Breithniúchán na ndíospóidí agus na ngearán faoi chearta fostaíochta

Má bhíonn gearán agat faoi do chearta fostaíochta, ba cheart duit labhairt le d’fhostóir ar dtús. Mura féidir leat do ghearán a réiteach go neamhfhoirmiúil, is féidir leat gearán foirmiúil a dhéanamh leis an gCoimisiún um Chaidreamh san Áit Oibre (an CCÁO).

Atreorófar do ghearán chuig:

• Oifigeach idirghabhála, más féidir an gearán a réiteach trí idirghabháil agus mura gcuireann ceachtar páirtí ina aghaidh
• Breithneoir, má chuireann ceachtar páirtí ina aghaidh go ndéileálfar leis trí idirghabháil nó mura n-éiríonn leis an idirghabháil

Mar chuid den tseirbhís bhreithnithe, imscrúdaíonn oifigigh bhreithnithe díospóidí, casaoidí agus maíomh a dhéanann daoine aonair nó grúpaí beaga oibrithe faoin reachtaíocht fostaíochta.

Is féidir leis na gearáin baint le hiomarcaíocht, dífhostú éagórach, fógra íosta, pá íosta, uaireanta oibre agus saoire. Is féidir leis an CCÁO breithiúnas a thabhairt ar ghearáin a rinneadh faoin reachtaíocht fostaíochta a liostaítear i Sceideal 5 den Acht um Chaidreamh san Áit Oibre, 2015.

Athruithe a rinneadh le déanaí

I ndiaidh go ndearnadh breithiúnas sa Chúirt Uachtarach, nuashonraíodh an dlí a bhaineann le nósanna imeachta áirithe an CCÁO (féach ‘Athruithe ar nósanna imeachta an CCÁO’ thíos).

Is féidir leat gearán a dhéanamh leis an CCÁO sna cásanna seo a leanas:

• Tú féin an duine a ndearnadh difear díreach dó/di (is é sin, is tú féin ‘an gearánach díreach’)
• Duine sonraithe atá ionat atá ag gníomhú thar ceann an ghearánaigh dhírigh

Is éard is duine sonraithe ann ná duine a ainmnítear sa dlí fostaíochta ábhartha amhail bheith i dteideal gearán a chur i láthair nó díospóid a sheoladh ar aghaidh, cosúil le hionadaí ceardchumainn.

Mura féidir leat do ghearán a réiteach go neamhfhoirmiúil le d’fhostóir, is féidir leat gearán foirmiúil a dhéanamh leis an gCoimisiún um Chaidreamh san Áit Oibre (an CCÁO) trí úsáid a bhaint as a fhoirm ghearáin ar líne.

Ag brath ar do ghearán, b’fhéidir go mbeidh tú in ann tabhairt faoi ‘bhearta réamhghearáin’, cosúil le cáipéisí tacaíochta a bhailiú agus iad a sheoladh chuig an CCÁO mar chuid den ghearán. Mar shampla, má tá gearán á dhéanamh agat faoin Acht um Pá Íosta Náisiúnta, teastaíonn uait ‘ráiteas tuillimh’ a iarraidh ó d’fhostóir sula ndéanfaidh tú do ghearán leis an CCÁO.

Caithfidh tú do ghearán a dhéanamh leis an CCÁO laistigh de 6 mhí i ndiaidh an dáta a tharla an sárú líomhnaithe ar an Acht. Is féidir síneadh 6 mhí bhreise a chur leis an teorainn ama seo má bhí cúis réasúnta leis an moill.

Conas a láimhseáiltear do ghearán

Is féidir déileáil le do ghearáin trí idirghabháil nó breithniú.

