Conradh fostaíochta

Má oibríonn tú d’fhostóir agus má íoctar pá nó tuarastal rialta leat, bíonn ‘conradh fostaíochta’ agat go huathoibríoch leo. Leagtar amach i do chonradh na cearta agus na freagrachtaí atá ort/agat agus ar/ag d’fhostóir.

Ó thaobh an dlí de, níl ort do chonradh iomlán a fháil i scríbhinn. Luaitear sa dlí, áfach, nach mór duit ‘ráiteas scríofa téarmaí fostaíochta’ a fháil (is féidir níos mó a léamh faoi seo thíos).

Bíonn conarthaí fostaíochta neamhiata ag an gcuid is mó d’fhostaithe. Ciallaíonn seo go leanann an conradh ar aghaidh go dtí go gcuireann an fostóir nó an fostaí deireadh leis (mar shampla, trí fhógra a thabhairt). Bíonn conarthaí téarma sheasta nó sainchuspóra ag fostaithe eile, a gcuirtear deireadh leo ar dháta a shonraítear nó nuair a chríochnaítear tasc ar leith.

Is féidir le téarmaí do chonartha fostaíochta a bheith:

• ‘Sainráite’, a chiallaíonn go mínítear iad duit ó bhéal nó i scríbhinn
• ‘Intuigthe’, a chiallaíonn nár sonraíodh iad ach go mbíonn siad i gceist mar sin féin (mar shampla, go gcaithfidh na fostaithe go léir a bpost a dhéanamh a fheabhas agus is féidir leo)

Is féidir leat léamh faoi ‘An difríocht idir téarmaí sainráite agus intuigthe’ thíos.

Caithfidh d’fhostóir cuid de do ‘ráiteas scríofa téarmaí fostaíochta’ a thabhairt duit laistigh de 5 lá i ndiaidh duit post a thosú. Caithfear a áireamh leis an ráiteas scríofa seo na 5 chroíthéarma fostaíochta (cosúil le conas a ríomhtar do phá).

Caithfidh d’fhostóir na téarmaí eile de d’fhostaíocht a thabhairt duit i scríbhinn (cosúil le do theidlíocht do shaoire bhliantúil) laistigh de 1 mhí i ndiaidh duit an post a thosú.

Más gá duit oibriú lasmuigh den Stát ar feadh ar a laghad mí amháin, caithfear ráiteas scríofa de na téarmaí agus coinníollacha fostaíochta a thabhairt duit, sula bhfágann tú an tír. Caithfear an tír nó na tíortha a áireamh leis seo ina n-oibreoidh tú, fad na hoibre, an t-airgeadra ina n-íocfar thú, agus aon sochair eile i ngeall ar oibriú thar lear.

Na 5 chroíthéarma fostaíochta

Caithfidh tú 5 chroíthéarma d’fhostaíochta a fháil, i scríbhinn, laistigh de 5 lá i ndiaidh duit do phost a thosú. Áirítear leo seo:

1. Ainmneacha iomlána an fhostóra agus an fhostaí
2. Seoladh an fhostóra
3. An áit oibre, nó sa chás nach ann d’áit sheasta oibre nó do phríomháit oibre, ráiteas a thugann le fios go bhfuil áiteanna éagsúla i gceist nó go bhfuil cead agat d’áit oibre féin a shocrú nó chun oibriú ag áiteanna éagsúla
4. An dáta a thosaigh an fhostaíocht
5. An teideal poist, grád nó cineál na hoibre (cosúil le cur síos gearr ar an bpost)
6. Fad ionchasach an chonartha (nuair is conradh sealadach nó téarma sheasta an conradh)
7. An ráta pá nó an modh a ríomhtar pá agus ‘an tréimhse thagartha pá’ (mar shampla, cibé acu an íoctar gach seachtain, coicís nó mí thú)
8. An méid a mbíonn súil réasúnta ag an bhfostóir leis a bheidh i gceist le gnáthfhad do lae agus do sheachtaine oibre (mar shampla, 8 n-uaire an chloig sa lá, 5 lá oibre sa tseachtain)
9. An fad agus na coinníollacha a bhaineann leis an tréimhse phromhaidh (más ann dó)
10. Aon téarmaí nó coinníollacha a bhaineann le huaireanta oibre, ragobair ina measc

Is féidir leat teacht ar ráiteas samplach 5 lá de théarmaí fostaíochta (pdf) ar workplacerelations.ie.

