Chun bheith féinfhostaithe

Nuair a thosaíonn tú ag obair duit féin, aicmítear tú mar ‘féinfhostaithe’ agus ‘trádálaí aonair’. Is éard atá i gceist le trádálaí aonair ná nuair a bhunaíonn tú gnó leat féin.

• Go ginearálta, is trádálaí aonair féinfhostaithe más rud é:
• Go bhfuil tú i mbun do ghnó féin agus go bhfuil tú freagrach as a rath agus a theipeanna
• Go bhfuil roinnt custaiméirí agat
• Go bhfuil tú ag díol earraí nó seirbhísí go rialta chun brabús a dhéanamh
• Go n-íoctar tú as an tseirbhís a chuireann tú ar fáil
• Go gcinneann tú conas, cathain agus cén áit a n-oibríonn tú

Tá sé sách éasca teacht chun bheith i do thrádálaí aonair (féach ‘Conas teacht chun bheith ina thrádálaí aonair’ thíos). Mar sin féin, má theipeann ar do ghnó, d’fhéadfaí do shócmhainní pearsanta a úsáid chun do chuid creidiúnaithe a íoc ar ais (daoine nó eagraíocht a bhfuil airgead dlite ag do ghnó dóibh).

Gnó a bhunú gan a bheith i do ‘thrádálaí aonair’

Más mian leat do shócmhainní pearsanta agus do shócmhainní gnó a choinneáil ar leithligh, féadfaidh tú ‘cuideachta theoranta’ a bhunú ina ionad sin. Léigh faoi na cineálacha éagsúla struchtúir ghnó, lena n-áirítear conas gnó (nó 'comhpháirtíocht') a bhunú le daoine eile.

Más náisiúnach neamh-LEE thú, is féidir leat léamh faoi teacht go hÉirinn le infheistiú nó gnó a chur ar bun.

Má roghnaíonn tú a bheith i do thrádálaí aonair, tá tú féinfhostaithe agus níl comhpháirtí gnó agat. Ciallaíonn sé seo go bhfuil tú freagrach go pearsanta as an ngnó. Mar sin, má theipeann ar an ngnó, is féidir do shócmhainní pearsanta a úsáid chun aon iasachtaí a aisíoc le do chreidiúnaithe.

Chun a bheith i do thrádálaí aonair go dlíthiúil, ní mór duit clárú mar dhuine féinfhostaithe leis na Coimisinéirí Ioncaim. Uair agus a bheidh tú cláraithe, íocfaidh tú cáin ioncaim mar dhuine féinfhostaithe, seachas tríd an gcóras ÍMAT (a úsáidtear le haghaidh fostaithe).

Mar thrádálaí aonair féinfhostaithe, bíonn tú incháilithe le haghaidh faoisimh chánach áirithe. Léigh níos mó i ‘Cáin a íoc mar dhuine féinfhostaithe’ thíos.

Ní gá duit ainm gnó a úsáid. Ach, má roghnaíonn tú ainm gnó a úsáid, ní mór duit d’ainm gnó a chlárú leis an Oifig um Chlárú Cuideachtaí (CRO) - léigh tuilleadh thíos.

Más mian leat ainm gnó a úsáid, ní mór duit an t-ainm a chlárú leis an Oifig um Chlárú Cuideachtaí (CRO). laistigh de mhí amháin tar éis an t-ainm gnó a ghlacadh.

Is féidir leat é seo a dhéanamh ar 2 bhealach:

• An fhoirm pháipéir RBN1 (pdf)a íoslódáil agus a chomhlánú. Tá táille de €40 i gceist le haghaidh ainm gnó a chlárú ag baint úsáide as an bhfoirm pháipéir. Tabhair cuairt ar shuíomh gréasáin an CRO le haghaidh faisnéise faoi mhodhanna íocaíochta
• Clárú ar líne ag úsáid CORE (Companies Online Registration Environment / Timpeallacht Clárúcháin Ar Líne de Chuideachtaí). Tá táille de €20 i gceist le haghaidh ainm gnó a chlárú go leictreonach

Gheobhaidh tú ansin ‘Deimhniú Clárúcháin’ nach mór duit a thaispeáint go feiceálach ag d’áit ghnó. Go ginearálta, beidh an Deimhniú Clárúcháin ag teastáil uait chun cuntas bainc gnó a oscailt (le cuntas gnó, ligtear duit d’ioncam gnó a choinneáil ar leithligh ó d’ioncam pearsanta).

