Uaireanta oibre

Is é an t-uasmhéid uaireanta is féidir le fostaithe fásta oibriú i ngnáthsheachtain 48 uair an chloig. Ní chiallaíonn sin nach bhféadfadh níos mó ná 48 uair a chloig a bheith i seachtain oibre riamh; is é an meánlíon uaireanta atá tábhachtach.

Ní chuimsíonn na 48 uair an chloig oibre am a chaitear ar shaoire bhliantúil, ar shaoire bhreoiteachta, ar shaoire mháithreachais, ar shaoire uchtaíoch, ar shaoire tuismitheora, ar shaoire cúramóra nó ar shaoire force majeure.

Tá coinníollacha speisialta ann freisin d’fhostaithe a oibríonn ar an Domhnach – féach ‘Oibriú ar an Domhnach agus ragobair’ thíos.

I gcás fhormhór na bhfostaithe, leagtar amach an dlí maidir le ham oibre agus sosanna san Acht um Eagrú Ama Oibre, 1997 - féach ‘Na dlíthe ar uaireanta oibre’ thíos.

Eisceachtaí leis an tseachtain oibre 48 uair an chloig

Ní bhaineann an dlí maidir le ham oibre agus tréimhsí scíthe le gach fostaí. Mar shampla, ní bhaineann sé le:

• Na Gardaí
• Na Fórsaí Cosanta
• Fostaithe a bhfuil smacht acu ar a n-uaireanta oibre féin
• Fostaithe teaghlaigh ar fheirmeacha nó i dtithe príobháideacha
• Fostaithe i gcatagóirí áirithe de sheirbhísí cosanta sibhialta

Is féidir leat eolas breise a léamh faoi oibrithe oíche agus sosanna agus tréimhsí scíthe íosta.

Uaireanta oibre agus oibrithe óga

Má tá tú níos óige ná 18 mbliana d’aois, tá uaireanta oibre uasta socraithe, sosanna agus rialacha éagsúla ann ar obair oíche. Is féidir leat eolas breise a léamh faoi uaireanta oibre daoine óga.

Faigheann tú do mheánuaireanta oibre trí líon na n-uaireanta a oibríonn tú gach seachtain a ríomh agus ansin na huaireanta sin a mheánú thar thréimhse socraithe (féach an tábla thíos).

Braitheann an tréimhse socraithe (nó an tréimhse tagartha) ar an gcineál oibre a dhéanann tú agus ar aon chomhaontuithe speisialta atá agat le d’fhostóir.

Sampla

Tá seachtain chaighdeánach oibre 40 uair an chloig agat (8 n-uaire an chloig sa lá). Déanann tú ragobair 12 uair an chloig sa tseachtain freisin do na chéad 10 seachtaine de do thréimhse thagartha 4 mhí (17 seachtaine). Lean na céimeanna seo le do mheánuaireanta oibre a ríomh:

1.17 seachtaine de 40 uair an chloig oibre agus 10 seachtaine de ragobair 12 uair an chloig (17 x 40) + (10 x 12) = 800 (680+120)

2.Ba cheart 800 uair an chloig a roinnt faoi 17 (an méid seachtainí sa tréimhse thagartha) 800 ÷ 17= 47.06

Mar sin, bheadh 47.06 uair an chloig sa tseachtain oibrithe agat, mar sin. Bheadh seo laistigh de na gnáth-theorainneacha am oibre 48 uair an chloig.

Is gnách gur féidir leat teacht ar d’uaireanta oibre agus do phatrúin oibre i do chonradh fostaíochta. Is féidir leat teacht freisin ar d’uaireanta in Ordú Rialaithe Fostaíochta nó Comhaontú Cláraithe Fostaíochta.

Má athraíonn d’uaireanta oibre ó sheachtain go seachtain, caithfidh d’fhostóir an méid seo a leanas a dhéanamh:

• Thú a chur ar an eolas ar na hamanna tosaigh agus críochnaithe ar a laghad 24 uair an chloig roimh do chéad lá oibre.
• Fógra ar a laghad 24 uair an chloig a thabhairt duit faoi d’uaireanta oibre do gach lá den tseachtain a bhíonn ort oibriú (go háirithe mura n-oibríonn tú gach lá). Mar shampla, ba cheart dóibh fógra a chur in airde in áit shoiléir ar lá a bhíonn tú ag oibriú.
• Fógra 24 uair an chloig a thabhairt duit más gá duit uaireanta breise a oibriú. Is féidir leo iarraidh ort oibriú, áfach, agus níos lú ná fógra 24 uair an chloig tugtha duit i gcásanna nach raibh coinne leo, ar nós nuair a theastaíonn uathu go n-oibríonn tú in ionad fostaí eile atá as láthair ón obair mar gheall ar bhreoiteacht.

Leagtar seo amach in Alt 17 den Acht.

