An tAcht um Chinnteoireacht Chuidithe (Cumas), 2015

Is dlí é an tAcht um Chinnteoireacht Chuidithe (Cumas) 2015 a bhunaíonn creat dlíthiúil nua le haghaidh cinnteoireachta tacaithe in Éirinn. Ligeann sé do dhaoine comhaontuithe dlí a dhéanamh maidir le conas is féidir tacú leo cinntí a dhéanamh faoina leas pearsanta, a maoin agus a ngnóthaí.

Féadfaidh na rialacháin nua seo cabhrú leat, mura bhfuil an cumas agat cinntí a dhéanamh, anois nó amach anseo, gan chabhair.

I measc na ndaoine a bhféadfadh deacrachtaí a bheith acu cinntí a dhéanamh tá (mar shampla) daoine faoi mhíchumas intleachta, gortú inchinne faighte, deacracht mheabhairshláinte nó néaltrú.

Ligeann an tAcht duit freisin pleanáil a dhéanamh do thréimhse ina bhféadfadh tú do chumas a chailleadh i 2 chineál socrú pleanála don todhchaí, ar a dtugtar Réamhthreoracha cúram sláinte agus Cumhacht sheasmhach aturnae.

Ní bhaineann socruithe tacaíochta cinntí ach le daoine os cionn 18 mbliana d’aois.

Tháinig an tAcht i bhfeidhm an 26 Aibreán 2023.

Is éard is acmhainn ann ná do chumas a thuiscint cathain a bhíonn cinneadh á dhéanamh agus nádúr agus iarmhairtí an chinnidh i gcomhthéacs na roghanna atá ar fáil. Glactar leis i gcónaí go bhfuil cumas agat.

Leagtar amach sa reachtaíocht nua tástáil fheidhmiúil chun cumas a mheasúnú. Ciallaíonn sé seo go ndéantar measúnú ar do chumas cinneadh a dhéanamh bunaithe ar an gcinneadh atá le déanamh ag an am sin. Ní chailleann tú do chumas cinntí a dhéanamh go ginearálta.

Aithnítear sa tástáil le haghaidh cumais gur féidir le do chumas athrú le himeacht ama, rud a chiallaíonn go bhféadfadh go mbeadh níos mó tacaíochta nó níos lú de dhíth ort sa todhchaí.

Níl an cumas agat cinneadh sonrach a dhéanamh mura bhfuil tú in ann:

• An fhaisnéis a bhaineann leis an gcinneadh a thuiscint
• An fhaisnéis sin a choinneáil fada go leor chun rogha dheonach a dhéanamh
• An fhaisnéis sin a úsáid nó a mheá mar chuid den phróiseas chun an cinneadh a dhéanamh, nó
• Do chinneadh a chur in iúl

Níl easpa cumais agat toisc:

• Go dteastaíonn faisnéis uait le míniú duit ar bhealach cuí agus do chúinsí á gcur san áireamh
• nach féidir leat an fhaisnéis ábhartha a choinneáil ach ar feadh tréimhse ghearr ama
• Go raibh easpa cumais agat le haghaidh cinnidh ar leith ag aon am amháin ach d’fhéadfadh nach mbeadh an cumas agat an cinneadh sin a dhéanamh a thuilleadh, nó
• Go bhfuil easpa cumais agat maidir le roinnt cinntí ach tá an cumas agat cinntí a dhéanamh ar ábhair eile

Cruthaíonn an tAcht socruithe nua cinnteoireachta chun tacú le daoine a bhfuil fadhbanna acu le cinntí a dhéanamh:

• Comhaontuithe um chúnamh cinnteoireachta
• Comhaontuithe comhchinnteoireachta
• Orduithe ionadaíochta cinnteoireachta

Déanann sé athruithe ar roinnt socruithe reatha freisin:

• Réamhthreoracha cúram sláinte
• Cumhacht sheasmhach aturnae

Ón 26 Aibreán 2023 i leith, ní féidir iarratais ar dhaoine fásta a bheith ina gcoimircí cúirte a dhéanamh a thuilleadh.

