Obair tar éis dul ar scor

Go ginearálta, is féidir le daoine níos sine ná 65 bliain d’aois a bheith fostaithe nó féinfhostaithe.

Tá uasteorainn aoise reachtúil ar roinnt post, mar shampla, caithfidh comhaltaí an Gharda Síochána dul ar scor faoi aois 60 bliain. Fiú má bhí ort dul ar scor de réir na reachtaíochta ag aois áirithe sa phost deireanach a bhí agat, is féidir leat glacadh le post eile nó tabhairt faoi fhéinfhostaíocht nuair a théann tú ar scor.

Má d’imigh tú ar scor go luath, is féidir leat glacadh le post eile nó tabhairt faoin bhféinfhostaíocht. Leanann go leor daoine atá níos sine ná “an ghnáthaois" scoir 65 bliain ag oibriú.

Sula ndéanann tú an cinneadh oibriú agus tú ar scor, ba cheart duit eolas a léamh faoin tionchar féideartha ar do phinsean, íocaíochtaí leasa shóisialaigh, agus oibleagáidí cánach.

Má d’imigh tú ar scor ó phost earnála poiblí agus má tá machnamh á dhéanamh agat ar fhilleadh ar an obair, d’fhéadfaí difear a dhéanamh do do phinsean.

Filleadh ar obair san earnáil phoiblí

Má bhí tú i d’fhostaí buan agus inphinsin sa tseirbhís phoiblí, is féidir lacáiste a chur i bhfeidhm ar do phinsean má fhilleann tú ar an obair san earnáil phoiblí.

Ciallaíonn lacáiste go ndéantar do phinsean a laghdú. Déantar seo lena chinntiú nach dtuilleann tú níos mó idir an pinsean agus an t-ioncam ó fhostaíocht, ná mar a thuillfeá dá bhfanfá i do bhunfhostaíocht. D’fhéadfadh coinníollacha cruinne an lacáiste a bheith éagsúil ó scéim pinsin amháin go dtí an ceann eile.

Ní féidir, go ginearálta, níos mó a ranníoc le do scéim pinsin gairme earnála poiblí tar éis na gnáthaoise scoir.

Roghnú chun oibriú san earnáil phríobháideach

Má tá pinsean seirbhíse poiblí agat agus má théann tú go dtí an obair san earnáil phríobháideach, ní dhéantar difear do do phinsean.

Má tá pinsean gairme á fháil agat, is féidir leat oibriú nó bheith féinfhostaithe. Is gnách nach ndéanann oibriú nó bheith féinfhostaithe difear do scéimeanna pinsin phríobháidigh.

Má tá tú fostaithe, b’fhéidir go mbeidh tú in ann leanúint ag cur le scéim pinsin fostaíochta. Cé nach nglacann formhór na scéimeanna pinsin gairme le ranníocaíochtaí níos sine ná aois 65 bliain, glacann roinnt díobh. Is féidir leat faoiseamh cánach a fháil ar do ranníocaíochtaí pinsin a shine le haois 70.

Pinsean pearsanta a shocrú

Má tá tú féinfhostaithe, nó mura gcuirtear pinsean gairme ar fáil mar chuid de d’fhostaíocht nua, is féidir leat pinsean pearsanta a shocrú. Is féidir leat faoiseamh cánach a fháil ar do ranníocaíochtaí pinsin a shine le haois 75.

Má tá íocaíocht leasa shóisialaigh á fáil agat, is féidir le hoibriú difear a dhéanamh do do theidlíocht. Is iad an t-aon eisceachtaí Pinsean Stáit (Ranníocach)* agus Pinsean Baintrí, Baintreach Fir nó Páirtnéara Shibhialta Mharthanaigh (Ranníocach), nach ndéanann oibriú ar scor difear dóibh.

Ba cheart duit teagmháil a dhéanamh le d’Ionad Intreo áitiúil chun teacht ar eolas agus ar chomhairle.

B’fhéidir go mbeidh tú in ann roinnt obair pháirtaimseartha a dhéanamh agus do theidlíocht do chuid de do Shochar Cuardaitheora Poist nó Liúntas Cuardaitheora Poist a choimeád.

Ag brath ar d’aois, b’fhéidir go mbeidh ort ÁSPC (ranníocaíochtaí árachais shóisialaigh) a íoc má oibríonn tú agus tú imithe ar scor.

Má tá tú níos óige ná 66 bliain d’aois

Má tá tú níos óige ná 66 bliain d’aois agus má tá tú fostaithe nó féinfhostaithe, caithfidh tú ÁSPC a íoc ar an ngnáthbhealach. Baineann an riail seo le gach oibrí, gan aird ar an méid a rinne tú níos luaithe. Mar shampla, más iarfhostaí sa tseirbhís phoiblí thú agus má ghlacann tú le post san earnáil phríobháideach, tá ort ÁSPC iomlán a íoc. Faoi na cúinsí seo, b’fhéidir go mbeidh tú in ann cáiliú do phinsean Stáit ranníocach pro-rata.

Ní íocann tú ÁSPC ach ar d’ioncam ó fhostaíocht nó féinfhostaíocht. Ní gá duit ÁSPC a íoc ar do phinsean ó iarfhostaíocht.

