Forlíonadh Cíos

Íocaíocht ar a ndéantar tástáil mhaoine is ea Forlíonadh Cíosa a íoctar le daoine atá ina gcónaí i gcóiríocht phríobháideach ar cíos nach féidir leo íoc as costas a gcóiríochta féin óna n-acmhainní féin.

Is tacaíocht ioncaim ghearrthéarmach é do dhaoine san earnáil phríobháideach ar cíos.

Tiarnaí Talún

Tá faoiseamh cánach ar fáil do thiarnaí talún a ligeann áitreabh ar cíos le tionóntaí a bhfuil Forlíonadh Cíosa nó ÍCT á fháil acu. Is féidir níos mó a léamh inár gcáipéis ar Creidmheas agus faoiseamh ó cháin ar thithíocht.

Sonraítear sa reachtaíocht chomhionannais roinnt foras nach féidir le tiarnaí talún idirdhealú a dhéanamh i gcoinne tionóntaí féideartha fúthu. Áirítear leis seo an foras “cúnaimh tithíochta”. Is féidir níos mó a léamh faoi seo in ‘Idirdhealú nuair a ligtear maoin chónaithe’ thíos.

Is féidir le híospartaigh foréigin teaghlaigh a atreoraíonn seirbhís sláinte atá cistithe ag Tusla teacht láithreach bonn a fháil ar Fhorlíonadh Cíosa. Ní chuirfear an tástáil mhaoine d’Fhorlíonadh Cíosa i bhfeidhm ar feadh 3 mhí.

Is féidir Forlíonadh Cíosa a shíneadh ar feadh 3 mhí bhreise, ach cuirfear an tástáil mhaoine i bhfeidhm.

Tar éis na tréimhse 6 mhí seo, má tá riachtanas tithíochta fadtéarmach ag an duine, is féidir leo iarratas a dhéanamh lena n-údarás tithíochta áitiúil chun teacht ar thacaíochtaí tithíochta sóisialta agus ar Íocaíocht Cúnaimh Tithíochta (an ÍCT), má tá siad incháilithe.

Critéir incháilitheachta d’Fhorlíonadh Cíosa

Níl tú i dteideal Forlíonadh Cíosa a fháil ach más fíor-thionónta (bona fide) thú agus má chomhlíonann tú ceann amháin de na coinníollacha seo a leanas:

• Bhí Forlíonadh Cíosa á fháil agat sna 12 mhí roimh dháta d’iarratais.
• Bhí cónaí ort i gcóiríocht phríobháideach ar cíos ar feadh 6 mhí, ar a laghad, (183 lá) le 12 mhí anuas, bhí tú in ann íoc as an gcíos ag tús do thionóntachta agus níl tú in ann leanúint leis an gcíos a íoc mar gheall gur tháinig athrú suntasach ar do chúinsí a tharla i ndiaidh gur thosaigh tú le háit a ghlacadh ar cíos.

Féadfaidh tú an t-am a chaith tú ag cónaí i mbreis agus cóiríocht ar cíos amháin a chur le chéile chun an tréimhse 6 mhí (183 lá) a shásamh.

Má theastaíonn cabhair uait le do chíos ach mura gcomhlíonann tú na coinníollacha seo, caithfidh tú teagmháil a dhéanamh le d’údarás áitiúil go ndéanfar measúnú ar do riachtanais tithíochta.

Ní sholáthrófar Forlíonadh Cíosa ach má tá an chóiríocht oiriúnach do do chuid riachtanas. Ní íoctar Forlíonadh Cíosa, go ginearálta, má tá an cíos os cionn na teorann uasta cíosa a shocraítear do do chontae (féach ‘Rátaí’ thíos chun teacht ar fhaisnéis faoi na teorainneacha seo agus faoi chúinsí inar féidir iad a tharscaoileadh).

