag na conarthaí.

Dlíthe iad rialacháin a bhaineann le gach ballstát. Déantar cuid den dlí náisiúnta díobh agus is féidir iad a chur i bhfeidhm trí chúirteanna náisiúnta gach ballstáit ón tráth a thagann siad i bhfeidhm.

Dlíthe iad treoracha ina leagtar spriocanna amach do bhallstáit lena gcur i bhfeidhm. Is féidir le ballstáit dlíthe a thabhairt isteach a dhéanann treoracha a thrasuí isteach sa dlí náisiúnta. Is gnách go mbíonn spriocdhátaí faoinar gá do thíortha glacadh leo isteach sa dlí náisiúnta.

Ní bhíonn cinntí ábhartha ach maidir le comhlachtaí sonraithe. Mar shampla, d’fhéadfadh Coimisiún an AE cinneadh a eisiúint go bhfuil Éire ag gníomhú ar bhealach a sháraíonn dlí an AE. Imríonn an cinneadh éifeacht dhíreach ar an tír, an chuideachta nó an eagraíocht a n-eisítear an cinneadh ina haghaidh.

Níl Moltaí agus Tuairimí ceangailteach, agus is féidir le ballstáit an AE cloí le comhairle na moltaí seo más mian leo nó is féidir leo roghnú gan aon rud a athrú.

Aithnítear i mBunreacht na hÉireann go bhfuil forlámhas ag dlí an AE ar an dlí náisiúnta go léir.

Is é an AE an t-aon chomhlacht is féidir le dlíthe a rith maidir leis an méid seo a leanas:

• Aontas custam
• Rialacha iomaíochta sa mhargadh aonair
• Beartas airgeadaíochta i Limistéar an Euro
• Comhaontuithe trádála idirnáisiúnta
• Plandaí agus ainmhithe muirí

Imríonn ballraíocht an AE tionchar trom ar dhlí na hÉireann. Tá roinnt samplaí thíos de na cásanna ina ndearna rialacháin an agus treoracha AE difear do chearta saoránach Éireannach.

Cearta oibrithe

Thosaigh go leor dlíthe tábhachtacha fostaíochta in Éirinn mar threoracha nó rialacháin AE nó cuimsíodh gnéithe díobh iontu. Roinnt samplaí iad seo a leanas:

Is féidir leat níos mó a léamh faoin AE agus conas a oibríonn sé inár gcáipéisí:

•An tAontas Eorpach

•Institiúidí an AE

•Limistéar an Euro

Seirbhís saor in aisce ghutháin agus ríomhphoist é Europe Direct a chuireann eolas ar fáil faoin AE. Cuireann sé eolas ar fáil ar réimse fairsing ábhar, reachtaíocht, beartais, institiúidí, cláir agus cearta shaoránaigh an AE san áireamh. Is féidir leis úsáideoirí a atreorú freisin chuig an bhfoinse comhairle is fearr ar leibhéal AE, náisiúnta, réigiúnach agus áitiúil. Tá roinnt ionaid eolais áitiúla Europe Direct in Éirinn.