Is féidir leat tuilleadh a léamh maidir le d’ainm gnó a chlárú ar shuíomh gréasáin an CRO, nó trí bhileog CRO maidir le hainm gnó a chlárú (pdf)a íoslódáil.

Chun dul i mbun oibre mar thrádálaí aonair, ní mór duit clárú do cháin ioncaim leis na Coimisinéirí Ioncaim mar thrádálaí aonair féinfhostaithe, ag baint úsáide as Seirbhís Ar Líne na gCoimisinéirí Ioncaim (ar a dtugtar 'ROS' freisin).

Mura bhféadfaidh tú clárú ar líne

Mura bhféadfaidh tú clárú ar líne, féadfaidh tú clárú ag baint úsáide as an bhfoirm pháipéir chláraithe cánach TR1 (pdf). Is féidir leat an fhoirm pháipéir seo a úsáid freisin chun clárú le haghaidh CBL.

Gheobhaidh tú ‘Fógra Clárúcháin’ ansin ag dearbhú go bhfuil tú cláraithe do cháin ioncaim agus, más infheidhme, do CBL. Faigh tuilleadh faisnéise faoi chlárú le haghaidh cánach mar thrádálaí aonair ar shuíomh gréasáin na gCoimisinéirí Ioncaim.

Uair agus a bheidh tú cláraithe leis na Coimisinéirí Ioncaim

Nuair atá tú cláraithe leis na Coimisinéirí Ioncaim mar dhuine féinfhostaithe, íocann tú cáin ioncaim, ÁSPC agus an Muirear Sóisialta Uilíoch faoin gcóras féinmheasúnaithe.

Ciallaíonn sé seo go n-íocann tú réamhcháin (meastachán ar do cháin ioncaim, ÁSPC agus Muirear Sóisialta Uilíoch atá dlite don bhliain reatha) ar nó roimh 31 Deireadh Fómhair gach bliain. Gearrfar ús ort as aon íocaíochtaí déanacha.

Córas um Íoc agus Tuairiscigh

Faoin 31 Deireadh Fómhair gach bliain ní mór duit:

• Do réamhcháin don bhliain sin a íoc (féach an míniú thuas)
• Do thuairisceán cánach bliantúil don bhliain roimhe sin a thuairisciú
• Aon iarmhéid cánach atá dlite don bhliain roimhe sin a íoc

Léigh tuilleadh faoi Cháin a íoc mar dhuine féinfhostaithe.

Taifid a choimeád

Ní mór duit cuntais a choinneáil chun na nithe seo a leanas a thaifeadadh:

• Gach ceannach agus díol d’earraí agus seirbhísí
• Gach suim a fuarthas agus gach suim a íocadh amach

Ní mór duit taifid tacaíochta a choinneáil freisin, amhail sonraisc, ráitis bhainc agus chumainn fhoirgníochta, agus admhálacha.

Faoiseamh cánach (an creidmheas cánach Ioncaim Tuillte)

In 2024, is féidir le trádálaithe féinfhostaithe cibé acu is ísle a éileamh:

• Creidmheas cánach Ioncaim Tuillte de €1,875
• Creidmheas cánach ar fiú 20% de d’ioncam tuillte cáilitheach

Mar sin féin, má cháilíonn tú freisin le haghaidh an Creidmheas cánach ÍMAT (mar shampla, más fostaí de chuid cuideachta eile tú, chomh maith le bheith ag obair duit féin), ní féidir le comhluach an 2 chreidmheas cánach seo a bheith níos mó ná €1,875.