Má oibríonn tú i gconradh ísealuaireanta fostaíochta agus má oibríonn tú níos mó uaireanta go rialta ná mar a luaitear duit i do chonradh, is féidir leat iarraidh ar d’fhostóir téarmaí an chonartha a athrú.

Tá tú i dteideal go gcuirfear i mbanda uaireanta thú (ar a dtugtar uaireanta bandáilte seachtainiúla freisin). Ciallaíonn seo go léireofar níos fearr i do chonradh an líon uaireanta a d’oibrigh tú i gcaitheamh tréimhse 12 mhí.

Iarratas a dhéanamh go gcuirfear mé in uaireanta bandáilte seachtainiúla

Más mian leat a bheith curtha ar uaireanta bandáilte, ní mór duit iarratas a dhéanamh i scríbhinn chuig d’fhostóir.

Cinnfidh d’fhostóir cén banda uaireanta seachtainiúla a bhaineann leat, bunaithe ar mheánlíon na n-uaireanta a d’oibrigh tú gach seachtain le 12 mhí anuas – féach an tábla thíos.

Caithfidh d’fhostóir tú a chur ar bhanda uaireanta seachtainiúla laistigh de 4 seachtaine ón dáta a rinne tú an t-iarratas. Nuair a chuirtear ar uaireanta bandáilte tú, tá tú i dteideal meán na n-uaireanta sin a oibriú go ceann 12 mhí.

Má dhiúltaíonn d’fhostóir thú a chur ag oibriú ar uaireanta bandáilte seachtainiúla

I roinnt cásanna, is féidir le d’fhostóir a dhiúltú thú a chur ag oibriú ar uaireanta bandáilte. Mar shampla:

• Mura raibh aon fhianaise ann chun tacú le d’iarraidh
• Má tháinig drochathruithe suntasacha (diúltacha) ar an ngnólacht i rith na tréimhse thagartha 12 mhí
• Má bhí cás sealadach i gceist nach bhfuil i gceist níos mó
• Má leagtar d’uaireanta amach i gcomhaontú comhchoiteann

Má dhiúltaítear d’éileamh agus mura bhfuil tú sásta le míniú d’fhostóra, is féidir leat gearán a dhéanamh leis an gCoimisiún um Chaidreamh san Áit Oibre (an CCÁO). Féach ‘Conas gearán a dhéanamh’ thíos.

Oibriú ar an Domhnach

Má oibríonn tú ar an Domhnach, tá tú i dteideal sochar a fháil, cosúil le pá breise. Is gnách go ndéantar seo a leagan amach i do chonradh fostaíochta.

Mura ndearna tú féin agus d’fhostóir comhaontú phá breise, caithfidh d’fhostóir ceann amháin (nó níos mó) den mhéid seo a leanas a thabhairt duit:

• Liúntas réasúnta
• Méadú réasúnta pá
• Am saor réasúnta ón obair

Braitheann an méid atá ‘réasúnta’ ar an gcás. Ba cheart do d’fhostóir é seo a phlé leat agus le do cheardchumann (nuair is infheidhme).

Is féidir leat níos mó a léamh sa Chód Cleachtais maidir le hOibriú ar an Domhnach sa Trádáil Mhiondíola de chuid an Choimisiúin um Chaidreamh san Áit Oibre.

Ragobair

Is éard is ragobair ann ná obair a dhéantar lasmuigh de do ghnáthuaireanta oibre.

Níl aon cheart dlíthiúil agat íocaíocht bhreise a fháil as uaireanta breise a oibriú agus níl aon leibhéil reachtúla ragoibre ann. Íocann go leor fostóirí rátaí níos airde de phá le fostaithe as ragobair, áfach.

Ba cheart duit do chonradh fostaíochta a sheiceáil don mhéid seo a leanas:

• Cibé acu an bhfuil nó nach bhfuil ort ragobair a dhéanamh
• Na rátaí pá do ragobair (más ann dóibh)

Íoctar rátaí níos airde pá d’earnálacha áirithe fostaíochta as ragobair ná mar a íoctar do ghnáthuaireanta. Cumhdaíonn Orduithe Rialaithe Fostaíochta agus Comhaontuithe Fostaíochta Cláraithe é seo.

Ní féidir le formhór na bhfostaithe in Éirinn an t-am a chaith siad ag taisteal go dtí agus ón obair san áireamh ina n-uaireanta oibre. Leagtar seo amach in Alt 8 den Acht um Pá Íosta Náisiúnta, 2000.

D’fhéadfadh rialacha éagsúla a bheith ann, áfach, d’oibrithe nach bhfuil aon áit sheasta oibre acu (oibrithe nach n-oibríonn san áit chéanna gach lá).

Oibrithe nach bhfuil aon áit sheasta oibre acu

In 2015, rialáil Cúirt Bhreithiúnais an Aontais Eorpaigh (CBAE), nuair nach mbíonn áit sheasta oibre ag oibrithe, cuirtear an t-am a chaitheann siad ag taisteal idir a n-áit chónaithe agus a gcéad chustaiméir agus a gcustaiméir deireanach gach lá san áireamh mar am oibre – cás C-266/14 (pdf).

