Leanaí i gcúram

Is é an tAcht um Chúram Leanaí 1991 an phríomhreachtaíocht chun beartas cúraim leanaí a rialú, rud a thug athruithe ollmhóra isteach maidir le leanaí i gcúram. Ba é go dtí go raibh mórchuid an Achta curtha i bhfeidhm sa bhliain 1995 a bhí beartas cúraim leanaí rialaithe ag Acht na Leanaí 1908

Dualgas ar Ghníomhaireacht um Leanaí agus an Teaghlach

De réir an Achta um Chúram Leanaí, tá dualgas reachtúil ar Tusla - an Ghníomhaireacht um Leanaí agus an Teaghlach chun leas leanaí nach bhfuil cúram ná cosaint leordhóthanach acu a chothú. Is é an sainmhíniú ar leanbh ná duine atá faoi 18 mbliana d’aois nach bhfuil nó nach raibh pósta.

Agus a cuid dualgas reachtúla á ndéanamh aici ba chóir go dtabharfaidh Tusla aird ar na pointí seo a leanas:

• De ghnáth, is é chunleasa is fearr an linbh é/í a thógáil ina t(h)eaghlach féin
• Ag tabhairt airde ar chearta agus ar dhualgais na dtuismitheoirí, is é leas an linbh an chéadchomaoin agus an phríomhchomaoin, agus chomh mór agus is praiticiúil, ba chóir go gcuirfí mianta an linbh san áireamh.

I measc rudaí eile tá ar Tusla:

• Leanaí nach bhfuil cúram nó cosaint acu a aithint agus faisnéis ar leanaí ó gach foinse a bhaineann leis a chomhordú
• Seirbhísí um thacaíocht teaghlaigh a chur ar fáil le haidhm cuidiú le tuismitheoirí chun cúram a thabhairt dá gclann agus riachtanas don chlann sin a chur faoi chúram a sheachaint
• Tuarascáil bhliantúil a ullmhú ar leordhóthanacht seirbhísí cúraim leanaí agus tacaíochta teaghlaigh

Chúram Leanaí Tionscadal Tuairiscithe faoin Dlí

Seoladh an Tionscadal Tuairiscithe an Dlí um Chúram Leanaí in 2013. Bunaíodh é chun eolas a sholáthar don phobal maidir le himeachtaí um chúram leanaí sna cúirteanna; chun taighde a dhéanamh; chun moltaí a thabhairt ar conas dul i ngleic le ceisteanna maidir leis an gcóras cúram leanaí a thagann chun solais tríd an taighde; agus chun muinín sa chóras cúram leanaí a chur chun cinn.

Má bhíonn riachtanas cúraim agus cosanta ag leanbh agus nár dhócha é a fháil, ba chóir go gcuirfeadh Tusla faoi chúram é/í mar atá, mar shampla, i gcás dílleachta nó linbh thréigthe.

I gcásanna eile nach bhfuil tuismitheoirí in ann aghaidh a thabhairt ar a ndualgais de dheasca tinnis nó fadhbanna eile féadfaidh siad aontú lena gclann a chur faoi chúram. Tugtar cúram deonach ar seo. Sna cásanna seo, cé go mbíonn na leanaí faoi chúram Tusla tá uirthi mianta na dtuismitheoirí a chur san áireamh maidir le soláthar an chúraim sin. Tá oibleagáid ar Tusla leas na leanaí seo a chothú fad agus atá sé sin de dhíth.