Costais ghnó a éileamh

Féadfaidh tú speansais ghnó áirithe a éileamh in aghaidh cánach, chomh maith le do ranníocaíochtaí le do phinsean pearsanta.

Mar shampla, is féidir leat éileamh a dhéanamh ar chostais a bhaineann go díreach le do ghnó, cosúil le:

• Pá fostaithe
• Billí cíosa le haghaidh áitribh ghnó
• Táillí cuntasaíochta

Léigh tuilleadh maidir le costais ghnó a éileamh ar shuíomh gréasáin na gCoimisinéirí Ioncaim.

Aisíocaíocht de cháin ioncaim ÍMAT a íocadh roimhe seo a fháil

D’fhéadfá a bheith i dteideal aisíocaíocht cánach ioncaim ÍMAT a d’íoc tú le linn na 6 bliana sular thosaigh tú i mbun do ghnó féin. Tugtar an scéim um Aisíocaíochtaí Gnólachtaí Nuathionscanta d’Fhiontraithe (SURE) air seo.

Ní mór duit clárú do Cháin Bhreisluacha (CBL) má bhíonn (nó gur dócha go mbeidh) do láimhdeachas bliantúil níos mó ná na teorainneacha bliantúla seo leanas:

• €75,000 i leith earraí a sholáthar, nó
• €37,500 i leith seirbhísí a chur ar fáil

Léigh tuilleadh faoin scéim SURE agus déan meastachán ar d’aisíocaíocht fhéideartha ar shuíomh gréasáin Gov.ie.

Más fochonraitheoir féinfhostaithe tú

Más fochonraitheoir féinfhostaithe tú ag obair i tionscail fhoirgníochta, próiseála feola nó foraoiseachta, is féidir leat faisnéis mhionsonraithe faoi Cháin Chonarthaí Ábhartha ar shuíomh gréasáin na gCoimisinéirí Ioncaim.

Má tá tú féinfhostaithe, íocfaidh tú Ranníocaíochtaí ÁSPC Aicme S. Beidh tú i dteideal, de bharr seo raon teoranta íocaíochtaí árachais shóisialaigh (mar shampla, níl tú clúdaithe le haghaidh aon íocaíocht ghearrthéarmach, lena n-áirítear íocaíochtaí breoiteachta agus míchumais).

Íoctar ranníocaíochtaí ÁSPC Aicme S ag ráta 4% ar an ioncam ar fad, nó €500, cibé acu is mó. Má thuilleann tú níos lú ná €5,000 ó fhéinfhostaíocht i mbliain, tá tú díolmhaithe ó ÁSPC Aicme S a íoc ach féadfaidh tú €500 a íoc mar ranníocóir deonach.

Nuair a chláraíonn tú leis na Coimisinéirí Ioncaim (féach ‘Cáin a íoc mar dhuine féinfhostaithe’ thuas), cláraítear thú go huathoibríoch le haghaidh ÁSPC Aicme S. Is féidir leat eolas a fháil ar ÁSPC do dhaoine féinfhostaithe ó d’Ionad Intreo áitiúil nó d’Oifig Bhrainse Leasa Shóisialaigh.

Is féidir leat dul i dteagmháil freisin le Rannóg Fhéinfhostaíochta na Roinne Coimirce Sóisialaí – féach na sonraí teagmhála faoi 'Tuilleadh eolais' thíos. Nó, is féidir leat bileog na Roinne faoi ÁSPC do Dhaoine Féinfhostaithe (pdf)a léamh.

Má fhostaíonn tú (nó má fhaigheann tú cúnamh ó) baill teaghlaigh

Caithfidh formhór na bhfostaithe ÁSPC a íoc. Mar sin féin, más trádálaí aonair féinfhostaithe thú, agus má fhostaíonn tú nó má fhaigheann tú cúnamh ó bhall/bhaill teaghlaigh sonracha i reáchtáil do ghnó, níl na baill teaghlaigh seo clúdaithe ag an gcóras árachais shóisialaigh. Tugtar fostaíocht teaghlaigh air sin.

