Fuadach idirnáisiúnta leanaí

Nuair a thógtar leanbh ón duine a bhfuil an ceart dlíthiúil aige/aici ar chaomhnóireacht an linbh sin gan toiliú an duine, glaoitear fuadach leanaí air sin. Nuair a thógtar an leanbh amach as an tír nó má choinnítear é/í i dtír eile a bhfuil sé/sé ag tabhairt cuairte air tugtar fuadach idirnáisiúnta leanaí air sin. Tá dhá phríomhghné ag baint le fuadach idirnáisiúnta leanaí mar seo a leanas:

• Is cion coiriúil é fuadach idirnáisiúnta leanaí in Éirinn. Is féidir tuismitheoir nó aon duine eile a fhuadaíonn leanbh go neamhdhleathach a chúiseamh as an gcion. (Féach “Cion coiriúil” thíos)
• Rialaíonn an dlí idirnáisiúnta an cheist maidir leis an leanbh a ndearnadh fuadach idirnáisiúnta air/uirthi a thabhairt ar ais abhaile. Tá Coinbhinsiúin idirnáisiúnta agus Rialachán de chuid an Aontais Eorpaigh (AE) ann a leagann amach na rialacha atá i bhfeidhm. Tá feidhm leis an Rialachán AE i gcás fuadach a dhéantar as ballstát amháin de chuid an AE chuig ceann eile. Baineann Coinbhinsiún idirnáisiúnta le cásanna nach bhfuil feidhm le Rialachán an AE iontu. (Féach “Filleadh an linbh” thíos)

Cad is fuadach leanaí ann?

Is éard is fuadach leanaí ná an téarma a úsáidtear chun cur síos a dhéanamh ar chás ina dtógtar leanbh ón duine a bhfuil an ceart dlíthiúil aige/aici ar chaomhnóireacht agus déantar é gan toiliú an duine sin. Tarlaíonn fuadach idirnáisiúnta leanaí nuair a tharlaíonn sé seo a leanas don leanbh:

• Tógtar é/í amach as an tír ina bhfuil gnáthchónaí air/uirthi agus ar an duine a bhfuil an ceart dlíthiúil aige/aici ar a c(h)aomhnóireacht (tógtar an leanbh amach as tír go neamhdhleathach).
• Coinnítear an leanbh i dtír eile áit a bhfuil an leanbh ar cuairt (coinnítear an leanbh i dtír go neamhdhleathach).

D’fhéadfadh aon duine a bheith i gceist leis an bhfuadaitheoir ach is minic gur duine de thuismitheoirí an linbh a bhíonn i gceist.

Mar shampla, d’fhéadfaí leanbh a bhfuil caomhnóireacht ag a m(h)áthair air/uirthi in Éirinn agus a dtugann a (h)athair cuairt air/uirthi anseo a fhuadach as an tír seo agus a bheith tógtha go neamhdhleathach ag a (h)athair. D'fhéadfaí leanbh a bhfuil caomhnóireacht ag a (h)athair air/uirthi in Éirinn dul ar cuairt chuig a m(h)áthair i SAM agus, má choinníonn sí é/í thar an am atá aontaithe don chuairt, tá sé/sí fuadaithe agus á c(h)oinneáil go neamhdhleathach ag a m(h)áthair. Mar sin, d’fhéadfadh tógáil éagórach nó coinneáil éagórach linbh a bheith i gceist le fuadach.

Déileálann an tAcht um Chionta Neamh-Mharfacha in aghaidh an Duine 1997 leis an gcoir a bhaineann le fuadach idirnáisiúnta leanaí.

Tá feidhm le hAlt 16 den Acht más tuismitheoir, caomhnóir nó duine tú a bhfuil caomhnóireacht an linbh bronnta ort ag cúirt. Ní bhíonn feidhm leis an alt más tuismitheoir tú nach bhfuil i do chaomhnóir ar an leanbh. Bíonn feidhm leis an alt má chuireann tú nó má choinníonn tú leanbh faoi aois 16 go neamhdhleathach amuigh as an Stát nó más tú is cúis le leanbh a thógáil, a chur amach nó a choinneáil go neamhdhleathach. Ciallaíonn rud a dhéanamh go neamhdhleathach rud a dhéanamh d'ainneoin ordú cúirte nó rud a dhéanamh gan toiliú tuismitheora nó caomhnóra.