Chomh maith leis sin, ní mór duit:

• Pas a bhaint amach i dtástáil ghnáthchónaithe
• Pas a bhaint amach i dtástáil mhaoine

Ní cháileoidh tú d’Fhorlíonadh Cíosa:

• Má tá tú ag fágáil tithíocht údaráis áitiúil gan cúis réasúnta.
• Má d’fhág údarás áitiúil as an áireamh thú as tithíocht shóisialta ar chúiseanna lena mbaineann dea-bhainistiú eastáit nó iompar frithshóisialta.
• Má tá tú ag freastal ar oideachas go lánaimseartha. Ach má tá Liúntas um Filleadh ar an Oideachas á fháil agat, nó má tá tú ag glacadh páirte sa Chlár um Filleadh ar Oideachas, b’fhéidir go mbeidh teideal agat ar Fhorlíonadh Cíosa.
• Tá Íocaíocht Cúnaimh Tithíochta (HAP) á fháil agat.

Áit á fháil ar cíos agat ó thuismitheoir: Ní féidir leat Forlíonadh Cíosa a fháil chun cabhrú leat cíos a íoc le do thuismitheoir má tá tú i do chónaí i dteach an teaghlaigh. Má tá an dara maoin ag do thuismitheoir, ní bhfaighidh tú Forlíonadh Cíosa go ginearálta don mhaoin seo mura féidir leat a chruthú gur fíor-thionónta (bona fide) thú.

Cóiríocht a roinnt le do thiarna talún: B’fhéidir go bhfuil tú i dteideal Forlíonadh Cíosa a fháil má tá tú ag cónaí i dteach do thiarna talún. Ní mór gur fíor-shocrú tiarna talún/tionónta atá ann. Tá ar do thiarna talún cuid den fhoirm a chomhlánú agus a (h)uimhir PSP a sholáthar (féach ‘Conas iarratas a dhéanamh’ thíos).

Forlíonadh Cíosa agus Fostaíocht

Ní bheidh tú incháilithe d’Fhorlíonadh Cíosa má tá tú fostaithe go lánaimseartha (30 uair a chloig sa tseachtain nó níos mó). (I gcás lánúineacha, má tá duine den lánúin fostaithe go lánaimseartha, beidh an bheirt acu eisiata maidir le Forlíonadh Cíosa a éileamh). Measúnaítear éilimh ó dhaoine féinfhostaithe i leith chúinsí aonair an cháis agus d’fhéadfaí iarraidh ort a thaispeáint go bhfuil tú ag oibriú faoi bhun 30 uair sa tseachtain. Má tá tú ag oibriú os cionn 30 uair sa tseachtain i bhfostaíocht nó i bhféinfhostaíocht, nó má fhaigheann tú Liúntas Fiontraíochta um Fhilleadh ar Obair, ní mór do d’údarás áitiúil a mheas go bhfuil tú i dteideal bheith rannpháirteach sa Scéim Cóiríochta ar Cíos (SCC).

Ioncam a chuirtear san áireamh d’Fhorlíonadh Cíosa

• Glanioncam ó fhostaíocht (is ionann seo agus an t-ollioncam lúide ÁSPC agus costais taistil réasúnta. Ní dhéantar measúnú ar ioncam cleithiúnaí linbh ó fhostaíocht atá 17 mbliana d’aois agus atá in oideachas lánaimseartha, mar bhealach d’Fhorlíonadh Cíosa.)
• Íocaíochtaí leasa shóisialaigh (d’eisceachtaí – féach ‘Ioncam nach gcuirtear san áireamh’ thíos)
• Íocaíocht do Theaghlaigh i bhFostaíocht (ITF)
• Ioncam in airgead tirim (mar shampla, cothabháil)
• An t-ioncam go léir agus luach na maoine go léir a ndeachaigh tú as duit féin chun cáiliú don Fhorlíonadh Cíosa
• Caipiteal (mar shampla, maoin seachas do theach féin, coigilteas agus infheistíochtaí).

Déantar an measúnú seo a leanas ar luach caipitiúil na maoine (seachas do theach féin), coigilteas agus infheistíochtaí:

Déantar neamhaird d’ioncam ó roinnt foinsí - is é sin, ní ghlactar san áireamh é - nuair a ríomhtar an méid Forlíonadh Cíosa a gcáilíonn tú lena fháil. Is féidir leat teacht ar fhaisnéis bhreise inár gcáipéis ar Fhorlíonadh Cíosa a ríomh.