Leagtar amach an ceart atá agat na 5 chroíthéarma fostaíochta a fháil (i scríbhinn) san Acht Fostaíochta (Forálacha Ilghnéitheacha), 2018 agus arna nuashonrú ag Rialacháin an Aontais Eorpaigh (Dálaí Oibre Trédhearcacha agus Intuartha), 2022. Gearrfar pionóis thromchúiseacha ar fhostóirí mura gcomhlíonann siad. Féach ‘Conas gearán a dhéanamh’ thíos.

Na téarmaí fostaíochta eile

Caithfidh tú ráiteas scríofa a fháil de do théarmaí fostaíochta eile laistigh de 1 mhí i ndiaidh duit tosú ag oibriú. Áirítear leis seo:

1. An áit oibre
2. An teideal poist nó cineál na hoibre (cosúil le cur síos gearr ar an bpost)
3. An dáta a thosaigh an fhostaíocht
4. Eatraimh phá (mar shampla, seachtainiúil nó míosúil)
5. Aon téarmaí nó coinníollacha a bhaineann le huaireanta oibre (cosúil le ragobair)
6. Saoire íoctha, do theidlíochtaí do shaoire bhliantúil agus do shaoire phoiblí
7. Aon oiliúint atá le soláthar ag d’fhostóir
8. I gcás conarthaí gníomhaireachta sealadacha, aitheantas an duine nó an ghnóthais a fhostaíonn an t-oibrí gníomhaireachta
9. Má tá an patrún oibre dothuartha go hiomlán nó den chuid is mó, eolas faoin líon uaireanta cinnte, na huaireanta agus na laethanta is féidir iarraidh ort oibriú agus an fógra íosta atá le tabhairt maidir le sannachán oibre
10. Aitheantas ghníomhaireacht an fhaighteora do ranníocaíochtaí slándála sóisialaí agus aon chosaint a bhaineann le do shocruithe slándála sóisialaí

Is féidir leat teacht ar ráiteas samplach téarmaí fostaíochta (pdf) ar workplacerelations.ie.

Leagtar amach an ceart atá agat na 5 théarma fostaíochta eile a fháil i scríbhinn sna hAchtanna Fostaíochta (Faisnéis), 1994-2014 arna leasú ag Rialacháin an Aontais Eorpaigh (Dálaí Oibre Trédhearcacha agus Intuartha), 2022. Ní bhíonn seo i gceist freisin sna cásanna seo a leanas, áfach:

• Oibríonn tú do d’fhostóir ar feadh níos lú ná 8 n-uaire an chloig sa tseachtain
• Tá tú fostaithe le tréimhse níos giorra ná mí

D’fhéadfadh níos mó sonraí a bheith i do chonradh fostaíochta ná mar a leagtar amach sa ‘ráiteas scríofa téarmaí fostaíochta’.

Do shíniú agus síniú d’fhostóra

Caithfidh d’fhostóir ‘an ráiteas téarmaí fostaíochta’ a shíniú agus a dhátú, ach níl aon cheanglas dlíthiúil ort é a shíniú.

Caithfidh d’fhostóir cóip a choimeád den ráiteas scríofa i rith d’fhostaíochta, agus ar feadh ar a laghad bliain amháin i ndiaidh go gcuirtear deireadh leis.

Nósanna imeachta disciplíneacha agus casaoide

Caithfidh fostóirí nósanna imeachta casaoide agus disciplíneacha scríofa a bheith acu, faoi mar a leagtar amach in Cód Cleachtais: Nósanna Imeachta Casaoide agus Disciplíneacha an Choimisiúin um Chaidreamh san Áit Oibre (an CCÁO). Caithfidh d’fhostóir cóip de na nósanna imeachta seo a thabhairt duit ag tús d’fhostaíochta.

Laistigh de 28 lá i ndiaidh d’obair a thosú, caithfidh d’fhostóir sonraí scríofa a thabhairt duit ar na nósanna imeachta atá le leanúint sular féidir thú a dhífhostú. Leagtar seo amach sna hAchtanna um Dhífhostú Éagórach, 1977-2015.

Forálacha sonracha

Cuireann fostóirí áirithe forálacha ar leith i gconarthaí fostaíochta. Mar shampla, is féidir leo teorainn a leagan ar do chumas oibriú in earnáil ar leith nó le soláthraithe nó cliaint ar leith d’iarfhostóir ar feadh tréimhse áirithe ama.