Bíonn feidhm le hAlt 17 i gcás daoine nach bhfuil clúdaithe ag Alt 16 agus a choinníonn leanbh go neamhdhleathach nó atá ina chúis le leanbh a choinneáil.

Is é an príomhchúram a bhaineann le cásanna fuadaithe idirnáisiúnta leanaí ná an leanbh a thabhairt ar ais. Tá na coinbhinsiúin idirnáisiúnta agus an Rialachán AE a rialaíonn filleadh an linbh bunaithe ar na prionsabail chéanna. Is iad sin ná:

• Ba chóir an leanbh a thabhairt ar ais chuig a g(h)náth-áit chónaithe chomh luath agus is féidir.
• Is iad cúirteanna na dlínse ina bhfuil gnáthchónaí ar an leanbh na cúirteanna cuí chun cinneadh a dhéanamh faoi cad is fearr a rachaidh chun leasa an linbh. Mar sin, má bhíonn aon díospóidí ann faoi, mar shampla, rochtain, caomhnóireacht nó cothabháil, ba chóir na díospóidí sin a shocrú sa tír ina bhfuil gnáthchónaí ar an leanbh.

Tá Lárúdarás i ngach tír chun filleadh an linbh fhuadaithe a éascú.

Rialachán an AE um fhuadach idirnáisiúnta leanaí

Tá ról teoranta ag an AE i gcúrsaí dlí teaghlaigh. Tá a chuid rialacha féin ag gach ballstát aonair maidir le scaradh, colscaradh, cothabháil céilí agus leanaí, caomhnóireacht agus cúrsaí dlí teaghlaigh eile. Is é ról an AE go príomha ná a chinntiú gur féidir cinntí a dhéantar i dtír amháin a chur i bhfeidhm i dtír eile. Tá ról freisin ag an AE ó thaobh cinneadh a dhéanamh cén tír ag a bhfuil dlínse chun éisteacht le cás ar leith. Is féidir leat tuilleadh a fháil amach faoi reachtaíocht an AE ar dhlí teaghlaigh inár ndoiciméad, An AE agus dlí teaghlaigh.

Tháinig Rialachán (CE) Uimh. 2201/2003 ón gComhairle maidir le dlínse agus breithiúnais a aithint agus a fhorfheidhmiú i gcúrsaí pósta agus cúrsaí a bhaineann le freagracht tuismitheoirí i bhfeidhm i mí an Mhárta 2005. Clúdaíonn an Rialachán na gnéithe seo a leanas d’fhreagracht tuismitheoirí:

• Dlínse - cén tír ar chóir an cás a éisteacht inti, cén dlíthe ar chóir a bheith i bhfeidhm
• Aitheantas agus forfheidhmiú - conas a thabharfar aitheantas agus a dhéanfar forfheidhmiú ar chinntí a dhéantar i dtír amháin i dtír eile
• Comhoibriú idir Lárúdaráis
• Rialacha sonracha ar fhuadach leanaí agus ar chearta rochtana

Ní leagann an rialachán teorainn aoise síos - is faoin tír aonair é sin a shocrú. Is 18 an teorainn aoise go ginearálta.

Baineann sé le himeachtaí sibhialta amháin, ní le cásanna coiriúla.

Dlínse
Coinníonn an chúirt sa bhallstát ina raibh gnáthchónaí ar an leanbh roimh an bhfuadach dlínse chun déileáil leis an gcás ach amháin i gcúinsí teoranta áirithe, mar shampla, sa chás gur ghéill gach duine lena mbaineann san fhuadach.

Comhoibriú idir Lárúdaráis
Cruthaíonn an Rialachán córas comhoibrithe idir Lárúdaráis na mballstát. Tá sé d’oibleagáid ar na húdaráis seo cumarsáid a éascú idir cúirteanna na dtíortha ábhartha agus caithfidh siad comhaontuithe a éascú idir na tuismitheoirí trí idirghabháil nó trí bhealaí eile.