Má chomhaontaíonn tú féin agus d’fhostóir le hidirghabháil, cabhróidh idirghabhálaí libh comhaontú a bhaint amach a mbíonn an dá pháirtí sásta leis. Cuireann an modh seo cosc go minic ar ghearáin ó phróiseas foirmiúil éisteachta cúirte a bhaint amach. Is tabhairt faoin idirghabháil ar an nguthán, trí fhíseán, nó trí chruinnithe aghaidh ar aghaidh.

I gcás breithniú, cuirtear éisteacht phoiblí ar bun (seachas faoi chúinsí eisceachtúla) agus déanfaidh oifigeach breithnithe breithiúnas foirmiúil. Féach ‘Conas mar a oibrítear breithniú?’ thíos.

Mura ndéileáiltear le do ghearán trí <idirghabháil>, nó mura n-éiríonn leis an idirghabháil, cuirtear faoi bhráid ‘oifigeach breithnithe’ é. Tugann an t-oifigeach breithnithe faoi fhiosrúchán i bhformhór na gcásanna.

I roinnt cásanna, is féidir leis an CCÁO an cinneadh a dhéanamh déileáil leis an ngearán trí aighneachtaí scríofa, murach go gcuireann ceachtar páirtí ina aghaidh laistigh de 42 lá i ndiaidh gur cuireadh ar an eolas iad. Is féidir leat léamh faoi nósanna imeachta an CCÁO nuair a bhíonn gearáin fostaíochta agus chomhionannais á n-imscrúdú (pdf).

D’fhianaise a bhailiú

Sula dtitfidh an éisteacht amach, caithfidh tú an fhianaise agus an cháipéisíocht ábhartha go léir a bhailiú chun tacú le do chás. Caithfidh tú an fhianaise seo a thabhairt don oifigeach breithnithe a luaithe agus is féidir, agus tráth nach déanaí ná 15 lá oibre roimh an éisteacht. Caithfidh tú cóip de d’fhianaise go léir a thabhairt don pháirtí eile freisin (mar shampla, d’fhostóir).

Samplaí d’fhianaise iad seo a leanas:

• Ríomhphoist nó litreacha
• Miontuairiscí cruinnithe
• Conarthaí fostaíochta nó lámhleabhair fostaí
• Taifeadtaí fuaime
• Píosa scannáin CCTV.

Is féidir leis an oifigeach breithnithe an cinneadh a dhéanamh gan ceadú duit nó do d’fhostóir cáipéisí a thabhairt isteach ar lá na héisteachta nó laistigh de 15 lá oibre tar éis dháta na héisteachta.

Freastal ar an éisteacht

Ag an éisteacht, tugtar an deis éisteachta duit agus do d’fhostóir agus le haon fhianaise ábhartha a chur i láthair.

Is féidir ionadaíocht a dhéanamh don duine a bhfuil an gearán á dhéanamh acu trí:

• Oifigeach ceardchumainn nó oifigeach le comhlacht a dhéanann ionadaíocht do leasanna fostóirí
• Abhcóide nó aturnae atá ag cleachtadh
• I gcás tuismitheora nó caomhnóra, anuas ar dhuine amháin díobh siúd a liostaítear thuas (i gcás gearánaí atá níos óige ná 18 mbliana d’aois)
• Aon duine eile ar thug an t-oifigeach breithnithe cead dóibh

Cuirtear éisteachtaí ar siúl go poiblí (féach ‘Athruithe ar nósanna imeachta an CCÁO’ thíos).

Tá eolas ag an CCÁO faoin méid a tharlaíonn ag éisteacht bhreithnithe.

Cinneadh an bhreithneora

Déanann an t-oifigeach breithnithe cinneadh i gcomhréir leis an dlí ábhartha agus cuirtear thú agus d’fhostóir ar an eolas ar an gcinneadh i scríbhinn. Is féidir le ceachtar páirtí an cinneadh seo a achomharc ag an gcéim seo – féach ‘Cinneadh breithneora a achomharc’ thíos.

