Cineálacha difriúla fostaíochta

Tá cineálacha éagsúla oibrithe ann, le cearta éagsúla.

Is achoimre é an leathanach seo ar na catagóirí fostaíochta agus cearta fostaíochta éagsúla.

Is féidir leat ár leathanach a úsáid chun do stádas oibre a thuiscint mura bhfuil sé soiléir an fostaí nó féinfhostaithe thú.

Níl aon sainmhíniú speisialta sa dlí a deir cé atá ina fhostaí agus cé atá féinfhostaithe.

Beidh torthaí áirithe ar chinneadh na ceiste seo cé acu duine fostaithe nó féinfhostaithe thú. Ní bhaineann an chuid is mó de reachtaíocht maidir leis an bhfostaíocht ach le fostaithe amháin agus is mór idir an chaoi a gcaithfidh an córas cánach agus árachais shóisialta leat de réir mar atá tú fostaithe nó féinfhostaithe.

Níl aon sainmhíniú ar 'fostaithe' ná ar 'féinfhostaithe' sna dlíthe fostaíochta. Cinntear ar do stádas fostaíochta de réir na hoibre a dhéanann tú, mar a dhéanann tú í agus de réir na gcoinníollacha ar dá réir a fostaíodh thú. Tuigtear nach thusa (ná an duine a bhfuil tú ag obair dó) a dhéanann an cinneadh deiridh. A mhalairt sin, is iad na Coimisinéirí Ioncaim nó an Roinn Coimirce Sóisialaí nó b'fhéidir cúirt nó binse, a dhéanfaidh an cinneadh sin ar bhonn na dtrialacha caighdeánacha agus fhíornádúr an chaidrimh oibre agat a dhéanann an cinneadh críochnaitheach. Ina ionad sin, déanfaidh an Roinn Coimirce Sóisialaí an cinneadh trí tástálacha caighdeánacha a dhéanamh bunaithe ar fhírbhunús do chaidrimh oibríochta.

Seo samplaí de na trialacha seo:

• an tusa a rialaíonn an obair,
• cé a sholáthraíonn na hábhair agus
• cé acu a bhfaigheann nó nach bhfaigheann tú pá shaoire.
• Tá sé tábhachtach fios a bheith agat cé acu fostaí nó conraitheoir tú mar go mbíonn tionchar aige ar chánacha, ar árachas sóisialta (ÁSPC), ar leas sóisialach agus ar chearta fostaíochta.

Fostaí

Mar sin d'fhéadfadh a bheith gur fostaí thú de réir an dlí, fiú amháin má thoiligh tú oibriú do dhuine eile i gcáil duine féinfhostaithe, agus féin-fhostaíocht bhréagach is ainm de sin. Is éard atá san fhostaíocht bhréagach ná caidreamh fostaíochta ina bhfuil gach cosúlacht ann go bhfuil an duine féinfhostaithe nuair, le fírinne, is fostaí ceart de chuid an ghnólachta i gceist. Más rud é go bhfuil d’fhostaíocht aicmithe go mícheart mar fhéinfhostaíocht, beidh toradh aige sin ar do chearta fostaíochta agus ar na híocaíochtaí leasa shóisialaigh ar a mbeidh tú cáilithe dóibh. Sa Chód Cleachtais maidir le Stádas Fostaíochta nó Féinfhostaíochta Daoine a Chinntiú (pdf) is féidir a úsáid féachaint an bhfuil duine fostaithe nó féinfhostaithe.

Sa chuid is mó de na cásanna, bíonn sé soiléir cé acu an bhfuiltear fostaithe nó féinfhostaithe. Ach más fadhb duit é seo, b'fhearr comhairle dhlíthiúil mhionsonraithe a fháil nó treoir ó d'oifig cánach áitiúil nó ó Rannóg Scóipe na Roinne Coimirce Sóisialaí - féach leat 'Cá háit a ndéanfaidh mé iarratas' thíos.

Féinfhostaithe

Má cheapann tú go bhfuil tú féinfhostaithe go bréagach, téigh i dteagmháil leis an Rannóg Scóip - féach ‘Cá háit a ndéanfaidh mé iarratas’ thíos Déanfaidh siad cigireacht ar an gcaidreamh oibre atá agat leis an gcuideachta agus déanfaidh siad cinneadh maidir le do stádas fostaíochta. Is féidir leat teacht ar níos mó eolais ar an bhféinfhostaíocht bhréagach agus ar na critéir a úsáideann an Roinn chun cinneadh a dhéanamh maidir le do stádas fostaíochta.

Mar fhostaí, tá cearta fostaíochta áirithe agat. Teastaíonn ó roinnt cearta go n-oibreoidh tú ar feadh íosmhéid ama (ar a dtugtar íostréimhse seirbhíse leanúnaí).