Aitheantas agus forfheidhmiú
Caithfear breithiúnais a thugtar i mballstát amháin a aithint agus a fhorfheidhmiú i mballstát eile. Is féidir leis an gcúirt sa bhallstát eile diúltú aitheantas a thabhairt don ordú ach ní féidir é sin a dhéanamh ach ar fhorais áirithe.

I gcásanna ina bhfuadaítear leanbh, ní gá dul trí imeacht cúirte chun aitheantas a fháil. Má tá caomhnóireacht agat ar leanbh agus má fhuadaítear do leanbh chuig ballstát eile, féadfaidh tú iarratas a dhéanamh chuig an stát sin chun an leanbh a fháil ar ais. Ní féidir le cúirt an bhallstáit chuig a bhfuadaítear an leanbh diúltú don leanbh a thabhairt ar ais ach i gcúinsí teoranta - mar shampla, mura bhfuil cosaintí imleora ann lena chinntiú nach bhfuil aon riosca tromchúiseach ann go ndéanfar dochar don leanbh sa chás go bhfillfeadh sé/sí.

Go ginearálta, caithfidh an chúirt ordú a thabhairt go dtabharfaí an leanbh ar ais láithreach.

Faoi Choinbhinsiún na Háige (féach thíos), níl sé d’oibleagáid ar an gcúirt ordú a thabhairt an leanbh a thabhairt ar ais sa chás go mbeadh an leanbh i gcontúirt fhisiciúil nó shíceolaíochta, nó go gcuirfí i gcás dofhulaingthe é/í. Éilíonn an Rialachán AE go dtabharfaí an leanbh ar ais sa chás go bhféadfaí dochar den sórt sin a dhéanamh don leanbh, ar an gcoinníoll go ndearna nó go bhfuil na húdaráis sa bhallstát tionscnaimh ullmhaithe chun socruithe cuí a dhéanamh lena chinntiú go bhfaighidh an leanbh cosaint tar éis dó/di filleadh.

Forálann an Rialachán go bhfuil sé de cheart ag an leanbh éisteacht a fháil le linn an nós imeachta mura measann an breitheamh go bhfuil sé míchuí mar gheall ar aois agus aibíocht an linbh. Ní féidir leis an gcúirt diúltú an leanbh a thabhairt ar ais gan deis a thabhairt ar dtús don duine a d’iarr go dtabharfaí an leanbh ar ais éisteacht a fháil.

Go hiondúil, caithfear an cinneadh a dhéanamh laistigh de 6 seachtaine.

Tá tuilleadh eolais maidir le Rialachán an AE le fáil sa Practice Guide for the Application of Council Regulation (EC) No. 2201/2003 (pdf).

Coinbhinsiúin Idirnáisiúnta

Tá feidhm i gcónaí le Coinbhinsiún na Háige an 25 Deireadh Fómhair 1980 maidir le gnéithe sibhialta de fhuadach idirnáisiúnta leanaí (Coinbhinsiún na Háige 1980) agus le Coinbhinsiún na Háige (1996) maidir le dlínse, dlí infheidhmithe, aitheantas, forfheidhmiú agus comhoibriú i ndáil le freagracht tuismitheoirí agus bearta chun leanaí a chosaint i gcásanna nach bhfuil feidhm le Rialachán an AE.

Tá tús áite ag Rialachán an AE ar an gCoinbhinsiún maidir leis na gnéithe sin arna gclúdach ag an Rialachán. Tá an Coinbhinsiún agus an Rialachán cosúil lena chéile tríd is tríd ó thaobh scóip agus rialacha de.

Síníodh Coinbhinsiún na hEorpa um Aitheantas agus Forfheidhmiú ar Chinntí Maidir le Caomhnóireacht Leanaí agus Athchóiriú Caomhnóireachta Leanaí (Coinbhinsiún Lucsamburg) i 1980 agus tá feidhm leis i roinnt tíortha san Eoraip. Is beag aitheantais atá aige anois de bhrí go gclúdaíonn Rialachán an AE nó Coinbhinsiún na Háige na tíortha ábhartha.