Foilseofar cinntí a dhéanann oifigigh bhreithnithe agus, i bhformhór na gcásanna, cuirfear ainmneacha na bpáirtithe atá bainteach san áireamh (féach ‘Athruithe ar nósanna imeachta an CCÁO’ thíos).

Mura bhfuil tú sásta le cinneadh an bhreithneora, is féidir leat achomharc a dhéanamh air leis an gCúirt Oibreachais laistigh de 42 lá. Mura ndéanann tú an cinneadh a achomharc laistigh de 42 lá, bíonn sé ina cheangal dlí agus is féidir é a chur i bhfeidhm tríd an gCúirt Dúiche.

Is féidir leat léamh faoi achomharc a dhéanamh ar láithreán gréasáin an Choimisiúin um Chaidreamh san Áit Oibre (an CCÁO). Is féidir leat teagmháil a dhéanamh, chomh maith, le Seirbhís Faisnéise agus Chustaiméirí an CCÁO - féach 'Cá ndéanfaidh mé iarratas?' thíos.

Tugtar 56 lá don fhostóir chun tabhairt faoi chinneadh an oifigigh bhreithnithe. Má theipeann ar an bhfostóir amhlaidh a dhéanamh, is féidir leis an bhfostaí, an CCÁO, ceardchumann an fhostaí nó comhlacht eiscthe iarratas a dhéanamh leis an gCúirt Dúiche ar ordú a ordaíonn an fostóir amhlaidh a dhéanamh. Is ionann comhlacht eiscthe agus comhlacht a dhéanann ionadaíocht do leasanna grúpa áirithe oibrithe.

Is féidir leis an gCúirt Dúiche an t-ordú a dhéanamh, go ginearálta. Má rinneadh an cinneadh chun an fostaí a athfhostú, is féidir leis an gCúirt Dúiche ordú a ionadú chun cúiteamh a íoc. Is féidir a mhéid le pá 104 seachtain a bheith i gceist leis an gcúiteamh, a ríomhtar trí úsáid a bhaint as na rialacha faoi na hAchtanna um Dhífhostú Éagórach, 1977-2015. Is féidir leis an gCúirt Dúiche a ordú go n-íoctar ús freisin.

Tá cion á dhéanamh ag fostóir a dteipeann orthu ordú a shásamh a ordaíonn dóibh cúiteamh a íoc (murach gur féidir leo a thaispeáint nach raibh ar a gcumas comhlíonadh mar gheall ar chúinsí airgeadais).

I ndiaidh go ndearnadh breithiúnas sa Chúirt Uachtarach, nuashonraíodh an dlí a bhaineann le nósanna imeachta áirithe an CCÁO mar seo a leanas:

• Tá éisteachtaí ar oscailt anois don phobal (seachas cásanna ina mbíonn ‘cúinsí speisialta’) ann
• Ní dhéantar cinntí a lua gan ainm a thuilleadh nuair a fhoilsítear iad
• Tá cumhachtaí reachtúla ag breithneoirí an CCÁO anois le mionn nó dearbhú a riar
• Is cion é eolas bréagach a thabhairt faoi mhionn agus is féidir duine a ionchúiseamh dá bharr

Tá na hathruithe éifeachtach ón 29 Iúil 2021. Is féidir leat níos mó a léamh in treoir an CCÁO maidir leis an Acht um Chaidreamh san Áit Oibre (Forálacha Ilghnéitheacha), 2021.

Ní bhaineann na hathruithe thuas le:

• Díospóidí caidrimh thionsclaíoch (faoi alt 13 den Acht Caidrimh Thionscail, 1969), a leanfar ag éisteacht leo go príobháideach
• Idirghabháil an CCÁO, a leanann de bheith go hiomlán rúnda

Is féidir leat eolas mionsonraithe faoi ghearán a dhéanamh leis an CCÁO (pdf) a léamh. Is féidir leat teagmháil a dhéanamh, chomh maith, le Seirbhís Faisnéise agus Chustaiméirí an CCÁO.