Más coimircí cúirte aosach thú faoi láthair, nó más coimircí tú a shlánóidh 18 roimh an 26 Deireadh Fómhair 2025, déanfaidh na cúirteanna athbhreithniú ar do choimircíocht agus scaoilfear ó choimircíocht tú laistigh de 3 bliana. Cinnfidh na cúirteanna cén socrú tacaíochta cinnidh, más ann dó, a bheidh uait. Is féidir iarratas a dhéanamh chuig an gcúirt freisin go dtarlódh an t-athbhreithniú seo roimhe sin.

Más coimircí cúirte tú faoi 18 agus atá fós faoi 18 ar an 26 Deireadh Fómhair 2025, déanfar athbhreithniú ar do choimircíocht laistigh de 6 mhí ó aois a 18.

Aithnítear réamhthreoracha cúram sláinte agus cumhachtaí sheasmhach aturnae in Éirinn cheana féin ach bunaítear creat dlíthiúil le hAcht 2015 dóibh.

Is seirbhís í an tSeirbhís Tacaíochta Cinnidh a chuireann chun cinn cearta agus leasanna daoine a bhféadfadh tacaíocht a bheith ag teastáil uathu le cinnteoireacht.

Déanfaidh an tSeirbhís Tacaíochta Cinntí:

• Socruithe tacaíochta cinntí a rialáil agus a chlárú
• Maoirsiú ar ghníomhaíochtaí lucht tacaíochta cinntí
• painéal saineolaithe a choimeád a fheidhmeoidh mar ionadaithe cinnteoireachta, mar chuairteoirí speisialta agus ginearálta
• Athbhreithniú agus imscrúdú ar ghearáin a dhéantar faoin Acht
• Feasacht a chur chun cinn agus faisnéis a sholáthar faoin Acht

Féadfaidh tú teagmháil a dhéanamh leis an tSeirbhís Tacaíochta Cinntí agus a gcuid ceisteanna coitianta a léamh.

Tugann an tAcht cionta sonracha coiriúla isteach.

Is cion é calaois, comhéigean, nó tionchar míchuí a úsáid chun iachall a chur ar dhuine eile comhaontú cúnaimh cinnteoireachta, comhaontú comhchinnteoireachta, cumhacht sheasmhach aturnae nó réamhthreoir cúram sláinte a dhéanamh, a athrú nó a chúlghairm.

Dlitear fíneáil aicme A nó príosúnacht ar feadh téarma nach faide ná 12 mhí, nó an dá rud, a ghearradh ar dhuine atá ciontach i gcion den sórt sin, agus ar chiontú fíneáil suas le €50,000 nó príosúnacht ar feadh téarma suas le 5 bliana a chur air nó uirthi.

Is cion freisin é ráiteas bréagach a dhéanamh agus comhaontú comhchinnteoireachta nó cumhacht sheasmhach aturnae á chlárú. Dlitear fíneáil aicme A nó príosúnacht ar feadh téarma suas le 6 mhí, nó an dá rud, a chur ar dhuine a fhaightear ciontach sa chion seo agus ar chiontú fíneáil suas le €15,000 nó príosúnacht ar feadh suas le 2 bhliain, nó an dá cheann.

Má cheaptar tú chun tacú le duine éigin i gceann de na socruithe, is cion é má dhéanann tú drochíde nó má dhéanann tú faillí go toiliúil leis an duine. Dlitear fíneáil aicme A nó príosúnacht ar feadh téarma nach faide ná 12 mhí, nó an dá rud, a chur ar aon duine atá ciontach i gcion den sórt sin agus ar chiontú fíneáil suas le €50,000 nó príosúnacht ar feadh suas le 5 bliana, nó an dá cheann.

Má theipeann ort dul i ngleic le himscrúdú de chuid na Seirbhíse Tacaíochta Cinnidh nó má chuireann tú bac ar fhiosrúchán den sórt sin d’fhéadfá a bheith faoi dhliteanas fíneáil d’aicme A a chiontú go hachomair.

Is féidir leat A Guide to the Legal Aspects of Caring agusPractical Guide for Family Carers on the Assisted Decision-Making (Capacity) Act 2015 a léamh ó Dhlí an Chomhphobail agus Idirghabhála agus Teaghlaigh Chúramóirí Éireann.

Is féidir leat tuilleadh faisnéise a fháil ón tSeirbhís Tacaíochta Cinntí.