Déileálann Coinbhinsiúin na Háige agus Lucsamburg le leanaí faoi aois 16 agus foráiltear iontu go bhfuil feidhm leis an bprionsabal tábhachta - rud a chiallaíonn go mbeidh tábhacht ag leas an linbh thar aon ní eile.

Tá liosta na dtíortha atá ag forfheidhmiú Choinbhinsiún na Háige le fáil ar láithreán gréasáin Choinbhinsiún na Háige um Dhlí Idirnáisiúnta Príobháideach.

Tíortha nár aontaigh leis na coinbhinsiúin

I gcás tíortha nach bhfuil mar pháirtí ag aon cheann de na Coinbhinsiúin idirnáisiúnta, déantar cinntí bunaithe ar an dlí idirnáisiúnta príobháideach. Ciallaíonn sé sin, tríd is tríd, go dtugann cúirteanna na hÉireann aitheantas d’orduithe cúirte a dhéantar i ndlínse ina bhfuil córais dhlí den chineál céanna. Tógann na cúirteanna san áireamh freisin riachtanais na nAchtanna um Chaomhnóireacht Naíon ionas go ndéantar measúnú ar folláine agus ar an leas is fearr don leanbh. Tharla sé ó am go ham gur dhiúltaigh cúirteanna na hÉireann leanbh a thabhairt ar ais chuig dlínse sa chás go bhféadfadh sárú ceart a bheith i gceist faoi Bhunreacht na hÉireann.

Dlí na hÉireann maidir le fuadach leanaí

Tháinig an tAcht um Fhuadach Leanaí agus Forghníomhú Orduithe Coimeádta 1991 i bhfeidhm in Éirinn i mí Dheireadh Fómhair 1991. Rinne sé dlí de Choinbhinsiún na Háige agus de Choinbhinsiún Lucsamburg in Éirinn.

Tá sé mar aidhm ag an dá Choinbhinsiún an leanbh atá fuadaithe a thabhairt ar ais. Is féidir le Coinbhinsiún na Háige feidhmiú fiú amháin nuair nach bhfuil aon ordú cúirte ann má tógadh an leanbh gan toiliú tuismitheora amháin. Feidhmíonn Coinbhinsiún Lucsamburg má tá ordú cúirte ann a shocraíonn caomhnóireacht agus foráiltear ann go mbeadh comhaitheantas ann d’orduithe den sórt sin agus go ndéanfar forfheidhmiú orthu sna tíortha atá mar pháirtithe ag an gCoinbhinsiún.

Aontaíonn na tíortha atá ina bpáirtithe ag na Coinbhinsiúin a bheith faoi cheangal ag nósanna imeachta áirithe i gcásanna nuair a thógtar leanaí amach as tír amháin isteach i dtír eile:

• Má thógtar leanbh (faoi 16) chuig nó amach as tír atá mar pháirtí ag na Coinbhinsiúin d’ainneoin ordú cúirte nó in aghaidh toil tuismitheora a bhfuil caomhnóireacht bronnta air/uirthi, is féidir leis an Lárúdarás sa tír sin cabhrú chun an leanbh a fháil ar ais. I gcás na hÉireann, is í an Roinn Dlí agus Cirt agus Comhionannais an Lárúdarás.
• Má fhuadaítear leanbh isteach i dtír atá ina páirtí ar na Coinbhinsiúin, tógfaidh an Lárúdarás céimeanna chun an leanbh a aimsiú, déanfaidh sé iarracht an leanbh a fháil ar ais nó gheobhaidh sé rochtain ar an leanbh agus más gá, cuirfidh sé imeachtaí cúirte ar bun chun é sin a dhéanamh.

Má fhuadaítear leanbh isteach go hÉirinn, féadfaidh an Roinn Dlí agus Cirt agus Comhionannais iarraidh ar an mBord um Chúnamh Dlíthiúil imeachtaí a chur ar bun san Ard-Chúirt. Beidh cúnamh dlí ar fáil. Faoi Choinbhinsiún na Háige, is féidir idirbheartaíocht a dhéanamh chun na ceisteanna a réiteach go deonach.

