Na cearta atá ag lánúineacha den ghnéas céanna

In Éirinn in 2011, tugadh isteach scéim reachtúil clárúcháin um páirtnéireacht shibhialta do lánúineacha comhghnéis. Tar éis vóta i bhfabhar comhionannais phósta i reifreann bunreachtúil i mí na Samhna 2015, tá sé de cheart ag lánúineacha comhghnéis pósadh anois.

Faoin Acht um Páirtnéireacht Shibhialta agus um Chearta agus Oibleagáidí Áirithe de chuid Comhchónaitheoirí 2010, tugadh isteach scéim chlárúcháin reachtúil um páirtnéireacht shibhialta do lánúineacha comhghnéis chun aitheantas dlíthiúil a thabhairt do lánúineacha comhghnéis. Faoin scéim, tá na cearta agus na hoibleagáidí céanna ag páirtnéirí sibhialta cláraithe i leith a chéile agus atá ag lánúineacha pósta.

Mar sin féin, tar éis ritheadh an reifrinn in 2015 um pósadh comhghnéis a dhlisteanú agus achtú an Achta um Pósadh 2015, ní dheonaítear páirtnéireachtaí sibhialta in Éirinn a thuilleadh.

Aithnítear páirtnéireachtaí sibhialta a bhí ann roimh 2015 go fóill, agus díscaoiltear comhpháirtíochtaí reatha go huathoibríoch má chinneann an lánúin pósadh.

Faigh tuilleadh eolais ar ár leathanach ar Pháirtnéireacht shibhialta agus lánúineacha comhghnéis.

Ón 16 Samhain 2015, is féidir le lánúineacha comhghnéis pósadh go dleathach in Éirinn. Bíonn na cearta agus na hoibleagáidí céanna acu i leith a chéile agus a bhíonn ag lánúineacha pósta den ghnéas eile.

Is féidir le lánúineacha i bpáirtnéireacht shibhialta pósadh freisin.

Léigh tuilleadh ar ár leathanach ar Phósadh.

Is ionann comhchónaitheoirí agus 2 dhuine fásta den ghnéas céanna nó den ghnéas eile:

• Nach bhfuil pósta lena gcéile ná i bpáirtnéireacht shibhialta chláraithe
• Nach bhfuil gaol acu lena gcéile laistigh de na céimeanna toirmiscthe caidrimh (mar shampla, ní féidir le daoine áirithe a bhfuil gaol fola acu lena gcéile a phósadh)
• Ag maireachtáil le chéile i gcaidreamh dlúth agus tiomanta

Leis an Acht um Páirtnéireacht Shibhialta agus um Chearta agus Oibleagáidí Áirithe de chuid Comhchónaitheoirí 2010 athraíodh roinnt dlíthe a bhí ann cheana féin, ionas go mbeidh na cearta atá ar fáil do lánúineacha den ghnéas eile atá ina gcónaí le chéile ar fáil freisin do lánúineacha comhghnéid atá ina gcónaí le chéile. Mar shampla:

• Leasaíodh an tAcht um Thionóntachtaí Cónaithe 2004 ionas go mbeidh an ceart ag comhchónaitheoir comhghnéis de thionónta éagtha chun teacht in oidhreacht ar thionónacht.
• Leis an Acht um Dhliteanas Sibhialta 1961 tugtar anois an ceart do chomhchónaitheoir comhghnéis de dhuine nach maireann agairt a dhéanamh i leith damáistí i gcás bás éagórach an chomhchónaitheora
• Tá comhchónaitheoirí cáilithe mar atá sainmhínithe in Acht 2010 i dteideal anois a bheith curtha ar an eolas faoi chlárú den chumhacht mharthanach sheasmhach faoi na An tAcht um Chumhachtaí Aturnae 1996

Scéim chúitimh do lánúineacha comhchónaithe

Leis an Acht 2010 tugadh isteach freisin scéim chúitimh do lánúineacha comhchónaithe (lena n-áirítear lánúineacha comhghnéis comhchónaitheora), a chosnaíonn comhchónaitheoir a bhfuil ina chleithiúnaí airgeadais i gcás go dtiocfaidh deireadh leis an gcaidreamh.

Ciallaíonn sé seo gur féidir leis an gcomhpháirtí atá ina chleithiúnaí airgeadais iarratas a dhéanamh chuig an gCúirt, agus is féidir leis an gCúirt orduithe a dhéanamh cosúil leo siúd atá ar fáil do lánúineacha pósta nuair a scarann siad nó nuair a cholscarann siad (mar shampla, ordú coigeartaithe maoine nó ordú cothabhála cúitimh). Nó, má fhaigheann comhchónaitheoir amháin bás, is féidir leis an gcomhchónaitheoir marthanach iarratas a dhéanamh chuig an gCúirt ar sholáthar ó eastát an chomhchónaitheora éagtha.

D’fhonn bheith i do chomhchónaitheoir cáilithe don scéim chúitimh, ní mór go raibh sibh i bhur gcónaí lena gcéile ar feadh 5 bliana ar a laghad, nó ar feadh 2 bhliain má tá leanbh agat le do pháirtí. Má tá duine agaibh fós pósta, ní féidir le ceachtar agaibh a bheith i bhur chomhchónaitheoir cáilithe go dtí go mbeidh an duine pósta ina c(h)ónaí óna chéile ar feadh 4 bliana ar a laghad den 5 bliana roimhe sin.

Cáin a íoc

Ní dhéileáiltear le lánúineacha comhchónaithe (cibé acu lánúin chomhghnéis nó den ghnéas eile iad) ar an mbealach céanna le lánúineacha pósta nó páirtnéirí sibhialta chun críocha cánach. Déanann na gCoimisinéirí Ioncaim measúnú ar lánúineacha comhchónaithe mar dhaoine aonair chun críocha cánach.

Teidlíochtaí leasa shóisialaigh do chomhchónaitheoirí

Caitear le lánúineacha comhchónaithe (lena n-áirítear lánúineacha comhghnéis) mar an gcéanna le lánúineacha pósta. Ciallaíonn sé seo, nuair a dhéanann comhchónaitheoir amháin éileamh ar íocaíocht leasa shóisialaigh, go gcaitear leis an gcomhchónaitheoir eile mar chleithiúnaí aosaigh.

Le Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Saorghluaiseacht Daoine), 2015 rinneadh Treoir 2004/38/CE ón AE a thrasuí isteach i ndlí na hÉireann. Leis na Rialacháin, tugtar an ceart do shaoránaigh an AE agus dá mbaill teaghlaigh chun ‘teacht isteach a éascú' agus cónaí in Éirinn.

Leathnaítear sna Rialacháin freisin an sainmhíniú ar ‘bhall teaghlaigh’, chun na daoine seo a leanas a áireamh:

• Comhpháirtí a bhfuil ‘caidreamh bailí buan’ ag saoránach an AE leis
• Na tuismitheoirí cleithiúnacha
• Leanaí faoi 21 bhliain d’aois agus leanaí cleithiúnacha eile an pháirtí sin

Léigh tuilleadh faoi cearta cónaithe do bhaill teaghlaigh.