Cothabháil agus Forlíonadh Cíosa

Déantar cothabháil a mheasúnú mar ioncam teaghlaigh breise (féach thuas) agus déantar íocaíochtaí cothabhála a mhéid le €95.23 sa tseachtain a mheasúnú ar an iomlán. Baineann an neamhaird ioncaim bhreise (féach thuas) le híocaíochtaí cothabhála os cionn an mhéid seo. Is é an chúis atá leis sin ná go meastar an chéad €95.23 sa tseachtain d’íocaíochtaí cothabhála a bheith ina ranníocaíocht i leith do chostas tithíochta.)

Sampla: Déantar d’íocaíocht iomlán cothabhála a mhéid le €95.23 in aghaidh na seachtaine a mheasúnú go hiomlán más í cothabháil an t-aon ioncam teaghlaigh breise atá agat. Baineann an neamhaird ioncam teaghlaigh €75 le suimeanna os a chionn seo agus, dá bhrí sin, ní chuirtear 25% den chothabháil ar fad os cionn €170.23 san áireamh.

Do ranníocaíocht cíosa (Ranníocaíocht Teaghlaigh)

A luaithe a ríomhtar an méid Forlíonadh Cíosa a gcáilíonn tú dó, asbhainfear €30 de, ar a laghad. Is amhlaidh a dhéantar seo mar gheall gur gá duit €30 sa tseachtain a íoc, ar a laghad, i dtreo do chíosa. B’fhéidir go n-íocann tú níos mó ná €30 mar gheall go bhfuil dualgas ort freisin ranníoc le haon acmhainní inmheasúnaithe breise atá agat os cionn an bhunráta chuí de Liúntas Leasa Forlíontach a chur i dtreo do chíosa. Caithfidh lánúin a bhfuil Forlíonadh Cíosa á éileamh acu €40 sa tseachtain, ar a laghad, a íoc i dtreo a gcíosa.

Caithfidh aon daoine neamhchleithiúnacha muinteartha a bhraitheann go hiomlán ar íocaíocht leasa shóisialaigh phearsanta €30 a íoc, chomh maith leis sin. Mar sin féin, má rinneadh measúnú ar shochar agus pribhléid in aghaidh d’íocaíochta leasa shóisialaigh, ní gá dóibh €30 a ranníoc. Más lánúin na neamhchleithiúnaithe muinteartha, is ionann a ranníocaíocht agus €40. Íocfaidh lánúin atá os cionn 65 bliain d’aois ag a bhfuil ioncam acu atá cothrom leis an bPinsean Stáit (Ranníocach) nó atá níos lú ná an Pinsean Stáit (Ranníocach) dá gcás ranníocaíocht €40 i dtreo a gcíosa. Ranníocfaidh lánúin a bhfuil Pinsin Stáit (Ranníocach) á bhfáil ag an mbeirt acu ach nach bhfuil aon ioncam eile acu, €40 i dtreo a gcíosa sheachtainiúil.

Forlíonadh Cíosa a Ríomh

Is féidir d’Fhorlíonadh Cíosa a ríomh a bheith deacair. Cinnfidh ionadaí na Roinne Coimirce Sóisialaí (ar ar tugadh an tOifigeach Leasa Pobail roimhe seo) cé acu an bhfuil nó nach bhfuil tú incháilithe d’Fhorlíonadh Cíosa agus ríomhfaidh sé/sí an méid a íocfar leat. Tá faisnéis bhreise ar fáil faoi conas Forlíonadh Cíosa a ríomh anseo

Idirdhealú nuair a dhéantar maoin chónaithe a ligean

Baineann an reachtaíocht chomhionannais le ligean agus le cóiríocht. Ní féidir le tiarnaí talún idirdhealú a dhéanamh in aghaidh tionóntaí féideartha ar an mbunús seo a leansa:inscne, stádais shibhialta, stádas teaghlaigh, ghnéaschlaonta, reiligiúin, aoise, mhíchumais, cineáil nó ballraíocht den Lucht Siúil.