Ní chuirtear cosc dian sa dlí fostaíochta ar fhorálacha cosúil leo seo ach, chomh maith céanna, ní cheadaítear go sonrach sa dlí sin iad. Ceist é seo, go bunúsach, a bhaineann leis an dlí conarthaí.

Má bhíonn aon bhuarthaí ort faoi seo, ba cheart duit comhairle dlí a fháil sula síníonn tú an conradh. Is féidir leat comhairle dlí a fháil freisin i ndiaidh duit an conradh a shíniú.

Is féidir teacht ar shonraí teagmhála d’aturnaetha ar fud na hÉireann ar láithreán gréasáin an Dlí-Chumainn. Níl táillí aturnaetha seasta agus is féidir leo a bheith an-éagsúil óna chéile, agus moltar duit an margadh is fearr a chuardach.

Fostaíocht chomhthreomhar

Ní féidir le d’fhostóir srian a chur ort maidir le fostaíocht bhreise a ghlacadh lasmuigh de do chuid oibre don fhostóir sin (mura bhfuil forais oibiachtúla acu, féach thíos). Tá tú cosanta ó phionós a fháil má théann tú i mbun oibre eile.

Ní féidir le d’fhostóir srian a chur ort ó fhostaíocht chomhthreomhar a ghlacadh ach amháin má tá sé seo comhréireach agus bunaithe ar chúiseanna oibiachtúla. D’fhéadfadh go n-áireofaí ar na cúiseanna:

• Sláinte agus sábháilteacht
• Rúndacht ghnó a chosaint
• Coinbhleachtaí leasa a sheachaint
• Oibleagáidí reachtúla nó rialála agus caighdeáin ghairmiúla a chomhlíonadh

Ní mór go gcuirtear na sonraí maidir le srianadh ar bith, chomh maith leis na cúiseanna oibiachtúla a bhaineann leis an srianadh, isteach i do chonradh fostaíochta nó i ráiteas scríofa.

Tréimhse phromhaidh

Is féidir ‘tréimhse phromhaidh’ (mar shampla, 6 mhí) a áireamh le do chonradh. Is féidir a cheadú ann freisin go sínfear an tréimhse seo (mar shampla, go dtí tréimhse 12 mhí).

Ní féidir le breis agus 6 mhí a bheith i dtréimhsí promhaidh ón 1 Lúnasa 2022. Is féidir do phromhadh a shíneadh i gcúinsí eisceachtúla ar feadh a fhaide le 6 mhí sa bhreis (a fhaide le 12 mhí, ar an iomlán).

Is féidir an promhadh a shíneadh nuair a théann sé chun sochair duit nó nuair a bhí tú ar saoire shínte, cosúil le saoire bhreoiteachta i rith do phromhaidh. Is féidir é a shíneadh freisin nuair a bhíonn údar leis de bharr chineál na hoibre, mar shampla, fostaíocht sa tseirbhís phoiblí.

Má dhífhostaítear thú fad a bhíonn tú ar promhadh nó ag tabhairt faoi oiliúint, ní bheidh feidhm ag na hAchtanna um Dhífhostú Éagórach, 1997-2015 sna cásanna seo a leanas:

• Tá an conradh fostaíochta i scríbhinn, agus
• Maireann an promhadh nó an oiliúint ar feadh bliain amháin nó níos lú agus tá sé sonraithe sa chonradh

Beidh baint ag na hAchtanna um Dhífhostú Éagórach, áfach, má dhéantar thú a dhífhostú mar gheall ar an méid seo a leanas:

• Ballraíocht nó gníomhaíocht cheardchumainn
• Ceisteanna a bhaineann le toircheas
• Teidlíochtaí faoin reachtaíocht maidir le cosaint máithreachais, saoire uchtaíoch, saoire thuismitheoireachta, saoire atharthachta, saoire force majeure nó saoire chúramóra

Má dhífhostaítear thú i rith promhaidh

Má dhífhostaítear thú i rith tréimhse phromhaidh mar gheall ar mhí-iompar, tá ceart agat maidir le ‘ceartas aiceanta’, a chiallaíonn próis chuí agus nósanna imeachta cothroma a fháil. Ní bhaineann an ceart seo, áfach, go ginearálta le dífhostú i ngeall ar ísealfheidhmíocht, go háirithe nuair a cheadaítear go sainráite i do chonradh thú a dhífhostú i ngeall ar ísealfheidhmíocht i rith promhaidh.