Tá méid nósanna imeachta ann ar féidir le Tusla úsáid a bhaint astu agus í ag plé le leanaí i mbaol nó leanaí a bhfuil riachtanas cúraim acu. Is féidir le Tusla iarratas a chur isteach ar réimse cumhachtaí, agus cinntí ar chineál cúraim agus ar fháil tuismitheoirí agus gaolta eile do na leanaí, san áireamh:

• Ordú cúraim éigeandála – uasmhéid 8 lá faoi chúram
• Ordú eatramhach cúraim – uasmhéid 29 lá faoi chúram ach gur féidir an tréimhse a shíniú
• Ordú cúraim – le leanúint suas go haois 18
• Ordú maoirseachta – uasmhéid 12 lá ach gur féidir athnuachan
• Ordú eatramhach cúraim speisialta – uasmhéid 28 lá ach gur féidir an tréimhse a shíniú
• Ordú cúraim speisialta – uasmhéid 6 mhí ach gur féidir síniú

De ghnáth, bíonn an leanbh curtha faoi chúram ag Tusla i gceist leis na horduithe éagsúla. I gcás ordú maoirseachta, áfach, tugtar cuairt ar an leanbh agus déanann Tusla monatóireacht air sa bhaile. Féach ‘Tuilleadh eolais’ thíos faoi na horduithe éagsúla.

Ba chóir go ndéanfaidh an chúirt gach cinneadh ar bhonn gur fíorthábhachtach leas an linbh. Leis an chomaoin seo a choinneáil i gcuimhne, is féidir leis an gcúirt ordú go gceanglaítear an leanbh mar pháirtí do nósanna imeachta an chúraim. Ciallaíonn seo go mbíonn ionadaíocht ar leith dlí as a n-íocann Tusla. Mura mbíonn an leanbh ina pháirtí do na nósanna imeachta, is féidir leis an chúirt caomhnóir ad litem a cheapadh chun labhairt ar son an linbh. Is duine neamhspleách é caomhnóir atá ceaptha ag an gcúirt chun mianta agus leasa an linbh a ionadú i nós imeachta sonraithe na cúirte.

D’fhoráil an tAcht um Leanaí 2001 go socrófaí comhdhálacha um leas teaghlaigh do leanaí i mbaol óna n-iompraíocht féin agus cuireadh na forálacha i bhfeidhm i mí Iúil 2004. Meicníocht is ea an chomhdháil um leas teaghlaigh le haghaidh idirghabháil luath agus féadfaidh comhdháil a thionól i cásanna ina bhfuil:

• Treoir tugtha do Tusla é a chomóradh ag Cúirt na Leanaí nó
• Tusla den bharúil go bhfuil cúram speisialta nó cosaint de dhíth ag leanbh nár dhócha a bheith ar fáil aige/aice mura ndéantar ordú cúraim speisialta

Is é aidhm chomhdháil um leas teaghlaigh socrú an bhfuil cúram speisialta nó cosaint de dhíth ag an leanbh, agus, más amhlaidh go bhfuil, moladh do Tusla cur isteach ar ordú cúraim speisialta. Mura bhfuil, féadfaidh an chomhdháil moltaí oiriúnacha a thabhairt do Tusla, agus, más gá, moladh chun cur isteach ar ordú cúraim nó ar ordú maoirseachta. Ní mór do chinntí na comhdhála bheith d’aon ghuth agus mura féidir comhaontú a bhaint amach, ní mór don Tusla an cinneadh a dhéanamh.

Is féidir leis an leanbh, leis na tuismitheoirí nó le caomhnóirí; le caomhnóir ad litem ar bith; le gaolta eile comhaontaithe ag an chomhordaitheoir i ndiaidh dó dul i gcomhairle leis an leanbh agus na tuismitheoirí; le hoifigigh Tusla; agus le duine ar bith eile a bhfuil ranníocaíocht dearfach aige de bharr fhaisnéis an linbh nó an teaghlaigh nó de bharr saineolais ar leith freastal ar an chomhdháil.

Nuair a fhaigheann Tusla moladh comhdhála, féadfaidh sí:

• Cur isteach ar ordú cúraim speisialta nó
• Cur isteach ar ordú maoirseachta nó ar ordú cúraim nó
• Cuidiú oiriúnach nó seirbhís don leanbh nó dá t(h)eaghlach a chur ar fáil

Tá pribhléid dlí ag comhdhálacha um leas an teaghlaigh – ciallaíonn seo nach mbeidh faisnéis ar bith, ráiteas, nó admhálacha nochta ag a leithéid de chomhdháil, inghlactha mar fhaisnéis i gcúirt dlí.