Ní féidir idirdhealú a dhéanamh ort nuair a bhíonn áit á fháil ar cíos agat nuair atá Forlíonadh Cíosa, ÍCT nó aon íocaíocht leasa shóisialaigh eile á fáil agat. (Tugtar an foras “cúnaimh tithíochta” air seo.) Ciallaíonn seo nach féidir le tiarnaí talún a lua níos mó nach nglactar le Forlíonadh Cíosa (nó ÍCT) nuair a dhéantar cóiríocht a fhógairt agus ní féidir leo cíos a dhiúltú duit mar gheall go bhfuil íocaíocht leasa shóisialaigh á fáil agat. Má bhraitheann tú go ndearna tiarna talún nó a ngníomhaire idirdhealú ort, is féidir teacht ar níos mó eolais faoi ghearán a dhéanamh faoin Achtanna um Stádas Comhionann

Íoctar Forlíonadh Cíosa go seachtainiúil nó go míosúil le seic, Ríomhaistriú Airgid nó dréacht poist, i riaráistí de ghnáth.

Go ginearálta, cinnteoidh an méid Forlíonadh Cíosa a ríomhtar nach dtitfidh d’ioncam, tar éis duit cíos a íoc, faoi bhun íosleibhéil. Is é an leibhéal seo ráta an Liúntais Leasa Fhorlíontaigh le haghaidh do chúinsí lúide an ráta cuí den Ranníocaíocht Teaghlaigh (féach thuas). B’fhéidir go n-íocfá níos mó ag brath ar do mhaoin, áfach, – féach ‘Rialacha’ thuas.

Níor cheart go mbeadh an cíos a íoctar le do thiarna talún (is é sin, do ranníocaíocht móide d’Fhorlíonadh Cíosa) os cionn an uasleibhéil chíosa a socraíodh do do chontae nó do cheantar (d’fhéadfaí an fhoráil seo a tharscaoileadh faoi chúinsí áirithe). Leagann an Roinn Gnóthaí Fostaíochta agus Coimirce Sóisialaí (an RCS) an leibhéal uasta cíosa amach do do chontae. Is féidir leis an RCS rátaí níos ísle a shocrú laistigh de na teorainneacha seo, áfach. Más airde do chíos iarbhír ná an cíos uasta áitiúil, b’fhéidir go ndéanfar Forlíonadh Cíosa a dhiúltú duit.

Cásanna ina bhfuil cíos os cionn na teorann ábhartha (athbhreithnithe leanúnacha san áireamh)

Is féidir leis an DSP íocaíochtaí breise a dhéanamh maidir le Forlíonadh Cíosa os cionn na dteorainneacha cíosa nuair a mheastar gur gá sin. Déantar é seo ar bhonn cás ar chás do dhaoine atá ag fáil Forlíonadh Cíosa cheana féin agus d'iarratasóirí nua.

Faoin gCreat Náisiúnta um Chothabháil Tionóntachta (NTSF), féadfaidh foireann DSP tacaíocht airgeadais bhreise a sholáthar os cionn do ghnáthfhorlíonta cíosa:

• Méadaíonn nó leagann tiarna talún cíos os cionn na huasteorann cíosa do do cheantar
• Tá cóiríocht atá oiriúnaithe go speisialta agat féin nó ag duine de do theaghlach mar gheall ar mhíchumas.

Má tá deacracht agat le d'Fhorlíonadh Cíosa ar chúis ar bith eile, ba chóir duit dul i dteagmháil le hoifigeach seirbhíse leasa pobail DSP ag d'oifig áitiúil a luaithe is féidir.

I gcúinsí teoranta áirithe is féidir leat íocaíochtaí breise a dhéanamh níos mó ná an cíos a theorannú duit féin, ar choinníoll go bhfuil an t-ioncam breise agat os cionn do ghnáth-theidlíochta leasa shóisialaigh.

Tá socrú ag an Roinn freisin leis an gcarthanas tithíochta Threshold chun tacú le daoine atá i mbaol easpa dídine i mBaile Átha Cliath, i gCorcaigh, sa Mhí, i gCill Dara, i gCill Mhantáin agus i gCathair na Gaillimhe.

Teorainneacha cíosa

Is féidir leat teacht ar na teorainneacha cíosa d’Fhorlíonadh Cíosa ar láithreán gréasáin na Roinne. Tabhair faoi deara gur féidir leis an RCS rátaí níos ísle a shocrú laistigh de na teorainneacha seo.