B’fhéidir go mbeidh tú in éileamh a dhéanamh i ngeall ar ‘dífhostú éagórach’ i rith do thréimhse promhaidh má sholáthair tú seirbhís níos lú ná 12 mhí. Titeann dífhostú éagórach amach nuair nach sásaíonn fostóir téarma intuigthe nó sainráite i do chonradh fostaíochta, nó mura dtugann siad fógra leordhóthanach duit. Is féidir leat agairt ar an bhfostóir i ngeal ar do chonradh a shárú sna cúirteanna sibhialta.

Athruithe ar do chonradh fostaíochta

Má thagann athrú ar an dlí fostaíochta (cosúil le méadú ar Shaoire Thuismitheora), athraíonn seo na téarmaí i do chonradh fostaíochta go huathoibríoch.

Caithfear comhaontú a dhéanamh le haon athruithe eile ar chonradh (athruithe nach leagtar amach sa dlí), idir tú féin agus d’fhostóir. Ciallaíonn seo nach féidir le d’fhostóir téarmaí do chonartha a athrú gan do thoiliú.

Is féidir níos mó a léamh faoi athruithe ar do chonradh fostaíochta anseo.

Téarmaí sainráite

Déantar comhaontú le ‘téarmaí sainráite fostaíochta’ idir tú féin agus d’fhostóir. Déantar iad:

• A chomhaontú ó bhéal
• A leagan amach i scríbhinn, i do chonradh (nó i gcáipéisí eile a chruthaíonn cuid de do chonradh, cosúil le lámhleabhar foirne)

Áirítear le téarmaí sainráite, go ginearálta, uaireanta oibre, tréimhse fógra, agus mar sin de.

Téarmaí intuigthe

Téarmaí iad ‘téarmaí intuigthe fostaíochta’ nach gcomhaontaítear ó bhéal leo ná nach leagtar amach i scríbhinn, ach atá ina cheangal dlí go fóill.

Is féidir le téarmaí intuigthe eascairt as go leor foinsí, cosúil leis an méid seo a leanas:

• An reachtaíocht agus cásdlí (mar shampla, dlí coiteann é go mbíonn dualgas cúraim ort agus ar d’fhostóir i dtreo a cheile fostaithe eile)
• Gnás agus cleachtas san ionad oibre (mar shampla, ráta ar leith de phá ragoibre d’fhostaithe).
• Iarmhairt shoiléir a eascraíonn as an méid a luaitear sa chonradh (mar shampla, go ndéanfaidh tú d’obair ar bhealach inniúil agus cúramach)

Cearta fostaíochta reachtúla agus do chonradh

Déantar téarmaí fostaíochta a leagtar amach sa reachtaíocht fostaíochta aon chomhaontú a d’fhéadfadh go ndearna tú le d’fhostóir roimhe seo a ionadú (nó a shárú). Mar shampla, sáraíonn do cheart reachtúil chun saoire mháithreachais a ghlacadh aon chomhaontú idir tú féin agus d’fhostóir nach nglacfaidh tú le saoire mháithreachais.

Mura dtugann d’fhostóir sonraí scríofa duit faoi do théarmaí fostaíochta, ba cheart duit labhairt leo faoi seo go díreach.

Mura féidir leat do ghearán a réiteach go neamhfhoirmiúil, is féidir leat gearán a dhéanamh leis an gCoimisiún um Chaidreamh san Áit Oibre (an CCÁO) trí úsáid a bhaint as an bhfoirm ghearáin ar líne. Caithfidh gur sholáthair tú seirbhís mhíosa, ar a laghad, leis an bhfostóir sular féidir leat gearán a dhéanamh leis an CCÁO.

Is féidir leat eolas breise a léamh faoi conas gearán a dhéanamh, sonraí faoi phróiseas breithnithe an CCÁO san áireamh.

Is féidir níos mó a léamh faoi chonarthaí fostaíochta ar láithreán gréasáin an Choimisiúin um Chaidreamh san Áit Oibre (an CCÁO). Is féidir leat a leabhrán mínitheach ar na hAchtanna um Théarmaí Fostaíochta (Faisnéis) (pdf) a íoslódáil freisin. Nó, is féidir leat teagmháil a dhéanamh le Seirbhís Faisnéise agus Chustaiméirí an CCÁO.

SharedAddress for National Employment Rights Authority: ID ab4e9891b61