Sábháilteacht ar líne

Tá an t-idirlíon agus ár ríomhairí, ár bhfóin chliste agus gléasanna eile ríthábhachtach dár slí beatha. Cé go bhfuil go leor buntáistí ag baint leis an idirlíon, tá roinnt rioscaí ann. Tá sábháilteacht ar líne riachtanach do leanaí agus do dhaoine fásta araon.

Míníonn an leathanach seo cuid de na rioscaí agus na contúirtí ar líne, agus conas is féidir leat tú féin agus do leanbh a choinneáil sábháilte.

Chomh maith leis sin, insíonn sé duit cá háit le tuilleadh tacaíochta agus faisnéise a fháil ar shábháilteacht ar líne agus ar chibearchoireacht.

An tAcht um Shábháilteacht Ar Líne Nua

Síníodh an tAcht um Shábháilteacht Ar Líne agus Rialáil Meáin 2022 ina dhlí i mí na Nollag 2022. Tá sé mar aidhm ag an reachtaíocht sábháilteacht ar líne do leanaí a fheabhsú.

Ar 15 Márta 2023, rinneadh an rialtóir meán nua do Choimisiún na Meán le haghaidh sábháilteachta ar líne, craolachán teilifíse agus seirbhísí ar-éileamh físeáin.

Tá cumhachtaí rialála agus forfheidhmithe ag Coimisinéir Sábháilteachta Ar Líne chun déileáil le díospóidí.

Tá an OSC mar chuid de Choimisiún na Meán agus déanfaidh sé:

• Seirbhísí ábhartha ar líne a rialáil
• Cód sábháilteachta ar líne a dhéanamh nach mór do sheirbhísí ar líne a leanúint
• Catagóirí nua d’ábhar díobhálach ar líne a mholadh
• Cumhachtaí forfheidhmithe a bheith aige chun déileáil le díospóidí

Tá clár oibre á fhorbairt ag Coimisiún na Meán. Níl sé ag déileáil go fóill le gearáin aonair faoi ábhar ar líne nó sábháilteacht ar líne. Is féidir leat roinnt faisnéise tosaigh a léamh faoi Choimisiún na Meán agus feidhmeanna an OSC nua (pdf). Beidh láithreán idirlín iomlán ar fáil in am trátha.

Má chaitheann do leanbh am ar líne, ba cheart duit na rioscaí a d’fhéadfadh iad a chur i mbaol a thuiscint. I measc na gcontúirtí ar líne tá:

• Caillteanas príobháideachta: Faisnéis a roinnt go poiblí ar cheart a choinneáil príobháideach (tar éis faisnéis a phostáil ar líne, tá sé lasmuigh de smacht do linbh)
• Ábhar míchuí: Ábhar do dhaoine fásta,fuath cainte, foréigean, dúshláin contúirteacha
• Cibearbhulaíocht: Bulaíocht i bhfoirm téacsanna nó ríomhphost maslach agus bagrach, teachtaireachtaí ar na meáin shóisialta agus seomraí comhrá, nó grianghraif nó gearrthóga físe a phostáil
• Cearrbhachas ar líne: Daoine aonair a dhíríonn ar leanaí trí chomhéigean gnéasach nó sracadh gnéasach, go hiondúil ar na meáin shóisialta nó ar ardáin chearrbhachais

Is é an rud is tábhachtaí ná cumarsáid a dhéanamh le do leanaí faoi na rudaí atá ar siúl acu ar líne. Cuir tú féin ar an eolas faoi na haipeanna agus na láithreáin gréasáin atá in úsáid acu.

Labhair le do leanbh faoi na gnéithe agus na socruithe tábhachtacha is féidir leo a úsáid, lena n-áirítear:

• Conas na socruithe slándála agus príobháideachais a choigeartú
• Conas bac a chur ar dhuine nó cairdeas a scaoileadh leis
• Conas a bpróifíl agus a gcuntas féin a scriosadh
• Conas déileáil le hábhar míchuí (mar: an scáileán a mhúchadh, an cnaipe cúil a úsáid, insint do dhuine fásta iontaofa, nó an t-ábhar a thuairisciú don láithreán gréasáin nó don aip ina bhfuair siad é)

Tá bealaí praiticiúla ann chun do leanbh a chosaint ar líne. Ina measc tá úsáid a bhaint as:

• Rialuithe tuismitheora: Ligeann sé duit úsáid do leanaí as seirbhísí agus gléasanna ar líne a bhainistiú
• Scagairí: Rochtain ar ábhar ar leith a shrianadh trí úsáid a bhaint as seirbhísí ar nós SafeSearch ar innill chuardaigh
• Uirlisí rianaithe ama: Súil a choinneáil ar úsáid meáin shóisialta do pháiste trí uirlisí atá ar fáil ar aipeanna meán sóisialta