Má tá leanbh fuadaithe as an Stát, cuideoidh an Lárúdarás leis an tuismitheoir iarracht a dhéanamh an leanbh a fháil ar ais agus labhairt le Lárúdaráis eile chuige sin.

Tá cuntas san Acht freisin ar na himthosca nach gá an leanbh a thabhairt ar ais agus na nósanna imeachta éagsúla a bhaineann le forfheidhmiú.

Tugann sé cumhacht freisin do na Gardaí chun leanbh a choinneáil má tá amhras orthu go bhfuil an leanbh á thógáil amach as an Stát agus sárú á dhéanamh ar aon ordú caomhnóireachta nó fad is atá imeachtaí maidir le caomhnóireacht ag dul ar aghaidh.

Má tá fuadach idirnáisiúnta déanta ar do leanbh, ba chóir duit dul i dteagmháil leis an Lárúdarás d’fhonn na nósanna imeachta a theastaíonn sa tír chuig a bhfuil an leanbh fuadaithe a chur ar bun.

Idirghabhálaí Pharlaimint na hEorpa um Fhuadach Idirnáisiúnta Leanaí arna dhéanamh ag an Tuismitheoir

Cruthaíodh post Idirghabhálaí Pharlaimint na hEorpa um Fhuadach Idirnáisiúnta Leanaí arna dhéanamh ag an Tuismitheoir i 1987. Níl aon bhunús reachtúil aige. Tá sé mar aidhm aige cuidiú le leanaí a ndearna tuismitheoir amháin fuadach orthu in imthosca áirithe áit a bhfuil náisiúntacht dhifriúil ag na tuismitheoirí agus go bhfuil an pósadh briste.

Féadfaidh aon tuismitheoir acu iarraidh ar an Idirghabhálaí cabhrú leo. Déanann an tIdirghabhálaí iarracht teacht ar shocrú deonach idir na tuismitheoirí. Déantar é sin trí fhaisnéis agus comhairle a chur ar fáil agus idirghabhálaithe oiriúnacha a fhostú don chás áirithe sin. Déanann na hIdirghabhálaithe iarracht a chinntiú go bhfuil an meascán seo a leanas d’idirghabhálaithe ann: bean amháin - fear amháin, dlíodóir amháin, duine nach dlíodóir é/í, beirt atá in ann an dá theanga atá ag na páirtithe sa díospóid a labhairt. Tá cúram ar an Idirghabhálaí a chinntiú go dtugtar tús áit do leas an linbh.

Ní gá d’aon tuismitheoir comhoibriú leis an Idirghabhálaí. Mura gcomhoibríonn siad agus má thagann siad ar shocrú, féadfar comhaontú atá infheidhmithe de réir an dlí a dhéanamh den chomhaontú sin. Tarlaíonn sé sin i gcás aon chomhaontú a dhéantar tar éis idirghabhála.

Má chreideann tú go bhfuil baol ann go bhfuadófar do leanbh ba chóir duit comhairle dlí a fháil nó dul i dteagmháil leis na Gardaí. D’fhoilsigh Ionad na hÉireann do Leanaí arna bhFuadach ag Tuismitheoir (ICPAC) ICPAC Prevention Pack (pdf) (Pacáiste Coiscthe) a thugann eolas ar na céimeanna ba chóir duit a ghlacadh má tá baol ann go bhfuadófar do leanbh. Tá comhairle sa phacáiste maidir le heolas tábhachtach a bhaineann le do leanbh a bhailiú, rud a theastóidh uait má fhuadaítear do leanbh, chomh maith le céimeanna eile is féidir leat a ghlacadh chun an baol a laghdú. Chomh maith leis sin, tá treoracha chosc fuadach leanaí ar láithreán gréasáin Reunite International, carthanas Ríocht Aontaithe.

Tá an Roinn Dlí agus Cirt agus Comhionannais an tÚdarás Lárnach in Éirinn do fuadach idirnáisiúnta leanaí.