Leanaí i gcúram Tusla

Agus leanbh i gcúram Tusla, tá líon dóigheanna éagsúla inar féidir cúram a chur ar fáil. Cíbe cúram atá roghnaithe, ní mór do Tusla fáil réasúnta a thabhairt do thuismitheoirí nó do ghaolta eile ar an leanbh atá faoina chúram.

Cúram altrama

Fad agus is féidir cuireann Tusla an leanbh le tuismitheoirí altrama. Éilítear i Rialacha an Achta um Chúram Leanaí (Leanaí a Fhágáil faoi Chúram Altrama) 1995 go ndréachtófar plean cúraim a leagan amach, i measc rudaí eile, an tacaíocht le cur ar fáil don leanbh agus do na tuismitheoirí altrama agus fáil don leanbh i gcúram altrama le tuismitheoirí nó le gaolta. Má tharlaíonn go bhfuil ganntanas tuismitheoirí ann, áfach, is féidir go bhfágfar leanaí i gcúram cónaithe ina áit.

Cúram Cónaithe

Is féidir le cúram cónaithe bheith in áras á reáchtáil ag Tusla, in ionad cónaithe um leanaí atá cláraithe faoin Acht 1991, i scoil, nó in áit chónaithe oiriúnach eile. Luíonn Rialacha an Achta um Chúram Leanaí (Leanaí a Fhágáil faoi Chúram Altrama) 1995 na riachtanais chun leanbh a fhágáil i gcúram cónaithe agus na caighdeáin do hionaid chónaithe atá cláraithe le Tusla. Tá na hionaid faoi réir cigireachta ag an tÚdarás um Fhaisnéis agus Cáilíocht Sláinte.

Aonaid Chúraim Speisialta

Fágtar leanaí atá curtha faoi chúram faoi orduithe cúraim speisialta in aonaid chúraim speisialta. Féadfaidh Tusla ionaid chúraim speisialta a chur ar fáil agus a choinneáil nó socruithe a dhéanamh le comhlachta deonacha chun iad a chur ar fáil agus a choinneáil. Tá gach ionad faoi réir fhaomhadh an Aire Leanaí agus Gnóthaí Óige. Déanann an tAire rialacháin a phléann le mion-oibriúcháin na n-ionad seo. Ní féidir leanaí atá ciontaithe le cóir a chur in ionaid chúraim speisialta.

Ag fágáil leanaí le gaolta

Déanann na Rialacha an Achta um Chúram Leanaí (Leanaí a Fhágáil faoi Chúram Altrama) 1995 foráil do ghaolta chun liúntas a fháil do chúram linbh atá fágtha leo ag Tusla. Leagann na rialacháin amach comhshocraíochtaí an tsocrúcháin agus tá siad cosúil leis na Rialacháin Chúraim Altrama go ginearálta.

Féadfaidh Tusla cúnamh breise a sholáthar do dhaoine óga suas go dtí 21 bliana d'aois a bhí i gcúram.

Faoi láthair, is féidir le Tusla cúnamh breise a thabhairt do dhaoine óga a bhí i gcúram suas go 20 bliain d'aois. Cuimsíonn an cúnamh seo cóiríocht a eagrú nó cabhair le cothabháil fad is a leanann an duine óg ar aghaidh ar scoil nó ar choláiste. Is féidir é a fhadú go dtí go shroicheann an duine óg 23 bliain d'aois, má éascaíonn sé le cúrsa oideachasúil a chríochnú.

Ó 1 Meán Fómhair 2017, beidh sé de cheart ag daoine óga ag 18 mbliana d'aois, atá ag fágáil cúraim, plean iarchúraim a fháil arna ullmhú ag Tusla.

Tá sé beartaithe go mbeidh ceart ar phlean iarchúraim ag daoine óga atá ag fágáil cúraim agus é ullmhaithe ag Tusla i ndiaidh Mheán Fómhair 2017. Aithneofar sa phlean seo riachtanais tacaíochta an duine óig, mar shampla oideachas, oiliúint, tacaíocht airgeadais agus tacaíocht um líonra sóisialta. Ní mór an plean iarchúraim seo a sholáthar roimh a fhágann an duine óg cúram.

TáPathways (pdf), treoir iarchúraim do dhaoine óga atá ag ullmhú chun cúram a fhágáil foilsithe ag Focus Ireland.

Nósanna imeachtaí an chúraim

Faoin Acht 1991 tá méid nósanna imeachta ann ar féidir le Tusla úsáid a bhaint astu agus í ag plé le leanaí i mbaol nó a bhfuil riachtanas cúraim acu. Is féidir le Tusla iarratas a chur isteach ar réimse cumhachtaí, agus cinntí ar chineál cúraim, agus ar fháil tuismitheoirí agus gaolta eile do na leanaí, san áireamh:

• Orduithe cúraim éigeandála
• Orduithe cúraim
• Orduithe maoirseachta

Cuireadh na horduithe seo in ionad na n-orduithe duine sláintiúla agus áite sábháilte roimhe seo. Leasaigh an tAcht um Leanaí 2001 an tAcht um Chúram Leanaí 1991 chun caoi a thabhairt do chineál ordaithe eile – ordú cúraim speisialta. Is é seo do chásanna ina bhfuil leanbh i mbaol óna iompraíocht féin.

Orduithe cúraim éigeandála

Má bhíonn cúis inar dóigh leis na gardaí go bhfuil baol láithreach agus dáiríre do shláinte nó leas linbh nach féidir fanacht go dtí go ndéantar ordú cúraim éigeandála, tá an chumhacht acu dul isteach sa teach agus leanbh a bhaint amach, le fórsa más gá, chuig áit shábháilte. Ní mór don leanbh bheith tabhartha isteach i gcúram Tusla chomh luath agus is féidir. Féadfaidh Tusla idir an leanbh a fhilleadh chuig na tuismitheoirí nó cur isteach ar an Chúirt Dúiche d'ordú cúraim éigeandála. Mura mbíonn suí na cúirte ann taobh istigh de trí lá, ní mór go n-eagrófaí suí speisialta.

Féadfaidh Tusla cur isteach ar ordú cúraim éigeandála do leanbh atá sa bhaile go fóill nó do dhuine atá bainte amach ag na gardaí. Is féidir é sin a dhéanamh gan é a fhógairt do na tuismitheoirí nó caomhnóirí an linbh. Déanfar an t-ordú má cheapann an breitheamh go bhfuil baol láithreach agus dáiríre do shláinte nó leas an linbh ar gá dó bheith curtha, nó fágtha i gcúram Tusla. Ní mór don leanbh fanacht i gcúram Tusla go ceann 8 lá nó tréimhse níos gairide má bhíonn sé sonraithe san ordú.

Orduithe Cúraim

Ní mór do Tusla cur isteach ar ordú cúraim nó ar ordú maoirseachta (féach thíos) má bhíonn cúram agus cosaint de dhíth ag leanbh nár dhócha ar fáil aige/aice mura ndéantar ordú cúraim speisialta. Féadfaidh breitheamh na Cúirte Dúiche ordú eatramhach cúraim a dhéanamh agus é ag fanacht ar chinneadh ar ordú chúraim iomláin. Ciallaíonn é seo go bhfágtar an leanbh i gcúram Tusla go ceann 29 lá. Féadfar é a shíniú má chomhaontaíonn Tusla agus na tuismitheoirí. Ní mór go dtabharfaí fógra ar ordú eatramhach cúraim do na tuismitheoirí/caomhnóirí de ghnáth.