Obair pháirtaimseartha nó ísealphá

Má ghlacann tú le hobair pháirtaimseartha nó ísealphá, tá tú sa chóras ÁSPC go fóill ach b’fhéidir nach gá duit aon rud a íoc. Má thuilleann tú níos lú ná €352 sa tseachtain, ní gá duit ÁSPC a íoc. Má thuilleann tú níos mó ná €38, tá ar d’fhostóir íoc agus tugtar cumhdach iomlán duit.

A luaithe a sháraíonn tú an teorainn €352, caithfidh tú ÁSPC a íoc ar d’ioncam go léir ón obair. Laghdaíonn creidmheas ÁSPC an méid ÁSPC atá le híoc do dhaoine a thuilleann idir €352.01 agus €424 sa tseachtain. Déantar an creidmheas a bharrchaolú agus braitheann méid an chreidmheasa ar do thuilleamh.

Má tá tú 66 bliain d’aois agus níos sine

Ní gá duit ranníocaíochtaí ÁSPC a íoc tar éis 66 bliain d’aois, cibé acu má tá tú fostaithe nó féinfhostaithe.

Mura bhfuil dóthain ranníocaíochtaí íoctha agat ag aois 66, ní féidir leat cur leo ina dhiaidh sin. Murab ionann agus roinnt socruithe pinsean gairme, ní féidir leat ranníocaíochtaí ÁSPC a íoc go siarghabhálach.

Má tá tú 66 bliain d’aois agus fostaithe, íocann d’fhostóir ranníocaíocht bheag ÁSPC chun thú a chumhdach i leith díobhálacha ceirde. Tugtar árachas sóisialach Aicme J air seo.

Caithfidh tú an Muirear Sóisialta Uilíoch a íoc más mó d’ollioncam (do phá iomlán sula n-asbhaintear aon airgead) ná €13,000 sa bhliain. Ní íocann tú MSU ar íocaíochtaí leasa shóisialaigh ná ar íocaíochtaí dá macasamhail.

Má tá tú 70 bliain d’aois nó níos sine agus más ionann d’ioncam iomlán don bhliain agus €60,000 nó níos lú, íocann tú ráta laghdaithe de MSU.

Baineann rátaí laghdaithe freisin le sealbhóirí cárta leighis áirithe faoi 70 bliain d’aois.

Baineann cáin ioncaim leis an ioncam go léir, nach mór. Baineann na rialacha céanna ginearálta cánach le daoine 65 bliain d’aois agus níos sine a bhaineann le gach duine eile, ach tugtar teorainneacha áirithe díolúine chánach dóibh.

Is féidir leat léamh faoi shocruithe ar leith canach do dhaoine níos sine ná 65 bliain, an cháin a ghearrtar ar phinsin ghairme agus an cháin a ghearrtar ar íocaíochtaí leasa shóisialaigh san áireamh.

Más oibrí breacaosta thú, cibé acu go lánaimseartha nó go páirtaimseartha, déanann an reachtaíocht thú a chosaint. Is amhlaidh atá seo mar gheall nach bhfuil uasteorainn aoise ar fhormhór na reachtaíochta a dhéileálann le cearta fostaíochta. Cosnaíonn an dlí thú sna limistéir seo a leanas:

•Eolas faoi théarmaí agus coinníollacha d’fhostaíochta

•Saoirí poiblí agus saoire

•Pá íosta náisiúnta

•Uaireanta oibre uasta, tréimhsí scíthe, oibriú ar an Domhnach, obair oíche

•Sláinte agus sábháilteacht ag an obair

•Fógra íosta - baineann an méid fógra is gá a thabhairt le fad na seirbhíse

Má chailleann tú do phost agus má tá airgead le híoc ag d’fhostóir leat as riaráistí pá, saoirí agus roinnt rudaí eile, is féidir leat é seo a éileamh ón gCiste Árachais Shóisialaigh.

Comhionannas

Faoi na hAchtanna um Chomhionannas Fostaíochta, 1998 1998-2015, ní féidir idirdhealú a dhéanamh i d’aghaidh bunaithe ar d’aois (le heisceachtaí áirithe). Baineann seo le gach duine atá níos sine ná 16 bliana d’aois.

Is féidir leat eolas breise a léamh faoi chomhionannas aoise i bhfostaíocht.

Dífhostú éagórach

Faoi na hAchtanna um Dhífhostú Éagórach, tá dífhostú ar fhorais aoise éagórach (tá eisceachtaí áirithe ann). Ní féidir leat dífhostú éagórach a mhaíomh, áfach, má fhágann tú fostaíocht i ndiaidh duit an aois scoir a bhaint amach a luaitear i do chonradh.

Má dhéantar thú a dhífhostú go héagórach, is cuma cén aois a tharlaíonn sin, is féidir leat gearán a dhéanamh leis an gCoimisiún um Chaidreamh san Áit Oibre trí úsáid a bhaint as a bhfoirm ghearáin ar líne.

Iomarcaíocht

Má dhéantar iomarcach thú, b’fhéidir go mbeidh tú i dteideal íocaíocht iomarcaíochta a fháil.

Is féidir leat teagmháil a dhéanamh le seirbhís eolais agus do chustaiméirí an Choimisiúin um Chaidreamh san Áit Oibre chun teacht ar eolas breise: