Scéim chúitimh do lánúineacha cómhchónaitheacha

Faoin Acht um Pháirtnéireacht Shibhialta agus Cearta agus Oibleagáidí ar Leith do Chomhchónaitheoirí 2010, tá scéim chúitimh bunaithe do lánúineacha atá ag comhchónaí, i gcaidreamh, dlúth tiomanta ( ar dhaoine den ghnéas céanna nó ar ghnéis dhifriúla iad) nach bhfuil pósta ar a chéile nó nach páirtithe sibhialta dá chéile iad. Soláthraíonn an scéim chúitimh do réimse orduithe cosúil go leathan mar atá ar fáil do lanúineacha pósta nuair a scarann nó a cholscarann siad.

Is í an aidhm ná cosaint a sholáthar do bhall cleithiúnach ó thaobh airgeadais de den lánúin má chuirtear críoch le caidreamh fadtéarmach comhchónaitheach trí bhás nó trí scaradh. Tháinig an tAcht in éifeacht ar 1 Eanair 2011.

Sainmhínítear comhchónaitheoirí san Acht mar dhá aosach ar chomhghnéis nó ar ghnéis dhifriúla iad:

• Nach bhfuil pósta lena chéile agus nach bhfuil i bpáirtnéireacht shibhialta chláraithe
• Nach bhfuil gaol eatarthu laistigh de na céimeanna cosctha caidrimh (ar bhealach leathan, caidrimh a neamhcháileodh iad chun a chéile a phósadh)
• Atá ina gcónaí lena chéile i gcaidreamh dlúth agus tiomanta

Comhchónaitheoirí cáilithe

D’fhéadfaí go mbeadh comhchónaitheoir cleithiúnach ó thaobh airgeadais de in ann cur isteach chuig na cúirteanna ar chúiteamh má chuirtear críoch leis an gcaidreamh trí bhás nó eile. Chun cur isteach ar chúiteamh, caithfidh tú a bheith i do chomhchónaitheoir cáilithe, is é sin, caithfidh go raibh tú:

• I do chomhchónaitheoir ar feadh 5 bliana ar a laghad nó
• I do chomhchónaitheoir ar feadh 2 bhliain má bhí leanbh agat le do pháirtnéir

Má tá duine agaibh pósta fós, áfach, d’fhéadfaí nach bhfuil ceachtar agaibh in bhur gcomhchónaitheoirí cáilithe go dtí go bhfuil an duine pósta ina chónaí óna chéile óna c(h)éile do ar a laghad 4 bliana de na 5 bliana roimhe sin – in éifeacht, go dtí go bhfuil sé nó sí i dteideal colscaradh a lorg.

Baineann na socruithe cúitimh leis na comhchónaitheoirí cáilithe sin a gcríochnaíonn a gcaidreamh tar éis thús an Achta ar 1 Eanair 2011, ach d’fhéadfaí go gcuirfí an t-am caite ag comhchónaí lena chéile san áireamh.

Orduithe cúitimh

Más comhchónaitheoir cáilithe tú, féadfaidh tú cur isteach ar orduithe ar nós orduithe cothabhála, orduithe coigeartaithe réadmhaoine agus orduithe coigeartaithe pinsin agus orduithe gaolmhara ar nós orduithe um astú tuillimh. Féadfaidh tú cur isteach chomh maith go ndéanfaí soláthar ó eastát chomhchónaitheoir básaithe. Níl aon cheart as féin agat na horduithe sin a fháil. Féadfaidh an chúirt a leithéid d’orduithe a dhéanamh má tá sí sásta go raibh tú cleithiúnach ó thaobh airgeadais de ar do pháirtnéir comhchónaithe.

I gcinneadh a dhéananmh, caithfidh na cúirteanna roinnt fachtóirí a chur san áireamh, ina n-áirítear

• Na cúinsí, riachtanais agus oibleagáidí airgeadais atá ag gach comhchónaitheoir
• Cearta daoine eile (ina n-áirítear cearta céilí, iarchéilí, páirtnéirí sibhialta, iar-phairtnéirí sibhialta agus leanaí cleithiúnacha de cheachtar páirtnéir)
• Fad agus nádúr an chaidrimh
• An méid ar chuir gach páirtnéir leis, go hairgeadúil agus eile

D’fhéadfaí nach gcuirfeadh a leithéid d’orduithe isteach ar chearta céilí ná iarchéilí. D’fhéadfaí go gcuirfidís isteach ar chearta pháirtnéirí sibhialta nó iar-pháirtnéirí sibhialta.

Go ginearálta, caithfidh tú cur isteach ar a leithéid d’orduithe laistigh de 2 bhliain ó chríoch an chaidrimh ach caithfear iarratas ar sholáthar ó eastát ó pháirtnéir básaithe a bheith déanta laistigh de 6 mhí d’iarratas ar dheonú promháide. De ghnáth, téann orduithe dá leithéid in éag agus ní bheidh siad ar fáil má phósann tú. Go ginearálta, rachaidh a leithéid d’orduithe i léig agus ní bheidh siad ar fáil a thuilleadh má phósann tú.

Comhaontaithe deonacha

Féachfar ar chomhaontaithe ar chúrsaí airgeadais idir pháirtnéirí comhchónaithe a bheith bailí má:

• Tá comhairle dlí neamhspleách faighte ag an mbeirt agaibh nó ná comhairle dlí faighte agaibh lena chéile agus tharscaoil sibh an ceart chuig comhairle dlí neamhspleách
• Is éard atá sa chomhaontú ná conradh
• Tá an conradh sínithe ag an mbeirt agaibh

D’fhéadfaí go bhfuil foráil nach mbaineann an scéim chúitimh leo san áireamh sa chomhaontú. Tá sé seo difriúil ó chomhaontaithe cosúla ag lánúineacha pósta. Ní féidir le comhaontaithe idir lánúineacha pósta ceart ceachtar páirtí a eisiamh chun cur isteach chuig na cúirteanna d’orduithe ar leith (mar shampla, ordú cothabhála). D’fhéadfaí go gcuirfeadh cúirt comhaontú comhchónaitheora ar leataobh nó é a éagsúlú in gcúinsí eisceachtúla dá dtarraingeodh a fhorfheidhmithe troméagóir. Tá comhaontaithe a ndeachaigh na comhchónaitheoirí isteach iontu roimh thús an Achta forfheidhmithe.

Má tá tú i gcás ina bhfuil imní ort faoi do chearta tar éis cliseadh do chaidreamh comhchónaithe, ba cheart duit comhairle dlí a lorg. Níl táillí abhcóide seasta in Éirinn agus is féidir leo a bheith an-éagsúl. Déan géarsiopadóireacht agus faigh roinnt praghasanna sula ndéanfaidh tú cinneadh ar ghnóthlacht dlíthiúil áirithe. Tá eolas teagmhála d’abhcóidí ar fud na hÉireann ar fáil ar shuíomh gréasáin Dlí-Chumann na hÉireann.

Má tá tú incháilithe do chúnamh agus do chomhairle dlí ón mBord um Chúnamh Dlí caithfidh tú ranníocaíocht a dhéanamh ar chostais (seachas i gcúinsí ina bhfuil géarghá). Téigh i dteagmháil leis an ionad dlí is gaire duit d’eolas ar Chúnamh Dlí.

Is eagraíocht neamhspleách, dheonach í ISD (Ionaid Saorchomhairle Dlí) a oibríonn líonra clinicí comhairle dlí ar fud na tíre. Tá na clinicí seo faoi rún, saor in aisce agus oscailte do chách. Téigh i dteagmháil leis an Ionad Eolais do Shaoránaigh is gaire duit d’eolas ar sheirbhísí ISD i do cheantar. Ritheann ISD líne eolais agus atreoraithe i rith uaireanta oifige d’eolas dlí bunúsach.