Tá socruithe éagsúla ann do bhaill teaghlaigh a oibríonn i ‘gcuideachta theoranta’, nó do bheirt bhall teaghlaigh nó níos mó a bhíonn i mbun gnó mar ‘chomhpháirtíocht’. Léigh faoi na cineálacha éagsúla struchtúir ghnó.

Léigh tuilleadh faoi baill teaghlaigh a fhostú agus ÁSPC.

Árachas

Níl aon oibleagáid dhlíthiúil ort árachas a bheith agat agus tú i mbun gnó, ach moltar duit árachas a bheith agat i gcásanna éagsúla. Mar shampla, má tá rochtain ag an bpobal ar d’áitreabh gnó, ba cheart go mbeadh ‘árachas dliteanais phoiblí’ agat.

B’fhéidir gur mhaith leat breathnú freisin ar chineálacha eile árachais, cosúil le hÁrachas Sláinte.

Tá Seirbhís fhaisnéise árachais saor in aisce, ag Cónaidhm Árachais na hÉireann , áit ar féidir leat eolas agus comhairle a fháil ar gach gné a bhaineann le hárachas.

Cead Pleanála

Má tá tú ag obair ón mbaile, b’fhéidir go mbeadh cead pleanála ag teastáil uait.

Tá gá le cead pleanála más mian leat athrú suntasach a dhéanamh ar an gcaoi a n-úsáideann tú do thalamh nó d’fhoirgnimh. Mar shampla, beidh cead pleanála ag teastáil uait más mian leat:

• Do gharáiste a thiontú ina cheardlann le haghaidh úsáid ghnó
• Creis a oscailt i do theach
• Leaba agus bricfeasta a oscailt ina bhfuil níos mó ná 4 sheomra leapa aoi

Ba chóir duit dul i dteagmháil le d’údarás áitiúil le haghaidh comhairle faoi chead pleanála. B’fhéidir gur mhaith leat ár leathanach a léamh faoi iarratas ar chead pleanála a chur isteach.

Maoiniú a fháil

Má tá gnó á thosú agat, féadfaidh tú cur isteach ar mhaoiniú agus ar dheontais ó raon foinsí, lena n-áirítear:

• D’Oifig Fiontair Áitiúil
• Micreamhaoiniúcháin Éireann
• Fiontraíocht Éireann
• ÚFIÉ
• Rialtas

Féach ar an raon de deiseanna deontais agus maoiniú gnó atá ar fáil.

Deacrachtaí creidmheasa

Má dhiúltaíonn ceann de na bainc rannpháirteacha d’iarratas ar chreidmheas, féadfaidh tú iarratas a dhéanamh chuig an Oifig um Athbhreithniú Creidmheasa chun do chás a athbhreithniú.

Léigh tuilleadh faoi cad ba cheart duit a dhéanamh má tá fadhbanna agat creidmheas a fháil, nó má theastaíonn comhairle airgeadais atá saor in aisce uait.

Comhairle a fháil maidir le gnó a thosú

Má tá cabhair uait le do ghnó a phleanáil, nó má tá comhairle uait faoi conas tosú, is féidir leat teagmháil a dhéanamh le d’Oifig Fiontair Áitiúil.

Is féidir leat iarratas a dhéanamh freisin ar New Frontiers/Teorainneacha Nua, ar chlár forbartha náisiúnta é d’fhiontraithe luathchéime. Tá ceardlanna praiticiúla agus idirghníomhacha i gceist leis an gclár, chomh maith le meantóireacht duine le duine.

Nó, is féidir leat ár leathanaigh a léamh ar:

• Gnó a thosú
• Foinsí faisnéise maidir le gnó a thosú
• Tacaíochtaí chun gnó éiceabhách a dhéanamh de do ghnó
• Gnó a dhúnadh nó a dhíol

Is féidir leat tuilleadh eolais a fháil faoin gcaoi teacht chun bheith féinfhostaithe ó:

•D’oifig chánach áitiúil

• D’Oifig Fiontair Áitiúil

•Do choiste forbartha áitiúil (pdf)