Féadfar ordú cúraim a dhéanamh nuair a bhíonn an chúirt sásta:

• go raibh nó go bhfuil ionsaí á dhéanamh ar an leanbh, ainíde á tabhairt dó, faillí á déanamh i leanbh nó drochúsáid ghnéasach á tabhairt do leanbh, nó gur dócha go raibh nó go bhfuil dochar nó faillí déanta nó á dhéanamh ar shláinte, ar fhorbairt nó leas an linbh
• go mbíonn cúram agus cosaint de dhíth ag an leanbh nár dhócha ar fáil gan ordú cúraim

Nuair a dhéantar ordú cúram fanann an leanbh i gcúram Tusla don mhéid ama atá sonraithe san ordú nó go dtí 18 mbliana d'aois nuair nach leanbh é/í go fóill. Tá cearta agus dualgais tuismitheora ag Tusla le linn an ama seo.

Orduithe maoirseachta

Tá ordú maoirseachta mar mhalairt ar thógáil leanaí isteach i gcúram Tusla.

Agus iarratas á cur isteach ar ordú cúraim is féidir leis an gcúirt socrú nach bhfuil gá le hordú cúraim nó nach bhfuil sé oiriúnach, ach nach mór do Tusla cuairt a thabhairt ar an leanbh go minic, agus féadfar ordú maoirseachta dhéanamh. Is féidir é a dhéanamh in áit ordú cúraim nó le linn dóibh fanacht ar chinneadh ar ordú cúraim. Nó, ina mhalairt dá chás, féadfaidh Tusla cur isteach ar ordú maoirseachta in áit ordú cúraim don chúirt.

Tugann ordú maoirseachta údarás do Tusla le cuairt a thabhairt ar an leanbh agus le monatóireacht ar shláinte agus ar leas an linbh a dhéanamh agus le comhairle riachtanach a thabhairt do na tuismitheoirí. Bíonn an t-ordú i bhfeidhm ar feadh suas le 12 mí ach gur féidir athnuachan a dhéanamh air.

Orduithe cúraim speisialta

Ní mór do Tusla cur isteach ar ordú cúraim speisialta nó ordú eatramhach cúraim speisialta i gcásanna ina bhfuil cúram agus cosaint de dhíth ag leanbh ach nár dhócha ar fáil gan a leithid d'ordú seo a dhéanamh. Ní mór do Tusla comhdháil um leas teaghlaigh a thionól roimh chur isteach ar an ordú.

Féadfaidh an chúirt ordú cúraim speisialta a dhéanamh nuair a bhíonn sí sásta:

• go bhfuil iompraíocht an linbh baolach dá s(h)láinte, dá s(h)ábháilteacht, dá f(h)orbairt nó dá leas agus
• go mbíonn cúram speisialta agus cosaint de dhíth ag an leanbh nár dhócha ar fáil gan a leithéid d’ordú cúraim

Ciallaíonn ordú cúraim speisialta go bhfuil an leanbh tiomanta do chúram Tusla fad agus bhíonn sé i bhfeidhm. Údaraíonn sé Tusla cúram, oideachas agus cóireáil oiriúnach a chur ar fáil agus, chuige sin, chun an leanbh a choinneáil in ionad cúraim speisialta. Beidh an t-ordú i bhfeidhm ar feadh tréimhse idir 3 agus 6 mí agus féadfar é a shíniú.

Is féidir leis an gcúirt orduithe cúraim a athrú ar a tionscnamh féin nó ar iarratas Tusla. Féadfaidh an chúirt ordú maoirseachta nó ordú cúraim a dhéanamh maidir leis an leanbh más oiriúnach.

Féadfar orduithe eatramhacha cúraim speisialta a dhéanamh roimh gnáthordú cúraim speisialta a chríochnú. Ciallóidh a leithid d’orduithe seo gur féidir an leanbh a choinneáil in ionad cúraim speisialta go ceann suas go 28 lá.