Baineann rialáil CBAE leis an earnáil phoiblí faoi láthair. Ciallaíonn seo, má oibríonn tú san earnáil phoiblí agus mura bhfuil áit sheasta oibre agat, b’fhéidir go mbeidh tú in ann an t-am a chaitheann tú ag taisteal idir d’áit chónaithe agus do chéad chustaiméir agus do chustaiméir deireanach a chur san áireamh mar am oibre.

B’fhéidir nach mbeidh fostaithe san earnáil phríobháideach in ann rialáil CBAE seo a chur i bhfeidhm go dtí go ndéantar an tAcht um Pá Íosta Náisiúnta reatha a leasú.

Má bhíonn gearán agat faoi do sheachtain oibre, ba cheart duit labhairt le d’fhostóir.

Mura féidir leat an fhadhb a réiteach le d’fhostóir, is féidir leat gearán a dhéanamh leis an gCoimisiún um Chaidreamh san Áit Oibre trí úsáid a bhaint as an bhfoirm ghearáin ar líne.

Ba cheart duit do ghearán a dhéanamh laistigh de 6 mhí i ndiaidh gur tharla an díospóid nó an gearán. Is féidir síneadh ama 6 mhí eile a chur leis an teorainn ama seo ach amháin má tá cúis réasúnta leis nach ndearna tú do ghearán laistigh de na chéad 6 mhí.

Léigh tuilleadh faoi conas gearán a dhéanamh, lena n-áirítear sonraí faoi phróiseas breithnithe an WRC.

Is féidir leat faisnéis bhreise a fháil ar uaireanta oibre agus do chearta fostaíochta ó Sheirbhís Faisnéise agus Chustaiméirí an CCÁO.

I gcás fhormhór na bhfostaithe, leagtar amach an dlí maidir le ham oibre agus sosanna san Acht um Eagrú Ama Oibre, 1997. Tá rialacháin speisialta ann, áfach, do na daoine seo a leanas:

• Dochtúirí faoi oiliúint (IR 494/2004)
• Fostaithe a oibríonn i ngníomhaíochtaí soghluaiste iompair ar bóthar (IR 36/2012)
• Fostaithe a oibríonn ar muir (IR 245/2014)

Tá ar d’fhostóir taifead mionsonraithe a choimeád ar d’uaireanta oibre. Leagtar seo amach sna Rialacháin um Eagrú Ama Oibre (Taifid) (Foirm Fhorordaithe agus Díolúintí), 2001.

Athbhreithniú ar an tseachtain oibre

Tá taighde á dhéanamh ag an Rialtas ar an bhféidearthacht i leith seachtain oibre 4 lá agus ar na tionchair fhéideartha a d’imreodh sé. Níl ach na céimeanna an-luatha bainte amach ag an taighde seo, agus níl aon athruithe ar na bacáin go fóill.

Is é an t-uasmhéid uaireanta is féidir le fostaithe fásta oibriú i ngnáthsheachtain 48 uair an chloig. Ní chiallaíonn sin nach bhféadfadh níos mó ná 48 uair a chloig a bheith i seachtain oibre riamh; is é an meánlíon uaireanta atá tábhachtach.

Ní áirítear leis na 48 uair an chloig d’obair am a chaitear ar saoire bhliantúil, saoire bhreoiteachta, saoire mháithreachais, saoire uchtaíoch nó saoire thuismitheoireachta.

Tá coinníollacha speisialta ann freisin d’fhostaithe a oibríonn ar an Domhnach – féach ‘Oibriú ar an Domhnach agus ragobair’ thíos.

I gcás fhormhór na bhfostaithe, leagtar amach an dlí maidir le ham oibre agus sosanna san Acht um Eagrú Ama Oibre, 1997 - féach ‘Na dlíthe ar uaireanta oibre’ thíos.

Eisceachtaí leis an tseachtain oibre 48 uair an chloig

Ní bhaineann an dlí maidir le ham oibre agus tréimhsí scíthe le gach fostaí. Mar shampla, ní bhaineann sé le:

• Na Gardaí
• Na Fórsaí Cosanta
• Fostaithe a bhfuil smacht acu ar a n-uaireanta oibre féin
• Fostaithe teaghlaigh ar fheirmeacha nó i dtithe príobháideacha
• Fostaithe i gcatagóirí áirithe de sheirbhísí cosanta sibhialta

Is féidir leat eolas breise a léamh faoi oibrithe oíche agus sosanna agus tréimhsí scíthe íosta.

Uaireanta oibre agus oibrithe óga

Má tá tú níos óige ná 18 mbliana d’aois, tá uaireanta oibre uasta socraithe, sosanna agus rialacha éagsúla ann ar obair oíche. Is féidir leat eolas breise a léamh faoi uaireanta oibre daoine óga.