Leagtar amach in I.R. 221/07 na méideanna uasta d’Fhorlíonadh Cíosa is féidir a íoc le tionóntaí. I gcás forbairtí deonacha tithíochta a chistítear tríd an Scéim Cúnaimh Caipitil, is iad na rátaí €55 do dhuine singil agus €60 do comhdhéanamh eile teaghlaigh. Tá na rialacha atá bunaithe don ranníocaíocht a bhfuil súil leis go ndéanfaidh tú i dtreo do chíosa leagtha amach thuas.

I gcásanna ina bhfuil an cíos a bhfuil súil leis os cionn na teorann uasta ábhartha, is é beartas ionchasach CNCT na Roinne, faoi mar a dtugtar cuntas air thuas, chun cur chuige solúbtha cás ar chás a sholáthar, a chuireann tacaíocht airgeadais bhreise lena chinntiú go gcoimeádann daoine a cháilíonn d’Fhorlíonadh Cíosa a gcóiríocht.

Athruithe ar do chúinsí

Má thagann athrú ar do chúinsí, b’fhéidir nach gcáileoidh tú d’Fhorlíonadh Cíosa a thuilleadh nó b’fhéidir go n-athróidh méid d’íocaíochta. Is féidir níos mó a léamh faoi Forlíonadh Cíosa agus athruithe ar do chúinsí anseo. Chomh maith leis sin, léigh Ceisteanna Coitianta faoi Fhorlíonadh Cíosa a d’fhoilsigh an Roinn Gnóthaí Fostaíochta agus Coimirce Sóisialaí.

Chun iarratas a dhéanamh, comhlánaigh foirm iarratais ar Fhorlíonadh Cíosa (pdf). Féadfaidh ionadaí na Roinne Coimirce Sóisialaí (ar ar tugadh Oifigeach Leasa Pobail roimhe seo) nó an tSeirbhís um Fhaisnéis do Shaoránaigh áitiúil cabhrú leat an fhoirm seo a chomhlánú.

Beidh ar do thiarna talún nó a ngníomhaire cuid den fhoirm a chomhlánú. Beidh ar do thiarna talún a n-uimhir thagartha cánach (a n-uimhir PSP de ghnáth) a sholáthar don RCS. Mura mian le do thiarna talún an fhoirm a chomhlánú, tá fáil ar fhoirm ar leith (SWA 3C) (pdf). Mura bhfuil uimhir thagartha cánach ag do thiarna talún, ba cheart dóibh é seo a lua i scríbhinn chuig an RCS agus a mhíniú cad ina thaobh gurb amhlaidh atá an scéal. Tharlódh nach n-íocfar d’Fhorlíonadh Cíosa murar thug do thiarna talún a n-uimhir chánach don RCS nó murar mhínigh siad cad ina thaobh nach bhfuil ceann acu.

Beidh ort cruthúnas a thaispeáint i dtaobh d’aitheantais, ioncaim agus tionóntachta. Caithfidh tú na cáipéisí seo a leanas a thabhairt leat, chomh maith:

• Cáipéisí aitheantais duit féin agus do do chleithiúnaithe, ar nós teastais bhreithe iomlána, pasanna, ceadúnas tiomána, cead oibre, Cead Cónaithe Éireannach (CCÉ), srl.
• Cáipéisí le d’ioncam agus do staid airgeadais a thaispeáint, ar nós duillíní pá, ráitis chánach, ráitis bhainc srl.
• Cáipéisí lena chruthú cá bhfuil cónaí ort, ar nós billí leictreachais, gáis nó gutháin, srl.
• Cáipéisí a bhaineann le do thionóntacht, ar nós do leabhair chíosa, do chomhaontaithe léasa nó tionóntachta.

Is iondúil go dtabharfaidh ionadaí na RCS cuairt ort chun do chúinsí a chinntiú.

Cinneadh a achomharc

Mura bhfuil tú sásta le cinneadh a rinneadh maidir le Forlíonadh Cíosa, is féidir leat an cinneadh a achomharc leis an Oifig Achomhairc Leasa Shóisialaigh. Caithfidh tú achomharc a dhéanamh laistigh de 21 lá i ndiaidh an cinneadh a fháil.