Is é foghlaim faoin idirlíon an bealach is fearr chun do leanbh a chosaint ó chontúirtí ar líne. Is féidir leat go leor faisnéise agus comhairle a fháil ar shábháilteacht ar líne ag:

• Cumann na hÉireann um Fhóirithint ar Leanaí (ISPCC): Tá faisnéis aige ar a lárionad tuismitheoireachta faoi shábháilteacht ar líne agus nochtadh leanaí d’ábhar míchuí
• An Chomhaontas um Chearta Leanaí: d’fhoilsigh Treoir do Chearta Eorpacha Leanaí ar Phríobháideachas agus Sábháilteacht ar Líne
• CyberSafeIreland: Oibríonn sé chun oideachas a chur ar leanaí, tuismitheoirí agus múinteoirí maidir le sábháilteacht ar líne
• Webwise.ie: Tugann sé rochtain duit ar shainchomhairle, ar fhaisnéis ar na haipeanna agus ar na líonraí sóisialta is déanaí, agus ar threoir conas rialuithe tuismitheoirí a shocrú – ar mhol a thuismitheoirí
• Hotline.ie: Soláthraíonn sé comhairle sábháilteachta do thuismitheoirí agus leanaí ag baint úsáide as an idirlíon
• an Chomhairle Náisiúnta Tuismitheoirí - Bunbhrainse: Tá líne chabhrach ann do thuismitheoirí maidir le saincheisteanna sábháilteachta idirlín agus cuireann sí cúrsaí oiliúna ar líne agus duine le duine ar fáil freisin
• Lá Idirlín níos Sábháilte (SID): Is tionscnamh ar fud an AE é chun úsáid idirlín níos sábháilte do chách a chur chun cinn, agus cuireann PDST Technology in Education agus Webwise é chun cinn in Éirinn.
• Spunout.ie: Soláthraíonn sé faisnéis ar phríobháideachas, sábháilteacht agus slándáil ar líne – cuir ‘sábháilteacht ar líne’ isteach ina bhosca cuardaigh

Ba cheart go mbeadh daoine fásta ar an eolas freisin faoi bhagairtí féideartha agus bearta a ghlacadh chun fanacht sábháilte ar líne. Tá an chibearchoireacht ag éirí níos coitianta agus tagann sé ar go leor foirmeacha éagsúla, mar sin tá sé tábhachtach tú féin a chosaint.

Is féidir leat tuilleadh a léamh ar ár leathanach faoi conas camscéimeanna a sheachaint.

Siopadóireacht ar líne

Ciallaíonn fás na siopadóireachta ar líne go mbíonn rochtain níos fearr ag daoine ar earraí agus ar sheirbhísí. Mar sin féin, ciallaíonn sé go bhfuil daoine níos leochailí anois maidir le camscéimeanna ar líne.

Sula ndéanann tú ceannach:

• Seiceáil chun a chinntiú go bhfuil tú ag ceannach ó chuideachta fíor
• Más féidir leat, íoc go slán le cárta dochair, cárta creidmheasa nó PayPal (is féidir cosaint bhreise a thabhairt do d’íocaíochtaí)
• Ná seol airgead riamh chuig daoine nach bhfuil aithne agat orthu go pearsanta - ní féidir íocaíochtaí aistrithe airgid a rianú, mar sin ní bheidh aon chúltú agat má théann rudaí amú

Tá comhairle ag an gCoimisiún um Iomaíocht agus Cosaint Tomhaltóirí (CCPC) maidir le ceannach ar líne.

Camscéimeanna ar líne

Is féidir le camscéimeanna idirlín dul i bhfeidhm ar dhuine ar bith ag am ar bith. Is féidir le bheith feasach ar chamscéimeanna féideartha agus fios a bheith agat cad atá le déanamh cabhrú leat tú féin a chosaint.

I measc na gcineálacha coitianta camscéimeanna ar líne tá camscéimeanna crannchuir agus deontais, camscéimeanna rómánsacha, camscéimeanna deiseanna infheistíochta agus camscéimeanna oibre ón mbaile.

Má cheapann tú gur íospartach camscéim nó calaoise ar líne tú, ba cheart duit é a thuairisciú do do Stáisiún Gardaí áitiúil. Ba chóir duit cóipeanna de gach ríomhphost, sonraí cuntais, an fógra nó postáil ar líne, agus aon fhaisnéis ábhartha eile atá agat a thabhairt leat.

fioscaireacht agus bogearraí mailíseacha

Is cineál camscéim é fioscaireacht inar féidir tú a mhealladh chun do chuid faisnéise pearsanta nó rúnda a nochtadh. Is minic a dhéantar é seo i bhfoirm r-phoist a mheallann tú bogearraí mailíseacha a íoslódáil chuig do ghléas. D’fhéadfaí tú a threorú freisin chuig láithreán gréasáin bréige atá deartha le bheith cosúil le láithreán gréasáin dlisteanach cuideachta nó siopa ar líne.

