Toghchán an Uachtaráin

Is iad muintir na hÉireann a thoghann Uachtarán na hÉireann go díreach le haghaidh téarma 7 mbliana. Is féidir leis an Uachtarán dul san iomaíocht ansin go n-atoghfar iad do théarma 7 mbliana eile ach ní féidir leo fónamh ar feadh níos faide ná 2 théarma.

Is é an tUachtarán faoi láthair Mícheál D. Ó hUiginn. Rinneadh é a insealbhú an 11 Samhain 2011 agus rinneadh é a atoghadh i nDeireadh Fómhair 2018.

Le vóta a chaitheamh i dtoghchán uachtaránachta, caithfidh tú na critéir seo a leanas a shásamh:

•Bheith i do shaoránach Éireannach

•Bheith 18 mbliana d’aois nó níos sine

•Gnáthchónaí a bheith ort in Éirinn

•Bheith cláraithe chun vóta a chaitheamh

* Tá socruithe speisialta ann d’oifigigh Éireannacha atá ar dualgas thar lear (agus dá gcéilí nó dá bpáirtnéirí sibhialta) agus is féidir leo clárú ar Liosta na Vótálaithe Poist.

Is féidir leat úsáid a bhaint as checktheregister.ie lena fheiceáil an bhfuil tú cláraithe faoi láthair le vóta a chaitheamh.

Le bheith incháilithe go dtoghfar thú i d’Uachtarán, caithfidh tú bheith i do shaoránach Éireannach atá 35 bliain d’aois nó níos sine. Caithfidh ceachtar díobh seo a leanas thú a ainmniú:

•Ar a laghad 20 comhalta den Oireachtas

•Ar a laghad 4 údarás áitiúla

•Is féidir le hiar-Uachtaráin nó Uachtaráin atá ag dul ar scor iad féin a ainmniú

Caithfidh an toghchán titim amach laistigh de na 60 lá sula n-éagfaidh téarma oifige an Uachtaráin reatha. Má éiríonn an tUachtarán reatha as, má thagann éagumas orthu, má bhaintear ón oifig iad nó má fhaigheann siad bás, caithfear an toghchán a chur ar bun laistigh de na chéad 60 lá eile.

Déantar an vótáil trí bhallóid rúnda agus bunaítear é ar ionadaíocht chionmhar ag an vóta singil inaistrithe.

Caithfidh formhór na ndaoine vóta i bpearsan ag a stáisiún vótála áitiúil. Tá vótáil poist ar fáil do dhaoine áirithe a bhféadfadh nach féidir leo vóta a chaitheamh i bpearsan.

Mura n-ainmnítear ach iarrthóir amháin d’oifig Uachtaráin, ní theastaíonn toghchán. Tharla seo i Samhain 2004, nuair a insealbhaíodh Máire Mhic Giolla Íosa ina hUachtarán don dara téarma gan toghchán a chur ar siúl, mar gheall gurbh í an t-aon iarrthóir.

Is í an méid is mó is féidir a chaitheamh €750,000 in aghaidh an iarrthóra. Má thoghtar iarrthóir, nó má fhaigheann siad breis agus 25% den chuóta sa toghchán, is féidir a mhéid le €200,000 ón Stát a aisíoc leo. Caithfidh gníomhaire toghcháin gach iarrthóra a insint don Choimisiún um Chaighdeáin in Oifigí Poiblí (an CCOP) cé mhéid a chaith an t-iarrthóir.

Tá teorainneacha diana ann freisin ar luach na dtabhartas i measc iarrthóirí agus caithfidh gníomhaire toghcháin gach iarrthóra sonraí faoi thabhartais a thabhairt le fios don CCOP.

Foilsíonn an CCOP treoirlínte roimh thoghchán uachtaránachta. Foilsíonn siad tuairisc ina dhiaidh sin freisin ar thabhartais agus chaitheamh an toghcháin uachtaránachta. Tá tuarascáil an CCOP ar thoghchán uachtaránachta 2018 ar fáil le léamh.

Tá eolas breise faoi thoghcháin uachtaránachta ar fáil ag housing.gov.ie, chomh maith le leabhrán mionsonraithe (pdf) ar conas a thoghtar an tUachtarán.

Is féidir leat níos mó a léamh faoi ról agus feidhmeanna an Uachtaráin in ár gcáipéisí agus ar president.ie.