Fostaithe páirtaimseartha

Tá fostaithe páirtaimseartha i gcás mar a chéile le fostaithe lánaimseartha chomh fada agus a bhaineann le reachtaíocht chosaint fhostaíochta, cé gur gá uaireanta d'fhostaí páirtaimseartha méid áirithe uaireanta a chloig a bheith oibrithe aige/aici le linn tréimhse áirithe sula mbíonn cearta aige/aici. Tá tuilleadh le léamh faoi chosaint fostaithe páirtaimseartha sa leabhrán míniúcháin (pdf) seo ón gCoimisiún um Chaidreamh san Áit Oibre.

Fostaithe go ceann téarma áirithe

Is éard is fostaí ar théarma seasta ann ná duine a bhfuil conradh aige a chríochnaíonn:

• Ar dháta sonraithe
• Nuair a chuirtear post nó tionscadal ar leith i gcrích
• Nuair a tharlaíonn teagmhas ar leith (mar shampla, tagann deireadh le maoiniú seachtrach)

Go ginearálta, bíonn na cearta céanna ag daoine atá fostaithe ar chonarthaí téarma seasta agus atá ag fostaithe eile. Tá roinnt cosaintí dlí breise ann freisin d’oibrithe a bhfuil conarthaí ar théarma seasta acu.

Fostaithe ócáideacha

Níl sainmhíniú ar bith ar 'fhostaithe ócáideacha' i ndlíthe fostaíochta. Mar atá an scéal dáiríre, bíonn na hoibrithe seo ar fuireachas le hobair a dhéanamh de réir mar a bheidh siad ag teastáil, gan uaireanta socra ná socruithe freastail. Mar sin féin, is fostaithe iad, chomh fada is a bhaineann le cearta fostaíochta de.

Beidh feidhm ag cuid den reachtaíocht leo, mar shampla, an ceart duillín pá a fháil. I gcásanna eile mar a bhfuil tréimhse fostaíochta ar leith ag teastáil, ní móide go mbeidh a dhóthain seirbhíse ag fostaí ar fuireachas lena bheith cáilithe: mar shampla teastaíonn dhá bhliain seirbhíse le bheith i dteideal na hiomarcaíochta reachtúla.

Oibrithe séasúracha

Oibríonn oibrithe séasúracha ar feadh tamaill ghairid, go minic i réimsí mar fheirmeoireacht nó turasóireacht.

Ní mór duit an t-íosphá ar a laghad a fháil do gach uair a oibríonn tú. Ní mór duit pá breise a fháil má oibríonn tú ar an Domhnach. Tá tuilleadh eolais ag an gCoimisiún maidir le cearta fostaíochta d'oibrithe séasúracha.

Leanaí agus ógánaigh

Ní cheadaítear faoin dlí leanaí (.i. iad siúd atá faoi 16) a bheith ina bhfostaithe ach amháin i gcásanna eisceachtúla, mar shampla, le páirt a ghlacadh i scannán.

• Tá cead ag leanaí os cionn 14 obair éadrom a dhéanamh taobh amuigh de théarmaí na scoile.
• Tá cead ag leanaí os cionn 15 ach faoi bhun 16 obair éadrom a dhéanamh freisin agus d'fhéadfadh an obair a bheith á déanamh le linn théarmaí na scoile.

Is féidir le daoine óga (idir 16 agus 18 mbliana d’aois) poist a bheith acu ach tá rialacha ann maidir le huasuaireanta agus obair oíche.

Tá socruithe oibre níos nuaí tagtha chun cinn a d'fhéadfadh a bheith deacair a rá an fostaí nó féinfhostaithe é oibrí.

Oibrithe gig

Oibríonn go leor oibrithe sa gheilleagar gig mar chonraitheoirí neamhspleácha nó mar dhaoine féinfhostaithe. Mar sin féin, tá gach socrú aonair difriúil agus uaireanta déantar oibrithe geilleagair gig a mhí-aicmiú mar dhaoine féinfhostaithe nuair is fostaithe iad.

Cinneann tástálacha dlí stádas oibre na n-oibrithe gig, bunaithe ar nádúr fíor do chaidrimh oibre.

Úinéirí cuideachtaí

Má tá úinéireacht nó rialú agat ar 50% nó níos mó de scairsheilbh na cuideachta sa chás go bhfuil tú fostaithe, ní mheastar go ginearálta gur fostaí de chuid na cuideachta sin thú chun críocha ÁSPC. Ina áit sin, rangaítear thú mar dhuine féinfhostaithe agus ní mór duit ÁSPC a íoc ar Aicme S.

Is féidir leat treoirlínte agus critéir mhionsonraithe a fháil lena soiléirítear an fostaí nó féinfhostaithe duine sa Chód Cleachtais chun Stádas Fostaíochta 2021 a Chinneadh.