Bí ar an airdeall má atreoraítear tú chuig láithreán gréasáin agus má iarrtar ort do shonraí pearsanta a chur isteach. Tharla go leor camscéimeanna fioscaireachta nuair a mhaíonn na ríomhphoist nó na téacsanna gur ó eagraíochtaí aitheanta iad, lena n-áirítear bainc agus na Coimisinéirí Ioncaim.

Níor cheart duit aon rud a chliceáil nó a íoslódáil nach bhfuil muinín agat as (mar shampla, má fhaigheann tú ríomhphost nó téacs gan iarraidh ó chuideachta nach bhfuil aithne agat uirthi). Is féidir leat rogha an diúltaithe ó thuilleadh cumarsáide a fháil nó bac a chur ar an ríomhphost nó ar an uimhir.

Ba chóir duit a bheith cúramach maidir le míreanna aníos brabhsálaí gréasáin a éilíonn ort bogearraí nó breiseán a shuiteáil. Smaoinigh go cúramach roimh chliceáil ar mheirgí agus naisc mura bhfuil a fhios agat a mbunús fíor - agus seachain láithreáin ghréasáin a bhfuil ábhar bradach orthu mar cheol nó scannáin.

Tá faisnéis ag Lárionad Cibearchoireachta na hEorpa Europol ar bhunghnéithe bogearraí mailíseacha.

Ábhar mídhleathach: Má thagann tú trasna ar ábhar mídhleathach ar líne, is féidir leat é a thuairisciú gan ainm agus faoi rún do sheirbhís Chumann na Soláthraithe Seirbhíse Idirlín (ISPAI) ag Hotline.ie.

Idirbheart airgeadais: Féadfaidh tú idirbheart a dhíospóid le do bhanc nó le do chuideachta chárta creidmheasa murar údaraigh tú an t-idirbheart. Déan teagmháil le do bhanc nó le do chuideachta chárta creidmheasa agus iarr aisíocaíocht. Tá tuilleadh faisnéise ag an gCoimisiún um Iomaíocht agus Cosaint Tomhaltóirí ar aisíocaíocht.

Fraud: Más íospartach de ghníomhaíocht chalaoiseach tú, is féidir leat an t-ábhar a thuairisciú do do stáisiún Gardaí áitiúil nó do Bhiúró Náisiúnta an Gharda Síochána um Choireacht Eacnamaíoch (GNECB).

Faisnéis phearsanta: Is féidir leat gearán faoi úsáid do shonraí pearsanta a thuairisciú don Choimisiún um Chosaint Sonraí ag baint úsáide as an bhfoirm ar líne.

I mí na Nollag 2022, síníodh an tAcht um Shábháilteacht ar Líne agus Rialáil Meáin 2022 ina dhlí. Tá sé mar aidhm ag an reachtaíocht sábháilteacht leanaí ar líne a fheabhsú. Beidh an Coimisinéir Sábháilteachta Ar Líne (OSC) mar chuid de Choimisiún na Meán. Rialóidh an OSC seirbhísí ar líne agus beidh cumhachtaí forfheidhmithe aici chun déileáil le díospóidí. Tháinig Coimisiún na Meán i bhfeidhm ar 15 Márta 2023.

Déileálann treoir ón AE le mí-úsáid ghnéasach agus dúshaothrú gnéasach leanaí agus le pornagrafaíocht leanaí a chomhrac. In Éirinn, comhlíonann gníomhaíochtaí Hotline.ie agus tionscnamh blocála an Gharda Airteagal 25 de Threoir 2011/93/AE. Déanann rannán Cibearchoireachta na Roinne Dlí agus Cirt agus Comhionannais maoirseacht ar na gníomhaíochtaí seo.

Tugann an Rialachán Ginearálta um Chosaint Sonraí (GDPR) cearta príobháideachais sonraí níos láidre do shaoránaigh an AE. Cuireann sé dualgais dhian ar eagraíochtaí freisin maidir le conas a bhailíonn, a stórálann agus a úsáideann siad sonraí pearsanta. Tháinig an GDPR i bhfeidhm ar fud an AE an 25 Bealtaine 2018.

Soláthraíonn an Roinn Dlí agus Cirt agus Comhionannais tuilleadh faisnéise faoin rannán Cibearchoireachta agus faoi Phlean Gníomhaíochta an Rialtais um Shábháilteacht Ar Líne (pdf).

Tá eolaire stáisiún áitiúil an Gharda ar láithreán gréasáin an Gharda Síochána.